Ke Aloha Aina, Volume V, Number 19, 13 May 1899 — Page 4
| This text was transcribed by: | Keala Parker |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.
---
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI
Puuku o KE ALOHA AINA.
---
HONOLULU…….. MEI 13,1899
---
KE HOLO NEI O AMERIKA I MANILA
---
A he mau mahina ae nei ka nee papa ana o ka hoouna ia ana o na koa pualu o kekahi o na aupuni nui a k@eaea o ka honua nei, i keha ia hoi ke aupuni o ka Aeto, nona ka inoa e walaau mau ia nei "na poe Amerika" ma ke alahele o Manila. Ua ku kalahea ko lakou mau inoa ma na ipuka hale o ka poe ulakolako a kuonoono o keia kulanakauhale, me ka haawi ana aku i na paina manawalea no ko lakou pae ana mai ma na kapakai o ka aina i piha i ke aloha a me k@ oluolu.
Holoke na manao hauoli iwaena o na makamaka ilikeokeo e noho pu ana me kakou, huikau pu aku la hoi na makau a ka lawaia i Wailua, me kekahi poe iliulaula i komo huikau aku iloko o na pailani pili oihana ana, i wahi e mau iho ai ka pipili ana iluna o ka pohaku limu. A o ke ano o na canaina o ua poe keiki la o ke aupuni Aeto, me he mea la, e olelo okoa mai ana no, o makou na poe nana e paopao aku i na hana a na poe a pau e kue mai ana ma ko makou alahele.
A ua lilo hoi ia i mea nana nupepa oloko o ke kulanakauhale nei e hauwalaau mau ai ia mau la, me ka piha i ka hauoli, haawi wale na kaa pio, holo wale ia ua kaa hapaumi, lu wale ia na kumu niu, pinana wale ia na kumu manako, habaki wale ia na o-pu ko me ka leo ole ia, no ka mea, he hiwahiwa, he koa a he pukana nui hoi moi ka hikina mai, e hele ana e alaa pu i na kauewe o ka noho ana lahui o na Paemoku o Pilipine, ka poe hoi e kalahea ia nei, he poe kipi lakou no ke pale ana mai i au poe Amerika e komohewa aku ana iloko o ko lakou mau mokupuni, no ke kaili ana ae i ka mana hooponopono a hoomalu mailoko mai o na lima o ka poe a lakou i hilinai ai, e loaa ana ia lakou ka noho ana kuokoa me ka lanakila iloko o ka hauoli.
Aka, noana ka kakou e ike nei, i ka hana a kekahi aupuni keiki kane o ka honua maluna o kekalahuikauaka i kukuni paa ia ko lakou mau houpo me na manao aloha i ko lakou aina ponoi, a i oleloia ae hoi ma kekahi mau loike nupepa o na la i hala, he Jahui nawaliwali, a i lako pono ole me na lako kaua ka mea hoi i oleloia e kekuhi poe akeakamai o keia mau la, he mau la helu wale no, e malamaia ai he hakaka ana me na poe kamaaina o ua mau Paemoku la, a lilo lakou i ole, na na pukuniahi o luna o na mokukaua e lana ana ma ka ilikai me ka hae Amerika e welo ana, a me na pualikoa helewawae a kaua lio ma ka aina, e kaualako ana na pu kuniahi mama, wanaoa ana na pu raifela i ka po a me ke ao, me he poe ilihune la e anai ia ana i na me ulu maluna o ka aina, e hoopuehu liilii i ko lakou ku ana mai e pale no ke kuokoa o ko lakou aina i noi mai ai e haawi ia aku.
He oiaio, ke holo mama ae nei na lono anapu o ka ulia, iloko 'o na uwea olelo telegarapa, ma ke keena poo o ka oihana kaua aina o Amerika Huipuia ma Wasinetona, e olelo ana: e mea aliikoa i make a hoeha ia, a he lehulehu o na koa i hoeha ia, a o ko na enemi, he nui loa aku ko lakou poino. O keia na mea kakou e ike mau nei, aka, o ka mea kupanaha nae, o Amerika holookoa ia e holo nei no Manila, a he oia mau no ka pu-a o ka uahi o ke kika Manila mai ka waha mai o ka lakou mau pu raifela. Ke holo aku nei o Amerika me na ilina kupapau no kona mau Alii koa kiekie i make, a pela hoi me na pualikoa, aka o ka poe Manila, ke pahenehene mai la lakou i keia poe Amerika hupo, a ke ku mai la no lakou iloko o ka hoopuni ia ma ka moana a ma ka aina, aka, he ole wale no ia ia lakou, no ka mea, he poe lakou no loko o ka naele, i hookahua paa maluna o ka aina, he aloha i ka noho ana kuokoa, a na ia kumu, i kaohi paa ia lakou e ku a hiki i ke kanaka hope loa.
KA ILINA O KA LEHULEHU
---
Ua lilo i mea kamailio nui ia iloko o keia mau la, ka imi ana i ilina kupapau kupono no ka lehulehu, a ua hana maoli hoi na ihu o na Luna Aupuni mai ka hikina a ke komohana, a mai ka akau a ka hema o na palena o ka apana o Honolulu, a ua hoike ia ae i ke akea, ua hele ka, ka loaa ana he wahi kupono e huna iho ai i ko kakou mau kino palaho malalo o ka lepo o ka honua, mamuli o ka pau loa o na aina o ke aupuni i ka lilo no na hana hou e lawe ia aku ana ma keia mua aku a malalo oia kumu, au nele iho la ke poo o ka Mana Hooko i ka loaa ana he apana aina ku kaawale no la hana, nele u iho la me na hoa o ka Papa Ola, ke kuleana a me ka mana hooponopono no ia hana.
Ua pau ke kalele ia ana o na kukai olelo ana no na apana mawaho a i keia wa, eia na hookaau kamailio ana, no ke kahua palahalaha o Puowaina, kahi hoi a makou i haawi ai i ke kokua a apono loa ana, e lilo ia wahi he ilina kupono loa no ka lehulehu, ma kona kokoke la i ke kulanakauhale nei, a he honua nui hoi e hiki ai ke moni holookoa i ko ke kulanakauhale nei a pau iloko ona, me ka hake ole ae mawaho.
Ua olelo hou ia ae, ua manao ia, he wahi kupono ia no ka wehe ana i Paka no ka lehulehu, i wahi e hoomahuahua hou aku ai i na lilo o ke aupuni, no ka hoopuni ana i pa, no ka hooulu ana i na pua, a pela aku, me ka hoolako pu ana aku i ka wai, i mea e hiki ai ke lilo he kahua hiaai nui ia e ka lehulehu, elik paha me ka Ema Kuea. O keia mau lilo hoomaemae a me ka hoolako wai ana, aole ia mai ka pakeke ae o ka poe e hoopauha nei i ka makemake o ka lehulehu, aka, mai ka waihona aku no ia o ka lahui.
He mea hookahaha nui hoi ko kakou manao, ke hoomaopopo iho, aohe i maliu ia na leo apono o ka lehulehu e hoolilo ia kela aina aupuni o Puowaina i ilina kupapau no na mea a pau, aka, ua ake ia ia wahi i Paka no na poe puni lealea, e na poe e paa nei i ka mana o ke aupuni, a eia lakou ke hoolohe nei i na oleloao a kekahi poe Kauka, no ke kupono ole oia wahi, mamuli ka lilo ia wahi i mea e hoopoino ai i ka wai e inu o ka lehulehu, no ke kau oia wahi iluna a haahaa ka ke kulanakauhale ilalo. A oia mau auo olelo, oia na popo auhuhu a ka Papa Ola e malama nei a hiki i keia la, ka mea hoi a makou e olelo ae uei, he mau olelo palaualelo ia o keia au hou:
---
AOHE MAKOU KOKUA I KELA MANAO
---
Eia ke hapai mau ia mai nei na manao hookikina o kekahi mau nupepa, no ka oi loa aku ka o ka pono a me ka hoemi ana mai i na lilo, oia no ka hoolilo ia ana o na kino make o kakou "e lilo ana i ka palaho," i inai ua ke ahi, a i ole, i mea nauua@ ua @a mikini uila e pili ana no ia hana, ka mea hoi aole kakou i lohe ma na moolelo o ka hookumu ia ana o ka honua a hiki iho la i keia mau la e ake ia nei e puhi la i ke ahi ko kakou mau kino, ma ke ano, he kumu hoemi lilo nui la ma ka aoao o ka ohana nona ia kuleana i hooko ia pela.
He mea oiaio, ke olelo mai nei ka nupepa Kuokoa, e hoao like ia keia mea iwaena o kakou, oia hoi ke kanu maoli ana i na kino i ke ahi malalo o ka hoohanaia ana e ka uila. Me ka ninau pu ana iho, nawai ana la o laua ke eo na ke kanu maoli ana aku paha i ka lepo, a i ole, ua ke puhi ahi paha, ka mea hoi a ka makamaka e akenui nei, e ikemaka aku oia i ke kino makamae o kana wahine, kana mau keiki a me na moopuna e komo ana iloko o ke kapuahi hoomoa no ka hoolilo ana ae i ko lakou mau kino i inai na ke ahi, a e hoike okoa mai ana hoi i kona ano maoli, aole ia he Hawaii ponoi o ka naau menemene a me ka pili a i ke aloha aka no ka ohana kolea mai paha oia o Kahiki, i ku ai keia mau kamaili ana a ka makamaka pela.
Ua like keia manao o ka makamaka kakau, nupepa o kekahi wahaolelo a kakoo ikaika o ke aupuni, me ka olelo maoli ana aku no i na hoa o ka Papa Ola, mai imi oukou i ilina kupapau, kahi e kanu ia ai na kino o ka lehulehu, aka, e waiho pu no oukou pela, i hiki ai ke hookoia kela manao hoomaewaewa e upu ia nei e hoohana aku iwaena o keia lahui, ka lahui i ikemaka ia, he lihaliha wale ko lakou naau i na ano hana o keia ano, e manaoia nei, he hana kupono loa ka ia na kekahi lahui makee a piha aloha oiaio, no ka lakou mau mea makamae i haalele ino i ko lakou kuleana ola ma keia ao.
Aole no hoi i hoakaka pono mai ka makamaka i ka nui o na lilo i hoemi ia ma keia ano hou, aka, ua olelo wale ae no oia, o keia hana hoemi lilo no na mea a pau, i oi aku mamua o ke ano maa mau a ina pela, e aho kakou e ike mua no i ka oiaio oia mau olelo, ma o ka ohana ponoi o ka poe e makemake nei i keia nu paikini hou o ke kanu ana i na kino palaho, i mea ole i ka hana ia maluna o ka lepo aloha o Hawaii, a i Kupono hoi i ka poe nuku a hupo o na la i hala ke olelo mai, o keia kekahi o na haua pegana i ike ia iloko o keia au malamala loa o ka naauao, a pela oi i komo mai ai iloko o ko makou mau houpo, ka manao kue i ke kokua ana i keia manao ano nui e hapai ia mai nei i keia mau la, na ke ahi a me ka uila e kanu i ko kakou mau kino, ka mea a makou i hoike mua aku ai, he hana hooulu keia i ka hakaka mawaena o ka ohana a me ke aupuni.
---
Ua loaa mai nei ka lono no ka hoea ana aku la o ka mokuahi Auseteralia i Kapalakiko me ua @oa Eneginia mahope o kona ha lawai ana me ka ino ma ka moana.
KUE O LOEBENSTEIN I KALAWE HOU ANA I HOOHIKI.
---
Ua ike iho makou maloko o ka nupepa namu Hilo Tribune, ua hoole loa aku la o Lunamakaainana Loebenstein i ka lawe ana i ka hoohiki hou a ka Repubalika Hawaii i hoololi iho nei, a mamuli oia hoole ana i ka lawe hou ana i ka hoohiki ua hoole pu ia mai la kona kuleana koho balota e ka Papa Mana Koho Balota o Hilo no keia kau koho balota e nee mai nei.
Ua olelo o Mr. Loebenstein o kona hoole ana i ka lawe ana i ka hoohiki, aole ia no kona manao kue i ka lawe ana i ka hoohiki ia Amerika Huipuia, kona aina hanau. Aka, e hoole ana ia i ke hu ole i ke kanawai o keia huaolelo hoohiki i hoakaka ia ae nei hoi maloko o ke kumukanawai o Hawaii, a ua manao oia e lawe mai imua o ka aha hookolokolo e noonoo ai i kana kue. Wela no ka hao i keia Lunamakaainana.
---
O KA HOPENA ANEI KEIA O KA HONUA?
---
He nui na wanana a kekahi poe akeakamai no ka hopena o ka honua nei, a ua hala aku la kekahi poe o lakou i ka make me ka hooko ole ia o ka lakou mau wanana, a me ka ike pu ole hoi i ka hoea ana mai o ka honua i kona hopena.
Ua wanana ae kekahi poe o lakou, a i lohe oukou i ke kaua ma kekahi mau wahi o ka honua nei, me ka pohaia pu mai o ka ma'i luku, e hoomaopopo iho oukou ua kokoke mai ka hopena o ka honua nei. O ka wanana a kekahi haole akeakamai, e hoea mai ana ka hopena o ka honua i ka la 13 o Novemaba o keia makahiki, ma ka hookui ana o kekahi hoku nui me ka honua nei, a oia no ka wa e a ia ai o ka honua e ke ahi a lilo i puu lehu.
O keia mau wanana ana ke mea hiki ole loa ia kakou ke hilinai aku, no ka mea, aole ia mea i hoike moakaka ia mai ia kakou e ka mea nana i hana ka lani a me ka honua. Aka, he mau koho kauaka wale no ia, i keia mau la nae eia kakou ke ike aku nei i kekahi mau lahui e noho ana iloko o ke pihoihoi, a o na la hoi o ka maluhia lua haalele mai ia ia lakou eia lakou ke paa nei i na lakou kaua, no ka paio ana aku i kona enemi, a i keia manawa eia ka honua iloko o na hookaha koko weliwelina liuliu kana, na kanikau ana, a pela wale aku, me ko ka honua hoopiha pu ia ma ka hohu@u kanakena o ke koko o na lahui i luku wale ia. A mamuli o na hana omokoko weliweli e ike ia nei i keia la i paaana ae ai makou na kokoke mai anei kakou i ka hopena o keia honua?