Ke Aloha Aina, Volume V, Number 17, 29 April 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

POAONA, APERILA 29, 1899

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU APR. 29, 1899

 

NOHO MAU NO KA MANAOLANA ILOKO O KE ALOHA.

            Elike me ke aiai aliali o ka hau i ke awakea, pela na manao paa mau o ka manaolana iloko o ka houpo o ka hapanui holookoa o Hawaii, no ke ano o ko lakou noho lahui ana malalo o ke aupuni Alii o Hawaii, ke ano o na lawelawe ia ana o ke aupuni i keia mau la a pela aku. He mea oiaio no paha, he mea nui ka manaolana iwaena o na poe a pau i hookupono i ko lakou noho ana malolo o ke kaulike a me ka hoopono, a makou hoi i ikemaka ai, aole i komo mai ia mea me ke kuleana ole iloko o ko kakou mau houpo.

            Aka, he kumu a ho mau lala kona e hiki ai ke ike ia e na mea a pau, ua hoea mai ia ka wa kupono, aole i ka wa kupono ole, a ua noho pu iloko o ko kakou mau lunamanao, i mea alakai, kuhikuhi, a hookupaa i ko kakou mau manaopaa e nawaliwali iho ana, a ma ia ano, ke lilo nei oia i koa kiai iloko o ko kakou mau naau pakahi a pau, i mea nana e hoonawaliwali i na manao palupalu, hookee, a emi hope o kekahi poe.

            Mamuli o ka noho mau ana o ka manaolana iloko o keia a me keia pakahi o na Hawaii Ponoi, i puhili ai ka ikaika a me ke lakolako o ka poe ikaika o na la i hala a me ko keia mau la e nee nei, he mea hoi na ko kakou naau i hauoli mau ai i na wa a pau. O ko kakou manaolana ana, e loaa ana ia kakou kekahi pono no keia au hou e nee nei, pela no makou e hoakaka piha aku nei i ko makou mau mano ohohia no ko kakou hoomau ana ma ia alah ele, ka mea hoi a kakou i hako ko ai no na makahiki eono, a malia paha, he wa no hoi e hua ai no ka maia, o ko lakou punihei e ana mamua i ka lapa manu ole loaa ka poino mauwale.

            Eia no ko makou manao me ko ka hapanui o ka lahui, e hoomau ana malalo o ka hae aloha o ke aloha aina oiaio, i lilo ai hoi ko kakou noho ana i mea nanakee ia mai e ka poe loaa, i hoihoi ole ia kakou ka poe ilihune a nawaliwali. O na aui ana o ka mana wa, oia auanei ka wa nana e hookupono i ka makemake a me ka manaolana o ka lahui, maluna o kekahi alahele e loaa ai kekahi pono a kakou e koi nei ia Amerika, a na ia wa e hooiaio mai, elike me ka makou i hoike ai.

 

HE HANA MANAONAO IO NOIA.

            He mea oiaio, ina e hoea mai ana na hooko ia ana o na manao o kekahi mau lala o ka Papa Ola kekahi mau hoa hoi o na pa ilina kupapau, a me kekahi mau hoa papa o ka poai o na Kauka, ka poe hoi nana e imi nei i wahi kupono no ka uhi ana iho i ka lepo maluna o na kino e make ana, o na ano kanaka like ole e noho ana maloko o ke kulanakauhale o Honolulu nei, no ka manao ia ana, na kupono ole ka hoomau ana aku i ka hoopiha ana maloko o na ilina kupapau o kakou, elike me Koula, Kawaiahao, Makiki a me Maemae.

            Ua hooia ae kekahi poe, o kela kula palahalaha maluna o Puowaina, oia kekahi o na ilina maikai loa no ke kanu ana i na kino mamuli o ka palupalu o kona lepo, a me ke akea kupono e hiki ai ke moni nolookoa i ko ke kulanakauhale holookoa nei, a he manao kupono iki aku hoi e hiki ai i ka poe ilihune ke auamo i kekahi mau hemahema me ka lawa kupono, a i manaoio ia no hoi he wahi kupono loa ia no ka hoolilo ana i ilina, ina ia he aina aupuni, i paa ole malalo o kekahi hoolimalima.

            Ua hoike ia ae, aole paha e hoolila ia aku ana ia wahi i ilina mamuli o ka makemake o ke aupuni e hoolilo aku ia wahi i wahi hooluana a hoouanea, alaila, ua oi loa aku ka manao nuila o na hana hoopaukoalaala, i ku ole i ka pono io maoli, elike me keia ilina e noke ia mai nei i ka huli, ao le nae he loaa, mamuli o ka manao hoopalaleha o ka poe nona ia kuleana, oia na hoa o ka Papa Oia, a ina aole io no e loaa ona wahi kupono e kanu ia ai ko kakou mau kino, alaila, ua maopopo loa, ua hooholo mua keia poe i ko lakou manao, e puhi ahi ia ko kakou mau kino, elike me ia e hana ia mai nei ma kekahi mau aina naanao, elike paha me ko Amerika e hoa mai nei i keia mau la.

            Aohe a makou olelo no ua kino lepo o na lahui e no ka mea o lakou no ke kuleana maluna o lakou, a ua hiki no hoi ia lakou ke hana elike me ka mea a ko ia kou mau lunaikehala i apono ai, aka, no kakou ka lahui oiwi, ka lahui i maa ole i kekahi ano hana oia auo imua o ko kakou mau maka, a i ke wa o ke kane e ike ai o kana wahine ka luahi a ka Papa Ola e hoikeike mai ana i kekahi hana manaonao loa imua o kona maka, aole anei e ala mai ana na manao aloha kupouli iloko o kona puuwai, me ka nana ole ae i na keakea, aia he mau hookahe koko weliweli ana mawaena o ka poe i kuleana i ke kino wailua o ka mea i hiake, a me na lima hooko o ke aupuni.

            Ke manao nei makou me ka oiaio, e hoea mai ana no, aole he mea e hala ai. Oiai, o kakou ka lahui Hawaii, he poe kakou i piha ia ko kakou mau naau me ke aloha, a owai ka mea nana e olelo mai, ua hewa kakou no ka menemene ana i ke kino o ka kakou mau mea aloha e ake ia ana e molia ma keia ano hoomainoino a i kupono loa hoi i k makai wahine o na hana hoomainoiho holoholona ke hopu ia mau hana ano lapuwale a ke aupuni e manao nei e hana aku ma keia hope aku, ka mea hoi a makou e ake aku nei e holoi loa ia ia mau iini lapuwale o ka poe e apono nei i kula hana.

            Oiai, o ka apono a hooko ia paha oia ano hana ma Honolulu nei, ke koho wale nei makou i ke koho ae, e ala mai ana he naunaele, ma kahi o ka maikai i manaoia, a oia mau ooloku haunaele ana, aole ia na hai i imi, aka, na ka poe ia e makemake nei e puhi ia na kino. He mahalo makou i keia kumuhana ke hoolaha ae ka Papa Ole, o ke poe e makemake ana e puhi ahi ia na kino lepo o ko lakou mau ohana; a me ka poe pu nana i hapai keia kumu hana, aole e kanu ia ko lakou mau kino o ke ahi ko lakou luakupaupau, a o ka poe makemake, ole, e kanu ia lakou iloko o ke ahi, oia no ka poe e ake aku nei, e pono i ke aupuni ke imi wahi kupono no ke kanu ana, aole hoi no kela hana manaonao.

            O ko makou manao maoli no keia mamuli o ko makou lohe i na olelo a kekahi poe, ua kau ko lakou weliweli no keia hana e manaoia nei, a ua ulu ae ka manao nei, a ua ulu ae ka manao iloko o kekahi poe e hoi no kuaaina mamua o ka noho ana iho i ke kulanakauhale nei, e ike i keia hana mauaonao a kekahi poe e mahalo mai nei he mea maikai ia e laha ole ai na mailele, a pela aku. He mau olelo lapuwale wale no ia a aole e hiki ia makou ke mauaoia ia mau olelo waiwai ole, no ka pono o ko makou mau makamaka a pau.

            Ua hala aku la no Amerika Huipuia o Peresidena Wight o ka Ilui Mokuahi o Waiia Ma, no ke kauoha ana i mokuahi hou uo ia Hui, i like ka nui me Hawaii no ka hoolilo ana aku i moku haelihali ukana.

           

UA AO KANAKA MAI ANEI KAKOU?

            I hooninau ae la makou i keia, mamuli o ka hoakaka ana a kekahi mau nupepa, no na mea e pili ana i ko kakou pono, e pili ana i ko kakou pono, e pili ana i ke koho balota ana, a oiai hoi, ua hoikeike aku makou i ko makou manao e pili ana no ia kumuhana ano nui e pili ana i ko kakou mau pono, nolaila, ua hoea hou mai la makou no ka lua o ka manawa, me ka ninau ana, ua loaa anei ia kakou na noonoo kupono ana no ke kahua koho balota e hoea mai ana iloko ka malama o Sepate maba ae nei, ka wa hoi i manao ia ai e kekahi poe, he wa ia no ka hakoko ana mawaena o kakou a me na poe hoohui aina puni wale.

            Ua hoakaka maoli ae kekahi o ua hea kakele o ka makapeni, e aho ka kakou e moni holookoa i ke kino o ka Repubalika Hawaii, ma ko kakou lawe ana ae i ka hoohiki kakoo i ke kumukanawai a me na kanawai o na wahi aupuni la a kakou i hoohiki makaewa ewa ai, aole loa kakou e hoi hope, a nana aku, me ka manao e palu aku i kona hunahuna materia o na hana hoooponopono aupuni o kona mau la i piha i ka lokoino a me ka hookaumaha. A na ia mau mea i kono aku iloko o ko kakou mau puuwai e kupaa me ka Iuli ole, a e kau aku ko kakou mau nanaina maluna o ka Amerika hana no ka pono o na aoao paio elua iloko nei o ka aina.

            Eia iloko o keia mau la e nee nei, ua puka ae la maloko o na hooponopono ana a ka Mana Hooko o ka Repubalika Hawaii, kekahi pakui kanawai e pili ana no ko kakou lawe ana i ke kahua o ka hoopaa aua i ko kakou mau inoa no ke koho ana i ka mea a kakou i makemake ai a oiai hoi, aohe he mau lono, a oki loa aku hoi he mau hoikeike ana, mai na hale Ahaolelo Lahui mai o Amerika, mamua ae o ko lakou hoopanee ana mai nei iloko aku nei o ka malama o Maraki, e kauoho ana ia Peresidena Dole kona Aha Kuhina, a me na hoa o kona Ahakukamalu, e hana iho iho i pakui kumukanawai, i wahi e ku ai ka mana o ke kahua hana holo balota a lakou e lawelawe mai nei iloko o keia mau la.

            He mea oiaio, o ke keeh@na pakui kanawai a Peresidena Dole i hana ai, he hoike maoli ana mai no ia no ko lakou nawaliwali, mamuli o ko kakou ike a hoomaopopo ana i keia la, eia kakou ke noho nei malalo o malu o ka hae Amerika, ka mea hoi a makou i olelo ai, ua makaainana Amerika kakou me ko kakou hoihoi ole a ua loaa hoi ia kakou na pono a pua o ke kanaka e noho ana maluna o ka lepo e na mokuaina o Amerika Huipuia, elike me kakou ma Hawaii nei.

            O ke kahua koho balota o keia Repubalika Hawaii e hooni mai nei imua o ko kakou mau maka, aia no ia maluna o na apanapana kanawai a Newland i hoohiolo ai, a oia nae ka lakou nei e hoakoakoa hou ae nei i ka mea i nahaha a puuluulu i kahi hookahi, me ka manao ana, oia ko kakou mea puni aku ai, a hookahi ko kakou hapai like ana ma na mea a pau e holopono ai ko lakou mau manao.

            Ua hoole makou i ko kakou komo pu ana aku me lakou, malalo o keia hana, ua hoikeike mua lakou nei, i na kakou e lawe ana i ka hoohiki kakoo i ka Repubalika Hawaii, aole no e loaa ia kakou ka mana koho, a hiki iloko o ka makahiki 1903, a ia wa ka e loaa ai he pono kaokoa no kakou no ka poe i moni ole i na hooponopono aupuni o keia la, a me ko na la i hale, ka mea hoi a makou e olelo nei, eia kakou maluna o na pono o ke kanaka Amerika i keia mau la, a oia mau pono, aole ia no ka poai o Dole ma wale no, aole hoi no ka Aha Kuhi@a a me na paalalo malalo o lakou, aka, no ka lahui Hawaii i Amerika ae la i keia la, no lakou ia pono, a no lakou hoi ke kuleana a makou i olelo ai, aohe he ana waiwai maluna o ka poe koho ke ike i ke kakau me ka heluhelu, a koe ka hupo.

            O keia no ka makou hoakaka no ke kahua koho balota, oiai hoi na hoa o ka Papa Nana Koho ke kukala mai nei e hele aku kakou e hoopaa i ko kakou mau inoa malalo o kela pakui kanawai i hanaia iho nei iloko aku nei no o keia mau la, ka mea a makou o olelo nei, na like ke maua o ka Peresidena o keia wahi Repubalika like, me ka Emepera o Russia, ka mea nona ka huina lahui i kokoke e piha ka haneri miliona, ka mea nona ke kanawai ma ka lehelehe wale no. O koia na hoakaka maoli ana, e me he mea la, ua hoomaopopo no ko makou lahui ia mea, ma ke ano o ka nee ana o ke au o ka manawa.

 

UA PAE MAALAHI AKU LA

            Ua loaa mai nei ia makou ka lohe maluna o ka mokuahi Amerika Maru, ua pao maalahi aku la o Komisinina Beritania Kini a me Albert K. Nawahi i lokohama ma ka la 8 o keia mahina, mahope hoi o ka hookuu malie ia ana o ka holo o ka mokuahi Hongkong Maru mamuli o ka poino paa o kona mahu. Aole laua i haalele ia lokohama i ka wa a ka Amerika Maru i haalele aku ai ia awa.