Ke Aloha Aina, Volume V, Number 21, 27 May 1899 — HOOPII IA KA LOIO KUHINA O KE AUPUNI. HIHI KAUNOA, HIHI I MANA Hauhili ka Ai a Kawele-a HE MOOLELO PIHA. [ARTICLE]

HOOPII IA KA LOIO KUHINA O KE AUPUNI.

HIHI KAUNOA, HIHI I MANA

Hauhili ka Ai a Kawele-a

HE MOOLELO PIHA.

(Mai ka Nupepa Kuokoa mai) j [Eia ta«ak'ou ke hoopukii, n"ftu : nei i na olelo a ka mak;iiiiaba j Kuokoii, e pili ana 110 na hana a kekahi mau luna aupiim o ke aupuni poolua Hepnlialika Hhwaii ana e kakoo nei, a i laoea mai lioi kona hopena, ma o ka haaiele ana o ke kokua Loio Kuhioa Atkinson i kona knlana i paaiho nei ma kela mau la. i aui hope aku !a, penei:] Ma keia wahi o ko makou pepa o keia la. e īke ai ko makou poe heluhelu 1 ke nui o ka palapala hoopii i waihoia akn e Loie Humpherys o ka Papa Loio o ka Aha Eiekie o Hawaii nei, e kue ana ī ka Lo?o Kuhina. Ma keia palapala hoopii e ike ia ai na mea ano nui i ku ai ka hoopii a ka mea hoopii i ba Loio Kuhina o ke Aupuni. He mea maopopo hoi, ina e puka mai ana ka olelo hoohoio a ka Aha no ka pono o ka palapala hoopii, alaila e kue aaa ka Aha, he oleio hooholo i kulike me ke koi a ka mea hoopii. No ka pono a me ka pomaikai o ko makou poe kelulielu ke hoolana aku nei makou i ka anuhina Hawaii o ka Palapala Hoopii (ma na ano nui nae) i ikea ai ke au nui a me ke au iki o keia mau hana hou. I ka Aha Kiekie o ka īlepuhalika o HAWāii, iune, A, D. 1899. Ma ka Hihia o Henry E. Cooper, he Loio a he Hoa no ka Papa Loio o keift Aha, hoopiiia no ka lawelawe oihana ponooleanaa ku ole hoi i Ue kulana ojh*na loio uuukai, ma kooa ano he hoa oia nc na Papa Loio ia, mamnli o ka hoike a me fea hoopii ana a A. S. he Loio a he Hoa hoi no ka Papa Loio o keia Aha. Eoluoiu malko oukou Hanolmno: O A. S« Humphrey3, ka inea j hoopii, ke hoaknka aku nei imua j o ko oukou JJanol):ino, a h'.-omae- ; ! poi>o aku hoi i keia inau knmu | mahope ae uei, peaei: | I—<J ko oukou oiea hoopii, ke j noho n<<i ia Ui&Ioko o Honoiulu | nei, » n > īia aiauawn a pau : hoikeia inaiiopo ae ue-, a u>» kt is j wa no h€i t he Loio oia «w kt* Ka- j n&wai, a he hoa uo ka I\\pa L u j o keia Aua, a uja ia aūo Loio a | Hoa hoi uo ks P. pa Loio o keia | Ab«, oa loaa iaia kA pono o ka lawelawe ana nialoke o im Aln» Hookolokolō a pau o keia R> pu- = halika, ae h hoi iloko oi» ma\i'

' 7 —■ — Aha, ma ke ano Loio, he kokua ma ka aoao o kekahi poe e ae, e koho ana iaia, ma ka hoopaa ana i loio oia, ma ka aoao hoopii aku a lioopiiia mai paha, ma na hihia a pau, kivila, karaima, a hui paba. " .■ . . ll—Ma na manawa apau i hoikeia ae mahope neī, o Henry E.."j Cooper, he mea e noho ana ma i Honoluln, he Loi.a.oia, aJhe Hoa j no hoi no ka Papa Loio o keia , Aha, a no na maDawa no hoi apau 1 I i hoikeia mahope ae nei o Henry I E. Cooper i oleloia ae nei, oia no I ka Loio Kuhina i hookohu pono ia a e lawelawe nei hoi no ka Ile palika o Hawaii. III —A ma ia sno Loio Kuhina, ua ili iho la ke koikoi o ka lawelavv« aaa aku i ka hana malalo o ke Kanawai, maluna iho o Cooper i 01610 ia ae nei, mawaena o na mea e ae, e ku ma ko ke Aupuni aoao, oia ponoi iho, a ma o ka Hope la paha, maloko o na Aha Hookolokolo Kakau ā pau o keia Bepabalika, ma na hihia a pau, karaima a kiyila paha i komo ai ke Aupnni, a i kuleana ai paha ia, a e ku uohoi oia imua o na Ah£ Apana, ke koi ia inai oia e liaiia pela 6 ka liamoku 6 ka Bepabalika, a i ole ia, e kekahi Hope Makai Nui o kekahi o na mokupuni; a e makaala no hoi me ka eleu, no ka hopu ana, a paa ka poe i hahai i na kanawai o ka Bepnbalika, a e hoopii aku ia lakoa me ka noiau. IV—Ma na manawa apau i hoike ia mahope ae nei, he Lolō o A. L. C. Atkinson, a he Hoa no ka Papa Loio o keia Ah,', a ma na manawa no hoi a pau i hoike ia mahope ae nei, oia iio ke Kokua a Hope Loio Kuhina i hoo-

kohu pono ia e ka Repuba.lika o j Hawaii, a ma ia.ano Kokua hoi, j ua kaa oia malalo o ka mana pili [ oihana o ka Loio Kuhina i olelo j ia ae uei, a ua paa nohoi oia ma(lalo ona kauolia oīhana ku ike i kanawai a pau a ua Loio Kuhina la. *

V—Ma na manawa, a pau. i hoikeia mahope ae nei, o { Harrj P. a he Hoa.-hoi no kaPapa Loio o keia Aha, a ma na wahi hoi a pan i hoike ia mahope ae nei, ua hoohanaia oia i kakauolelo, a i ole, he kokua paha no ka Loio Kuhina o ka Eepuhahka o Hawaii, a ma ia ano kakauolelo, a kokua paha no ua Loio Kuhina la, ua paa oia malalo o na kauoha oihana ku i ke kanawai a pau a ua Loio Ku- ' hina la. Vl—Ma ka la 25 o Aperila t 1899, ua kakauinioa īho la kekahi o Ah Ngee kona inoa, ua hoohiki hoi, a ua waiho aku la i kekahi palapala Jhoqpii iloko o ka Aha Apana o Honolulu nei, a maloko oia hoopii, e ahewa ana oia ia Abel Carreira, no ka hana ana i ka hiewa hoeha maluna ona, o Ah Ngee i olelo ia ae nei; a ua hoopuka ia hoi he palapala hopu, i hookahua īa maluna o ua olelo hoopii la, e kaLunakanawai Apana o Honolulu nei, no ka hopu ana ia Carreira; a ua hopuia boi o Carreira i oleloia, malalo o ka mana o ua palapala hopu la, a mahope īho o na hoopanee lehulehu ana, ua hoolohe ia iho la Kona hihia no ka hookolokolo ia ana no ka la 11 o Mei, 1899, a ma ia manawa ua hookolokolo ia oia, aua hoopai ia oia no ua hewa la e ka Lunakanawai Apana i oleloia ae nei.

j YII— Oka olelo boopii a Ah j Ngee 1 olelo:a ae la, ua kaakau iti 110 ia e Atkinson i ole* j lo ae nei, kokua hoi o ka Loio Kuhina i olelo mua ia ae a ua kakauinoaia hoi ia e Ah Ngee i oleloia, hoohikiia e ia, a waiho,la aku e ia !mua o ka Alia malalo hoi o ke ao ana a ua Hope Loio Kuhīna nei i oleloia ae nei. Y'III—A o Atkinson hoi i oleloia ae nei, māmua ae o konn hoomaleaukaa ana ilsa olelo fcoo-~ pi'i i ōleloia ae nei, a mamu» lioi o fee ao a me ke kauoha ana aku ia Ah Ngeie 1 e kakauīnoa īho, e hoohiki a e waiho aku i ua olelo hoopii la imna o ka Aha Apana, ua koka pu oia a' na noo pu hoi me Cooper i oleloia, ae nei, no ka mea e pili ana i keia hana, a ua loaa mai hoi kana ae ana e hookamu aku i keia hoopii. I

IX—O MWo&on i loeloia se nei, kokna o ka Loio Kuhina i oleioia, na noho kino oia imua $ ka Aha Apana o Honolalu nei, a nolaila, iia lawelaVe aka la i na bana ma ka aoao hoopii, ma ka wa i hoopiiia ai o Carreiira i oleloia mamnli o ka olelo hoepii 1 hoikeia aku e Afckinson i oleloia.

X—Mahope mai nae o ka hej loheloia sna aku o ka o'elo hoo- | pii imna o Oarreira i oleloia ae } nei, a mamna ae hoi o ka hoono- | hoia ana o ka la e hookolokoloia &i ia» na noi mai ia o Cooper i oleioia ia Atkinson e hoopaa oia i kekahi loio mawaho no ka lawelawe ana ma k* aoao hoopii ma ua iiihia ia; a nolaila, ua hoopaa mai la o Atltinson i ae la i ko oakou mea hoopii, no ka laweiawe ana ma ka aoao hoopii.. Xl.—sla ka la 9 o Slei, ISO9, ua Laiia mai la ko oukou mea

hoopil, e. ko loio mai aua ma aoao p Cfrreira ipleloia, o v , e "P. Weber, ke kakauolelo, a )kpo ka Loio Kubij|g,i Ue pala ka mea loopiiia, no ka Lewa hoeha, elike me ia i hoikeia $e neū nolalla, ua hoouna ko oukou mea noi īa i oleloia, a hoakaka aku la ip,Us ona 1 ka iewa loa, a ku ole hoi i ke kulana maemae pilī aupupi» a pili oihana no hol, a~ me ke ano ku i ka pono lo'maoli, ko ka Loio Kuhina, a o kahi iima Uwelawe paha o kona keena,, ka mai iloko o keia Hookolokolo o keia Hepuhalika, ma ke 'ano loīo no kekahi kanaka, i hoopiiia no ka uhaki ana i ke kanaw&i o ka aina, a ua makemake ko oukon mea hoopii e nonoi aka i ka Aha, ipa ka wa e hookolokolo la ai ua hihia la, e ae ole īa o Weber, a o kekahi mea e ae paha iloko o ke keena o ka Loio Kuhina, e loaa ana hoī ka ukuia e ia keena, a malalo no hoi o ka mana oia keenp, aole e ku mai i Loio imua o ka Aha, ma ka aoao o ka , mea i hoppiiia ma ua hihia kar%ima nei, a ua hoike mai hoi o Weber i oleioia ae nei, aia oia malalo o na kaaoha & ka Loio K.ahina, * ua konoia lioi oia e hooko aku no ua kauoha la; a o ka mea e pili ana i ke kupono ole o kona ku loio ana no ka mea i hoopiiia, aole ia he mea I maopopo xaua i& e ia, a e kuka pu ana oia ma ka Koio Kuhina no U . mea. „

Xl.—Mabope koke iho o ke kamailio ana o ko oukou me.i Loopii me TVeber, ua halawai pu aku la ko oukoa mea hoopii me Cooper, a kue aku la īmua ona no ke ku loio ana mai 'o Weber, a o kekalii mea ® ae paha i pili ma ke keena Loio Kubina, ma ka aoao o ka mea hoopnia ma ka hihia karaima i hoikeia ae nei, a ua hoike aku no hoi oia imua o Cooper i oleloia ae nei, ua makemake oia e nonoi aku imua o ka Aha Apaea i oleloia ae nei, akeakea aku i kē ku ana mai o kahi mea o loko oia keena, a mahepe iho o kekahi kamaīlio ana, ua ae mai la no o Cooper, i oleloia»ae la, he wahi hihia heeha io no keia, a e kauoha ana oia e hoolimalima ona loio mawaho.no ke pale ana i ua hihia hewala. XIILt—Ma ka la 11 o Mei, 1899, ua ku aku 3a imua o ka * Apana o Honolulu ; ko oukou mea hoopii, ma ka aoao hoopii o ua hihia la; mamua koke iho o ke kaheaia ana o ua hihia la, no ka liooloheia ana, ua hai mai la o A. M. Brown, ka llamuku o ka Repuhalika o Hawaii, i ko oukou mea hoopii, ua loaa mai iaia he mau kauoha mai ia Cooper i oleloia, e ae ana i ko oukou mea hoopii e lawelawe aku ma ka ao« ao hoopii o ua hihia la, mamuli hoi o ke kumu, a ma oia kumu wale no hoi, e kapae ae ko onkou 2&ea hoopii ī kona kuleana kue ako, a e haalele hoi oia i kona pooo kue aku i ke ku ana mai o Weber i oleloia ae nei, ma ka aoao e ka mea I hoopiiia' i oleloia ae nei, ma ka hoopii karaima ī oleloia, a ma ka manaoio ana, ke olelo nei ko oukou mea hoopii, Utt kauoha 10 mai no o Cooper i oleloia ae nei i ka Ilamuku. A ua kue aku hoi ko oukou mea hoopii imua Brown i oleloia noia hana a Cooper, ma ke ano he hana kue kanawai ia, a hana maikai ole no hoi, kaohi iaia iho mai ka waiho ana aku i uoi imua 0 ka Aha, no ke akeakea ana i ke ku nm mai o Webev i oluloia, ma ke ano loio no ka mea hoo- ( piiia ma ka hihia karaīma i ole-, loia ae nei, mamuli hoi o ke ku- { mu pilikia i ku ai ko oukou mea ( noi, a i aeia mai ai oia e iawela- j we aku i ka hoopii ana, j XIV,—Ua ka mai ia o \Yeber j 1 oleloia ae uei iloko o ka Aha j «ia k« auo h<? loio a Ue j kokua no Carreira i oleloia, oiai j hoi ka msa> aona ka ipoa hope i j hoopiiia a! no ka hewa karaima, om hol; he hoeha, a ua lawe'awe 4

ikaīka mai la i ke pale ana i ua hihia karaima la a hiki 1 ka pau ana. XV,-—Ua ku mai o Weber i< oleloia ae la ma "ka hihia ī hoike ia ae la, a lawelawe māi K i ke pale ana ma īa hihia, malalo o ke kauaoliA a me ke alakal ana a Cooper i olelo ia ae nei, wahi a ka hoomaopopo ana a. to oukou mea hoopii, a o ua Cooper la no hoi ka mea nana i apouo mai i ka hookumuia ana o ka hihia i olelo ia ae nei, a i unuh! ole hou aku ai hoi ia i ua kauoha la no ka hoopii ia ana o ua Kihia la, mahope mai, elike me ka hoomaopopo ana a ko oukou mea hoopii. A ke hoopii aku nei ko ouko\', mea hoopii, mamuli o ke kinai ana o Cooper i ke noi a ka mea hoopii, mamuh hoi o kona hoo» hana ana mai i kona mana luna Aupuni, ua hana ola ia hana no kona pono ponoi iho, aole hoi no ka pono o ka lehulehu, oia hoi, ma ka hopkapae ana i ko ka lehulehu ahewa a-na aku i kana hana kue kanawai a uaaikai ole heii. Ke kue aku nei hoi ka mea hoopii, ua hoopaakiki maoli o Cooper i olelo ia e lilo kana kakauolelo, oia o Weber, i oleloia P ae nei, mahepe iho no hoi oke kue ana aku a ka mea hoopii, i mea e hikī ai ke kokua la ka aoaoao pale, a hoonawaliwali hoi i ka noao hoopii, A ke hoopii aku nei no hoi ka mamuli o ko ua Cooper nei hoonoho ana i kana kakauolelo e pale no ka mea i hoopii ia a me kona hoohana ana ī ke kauoha heokinakma maluna 0 ka mea hoopii, ua manao no ia e kaa malalo o kona mana a ine kana alakai aua ka aoao hoopii, me ka aoao hoopil ia ma ia wa hookahi no. XVI.—A ke hoopii aku nei ka mea hoopii, ua hoea o Cooper i oleloia ae nei i ka lawelawe ana 1 kekahi haoahewa ino loa maloko o kona oil an* loio, ma kona ano he Loio ma ke kanawai, a he Hoa hoi no k» Papa Loio o keia Aha, a mamuli hol e ka hooweliweli ana e hoonele ia ka mea hoopii i ka pono a me kelmleana 0 kahoopii ana aku i ua hihīa la, Ina oia e hoohana aku aui» i kona koleaiua kue aku i ke kupono olē ma ke kanawai, o ke ku ana mai o Weber, ma ka aoao o ka mea i hoopii ia, a ma ia ano, ua hoohaiki mai oia ma ke ano kue kanawai i ka pono pi'H lawelawe oihana ō ka mea noi. Nolaila» ke nonoi haahaa aku mi ko oukot* mm noi, ē kauoha la aku o Cooper i olēloia ae aei e hele mm a e pane mai i keia olo!o hoopii ma ke Kau e lune, ISo keia Aha Hanohauo, a ina hei $ kakoo ia na oleīo hoopii aialoko o keia ueopii, e lioohok { - ♦

ko oukou Hanohano 1 olelo kauoha e kue ana iaHenry E. Cooper elike me na olelo pili i keia hoopii a me na olelo hoike kupono. A. & lIUMPHREYS, Mea Hoopii. Ua hoohiki ia keia palapala hoopii e Mr. Humphreys imua o Harriet Wild.er, he Notari no ka Lehulehu, ma ka la 15 o Mei. Ua kauoha hoi ka Aha e hoea ae o Mr. Oooper imua o ka Aha Kiekie ma ka Poakahi, īune 19.