Ke Aloha Aina, Volume V, Number 19, 13 May 1899 — Page 2

Page PDF (805.48 KB)

This text was transcribed by:  Betty Yang Green
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO MEI 13, 1899

 

Ke – Aloha - Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

 

Lunahooponopono.

 

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU ….. MEI 13, 1899

 

KA MALAMA ANA I NA PU RAIFELA.

 

            Ua lilo i mea hookah ha nui ia iloko o ko makou houpo, ka ike a me ka lohe ana i na hana a kekahi poe kanaka Hawaii, i haawi ia aku nap u raifela malalo o ka lakou malama ana, mai ka wa i hookahuli ia ai o ke aupuni Alii o Hawaii a mahope mai, ka wa hoi a ka mana aupuni hou i ae kaokoa aku ai i na poe a pau i komo iloko o ka oihana koa o na pualikoa pualu a kumau hoimai ka Haole, ke Pukiki, a me na poe Geremania, i ku i ka weliweli na hana mamua o ka mea kupono i kea no maa mau.

            Aole makou e kamailio ana o Henry Kaia a me Oliwa Lewera, kekahi mau Hawaii Ponoi i naanana iho i ko laua ola ma ka waha o ka pu raifela, ne na la i hala aku la mahope, aka, e kamaillo ana makou no na Hawaii e paa nei i na lako kaua o ke aupuni Repubalika Hawaii i keia mau la, mamuli o ka ike ia ana, eia kekahi poe o lakou ke hana nei mamuli o na manao hookiekie i ulu ae mailoko o ko lakou mau houpo, hoopiha iho la i ke kino o ka lakou mau punua peepoli, me na poka e hiki ai ke oleloia ae, o ka “Kamakeloa” ia, ke loaa pono aku ii kona kino winiwini oolea.

            Aole paha o na Hawaii a pau i komo iloko o ka oihana koa ka makou e kamailio nei, aka, no na Hawaii i pale ae i na noonoo maikai ana mamuli o ka uluhia ana e ka wai hoololi noonoo o ke au pa, ka waina, a me na rama o kela a me keia ano, i okomo pu ia iho me na manao auwana o na lealea hooni kino o ka hoku kau ahiahi Venus, ka mea hoi anna i hookukuli ae i na hoohele malie ana a ko lakou mau noonoo kanaka, a hooi aku la i na hana lapa ka a manao uilani i ulu ae iloko o ka houpo, a hoolilo iho la i ka mea maikai i ino, a ii ke ino hoi i mea maikai no ka pono o ka mea i makemakeia.

            Mamuli o ua lono i lawe ia mai imua o makou, ua manao makou he hana pono no ke aupuni ka huli pono ana i ka oiaio oia mea, ka mea hoi a makou e hoike aku nei, i alahele e hiki ai i ke aupuni ke makaala a kaili mai i na lako kana e paa ia nei iloko o ka lima o kekahi poe koa pualu, i ulu ia me na manao hookiekie o ka hookano, mamuli o ka manao ana, he mea hiki wale no ia lakou ke ki-ki me ka lakou mau pu i piha i ka poka, me ka nana ole i ko ka lehulehu mau pono.

            He mau la i hala ae nei, ua ulu ae la ka manao iloko o kekahi koa Pi-Gi e noho nei mawaho o Kukuinaeo, e ki-ki i na manu e kau ana iluna o na laau e ulu ana iloko o kona pa, me ka manao ole, mamuli paha oia hana ana pela, aloaa mai ai he ulia poino.  Ua hooko oia i kona makemake ponoi iho, a o ka hope nae, oia no ke komo ana aku o ka poka o kana pu raifela, a wawahi liilii aku la i kekahi bola e kau ana iluna o ke pakaukau o kekahi hale okoa aku, me ka pakele mahunehune ana o ke ola o kekahi wahine.

            He hana weliweli keia, aka he hana nae i kuluma mai na la mua loa mai o ko kakou noho ana malalo o ka malu o keia ano aupuni hou a kakou e noho nei a hiki i keia la.  O ko makou akenui, oia no ka lawe ana ae o ke aupuni i na lako kaua e paa ia nei iloko o ka lima o keia poe, a hiki i na wa hookahakaha paikau paha, oia ka wa kupono e hiki ai ke haawi mai ia lakou i keia mau lako kana a lakou e paa nei, no ka wa hana wale no o ke aupuni, mamuli o ka hiki ole i kekahi o keia poe ke malama kupono me ka maluhia, ka mea hoi e hopohopo ia nei, e ulu ae na manao pupule ano ole o kekahi poe, a hahai aku no ma ka meheu a kekahi mau lala o ka pualikoa G. i hana ai.

            O keia na hoakaka ana a ka makou makapeni no kea no e malama ia nein a pu raifela malalo o na lawelawe ana a na pualikoa, ka mea hoi a makou e hooia nei, me ka manao maikai, aole ma kea no hoino wale aku, he hana pono ka hookaawale ana mai i n lako laua ua ke aupuni no e malama, a i ka wa hana no e haawi ia ai, i ole ai e ike hou ia na ano olalau o keia mai la e ike ia nei.

 

KA LA HANAU O KA MOIWAHINE VITORIA.

 

            Eia na kupa Beritania ke liuliu mai nei no ka malama ana he lealea ma ka la hanau o ko lakou Moiwahine e hookokoke mai nei.  Aole i maopopo ka lakou mau hana e lawelawe ai no ia la maloko nei o keia kulanakauhale, aka, e waihoia aku ana ia no ka noonoo ana maloko o kekahi halawai a na poe Beritinia o ke kulanakauhale nei e malama ia aku ana ma keia mua koke iho.

 

E AKAHELE E NA HOALOHA.

 

            Ua ulu mai iloko o ko makou houpo na hoomanao ana no na hana kokua manawalea a kekahi mau Ahahui Hawaii i kukuluia maloko o keia kulanakauhale, no ka haawi ana i na hoopumehana ana a ko lakou mau naau i piha i ke aloha a me ka makee hoa kanaka iloko o na ia kupilikii Aole paha i poina i ko makou mau makamaka heluhelu na hana a ka Ahahui Kokua Manawalea o na Wahine, i ke kau hahana a ka Ma’i Korela, i ka 1895, a pela no hoi me ka poe i hoopilikia ia e ka waikahe o ka Muliwai Nuuanu, i ka 1897.

            Eia iloko o na ohana a me na hoaloha o ka poe i haawi manawalea ia aku e ka lokomaikai oia poe lede puuwai makee kanaka na noomanao poino ole ana no ka lakou mau hana kokua, a ua hiki hoi i ka luahine a me ka elemakule paluplu, ke heluhelu paanaau mai i ko lakou mau inoa me ke pahemahema ole, no ka mea, ua komo a hala iloko lilo o kahi hoahu o ua mea hoomanao poina ole.  A ua lilo hoi ko lakou mau inoa pakahi me he ipo la imua o ka poe a lakou i kaawi aku ai i na mohair o ke aloha.

            Ua haawi aku kakou i na mahalo ana he nui maluna o lakou, ma kea no, ua hookauwa iho lakou i ko lakou mau pauku kino, aole ma kea no e panai la aku ma kekahi puu dala mai ka poholima aku o ka poe a lakou i pulama ai no ka hoopakele ana ae i ko lakou mau kino mai ka lilo ana i luahi na ka make.  Aka, malalo wale no o kela makana nani a ka buke nui hooweliweli i hoike e mai ai, oia hoi, o ke aloha ko lakou makemake, aole o ka mohair.  A malalo oia kahua nani i nipaa iho ai kela ahahui kokea Manawalea a ona Wahine Hawaii a hiki iho la i ka wa a kekahi mau Ahahui Kokua Manawalea i apu mai nei e komo pu aku keia poe wahine Hawaii iloko o na hoolala ana no ka hoohui ana a lilo i hookahi Hui nui ma keia mua aku.

            O keia hoonioni ia ana ae nei o keia manao mailoko mai no ia o kekahi mau ahahui like ole o na haole, a i noonooia hoi e ka poe nana i heala, ina e holopono ana, alaila, e ko ana kekahi mau manao ano nui a lakou i waiho pu ai mahope, aliiki i ka wa a lakou e ike ai, ua holopono na mea a pau a ua laua malio hoi ka oni ana o ka wai mai ka hooluliluli ia ana o na kikiao makaui, oia auanei ka wa e enou ia mai ai imua o na lala o na Ahahui i komo aku la i mau keiki na ka Ahahui nui a lakou i pulama aku ai ina paha e uku ia ana na Luna Nai oloko o ua Ahahui la.

            Eia ka Ahahui o na Wahine Hawaii ke hiihuipu ia aku nei iloko o keia Ahahui nui, aka, aia nae iloko o ko makou houpo e oni kapalili nei, aia no he mau noonoo loaa iloko o ka houpo o keia poe lede i hooi palua ia aku ko lakou ike a me ka noeau ma mua o ka poe nana i hapai ae nei i keia hana nui, a makou no hoi a haupa e ae nei, he hana hoolaupai keia no kekahi poe kuewa i manaoia e onou ae ma na makalaa o na Luna Nui no ia hana a oia hoi ka makou i olelo mua ae la, e akahele e na hoaloha, e nihi ka hele mai hoopa, oiai, eia no paha iloko o keia mau hoolala ana, he mea awahia kekahi e poino ai kakou ka lahui Hawaii.

            I ka wa paha e hoea mai ai o ma pilikia kuikawa, aole paha i like ka eleu o na Luna Nui o ka Ahahui Puuwai hamama o na wahine Hawaii, ka poe no lakou ua manao hana kino, no ka pono o na oiwi ponoi o ka aina, a o ka makou e kauleo mau aku nei, nana pono ia ke kunna o mua, ina he wahi kupono ia no ka oukou mau upena e hoopuni ai, a ina aole, alaila anai no ke Akule i ka hohonu, wahi a kahiki.  He mau oleloao waiwai keia no ka poe i kuleana i keia hana, ka poe hoi a makou e olelo ae nei, he puuhonua ia no ka lahui Hawaii, ke hoea main a la o ka pilikia, iaia kakou a pau e hoona aku ai.  O ko makou manao markee keia, ina e hooloho ia mai ana e ka poe ii kuleana no ia haka.

 

HE LONO WELIWELI

 

            He iono weliweli o kekahi hana pepehi kanaka ma Waimea, Hawaii, kai loaa mai la i ke kulanakauhale nei.  Ua hoikeia mai nei e kupakako Fernback o ka mokuahi ma kela kakahiaka Poalima aku nei, kahi hoi i telephona ia mai ai o keia lono manaonao, aka, aole nae he lono i loaa mai i ke Kinau i kena wai kipa ae ai ma Mahukona ma ka po Poalima, a penei na lono telepona ana i lawe mai nei.

            Ma kela Poalima aku nei, Mei 2, he wahine Hawaii e noho ana ma Waimea, he kane hanai holo Helena hoi kana, ua pepehi iho la oia i ke kaikamahine a kaua kaue me kekahi wahine mua a make loa, ma ka uhau ia ana me kekahi pauku laau nui me ka opu.  He kaikamahine ponoi no ka keia wahine, a ua maa oia i ka hana ino i ke kaikamahine a kana kane.  Mamua o ka hiki ana i keia wahine ke hookaawale aku i ke kino make o ke kaikamahine ana i pepehi ai, na holo keke aku la he wahi kaikamahine naku i ike i keia hana manaonao a hoike aku la i kekahi poe e noho ana ma kekahi hale okoa.  I ka lohe ana o kekahi wahine i keia mea hou, ua hoopiha loa ia oia me ka inaina, me ka hookaulua ole iho, ua hele aku la oia no kehi o ka pepehi kanaka i lawelawe ia ai.  Aole oia i hookau aku i kona inaina maluna o ka wahine puuwai eleele, aka, ua hopu koke aku la oia i ke kaikamahine nuku a ua wahine la me ka kui ana aku ma ka a-i a make koke iho la oia.

            I ka wa ii hoi hou mai ai o na noonoo ao kanaka iloko o keia mau wahine, ua hooholo iho la laua e kanu malu i na kino ake o na opio.  Ua hona loa ia keia mea, aka, ua puapuai aku la nae keia hana weliweli mai kahi kaikamahine i ike ai i keia hana manaonao a hiki i ka lohe ana o ka oihana makai malaila.  Ma ka Poaha mai i hopu ia ai na mau wahine la, a ma kekahi la ae hoi e hue hou ia ai na kino make o na opio elua, no ka imi pono ia ana o ko laua kumu i make ai.

 

MOKUAHI KALAUDINA A ME KA MOKUPEA J. B. THOMAS.

 

            Ma ka hora 5 o ka ahiahi POalua nei i haalele iho ai ka mokuahi Kalaudina no kona mau awa o Maui, me ke kolo pu ana ake i ka makupea J. B. Thomas no Kahului, kahi hoi ona e hoopiha ia ai me ka ukana kupaa no Nu Ioka.  I ko laua hiki ana ma kahi kokoke i Leahi ua moku iho la ke kaula a ka mokuahi Kalaudina e kolo ana i ke Thomas, mahope o ka hoopaa ia ana he kaula hou, ua hoomau hou aku la laua ma ko laua alahele a ma ke aumoe oia po i kaaio ae ai laua mawaho o Leahi.

 

APONOIA O LOEBENSTEIN.

           

            Ua haawi mai la ke Keena Kanawai oo ke Aupuni i ka olelo hooholo e naawi ana i ka polo no Lunamakaainana Loebeinstein, me ka hoahewa aia i ka Papa Nana o Hilo.  O keia hinia i waiho ia main a ke aupuni e noonoo, oia no hoi kela kue a Loebenstein i ka lawe hau ana i ka hoohiki a ka Repubalika Hawaii i hana iho nei, ma ka pakui hou ana mai he mau mamala olelo maloko o ka hoohiki aiha.  Ua olelo ae aie, ua loaa laia ke kulana koho balota manao o la kiihui aina, a i ole mamau aku hoi o ka huki ia ana o ka hae hoku.

            I ka wa i haawi ia mai ai o ki-ia pono ia Loebenstein, ua loaa aku la ia pono like i na poo koho balota a pau i kakauinoa malalo o ka hoohiki mamua iho o ka hoohui ia ana e keia mau Paemoku me Amerika Huipuia.  O ka poe i hoohiki mua ole o lakou wale no ke kulaana no keia hoohikihoa.