Ke Aloha Aina, Volume V, Number 26, 1 July 1899 — Page 5

Page PDF (809.95 KB)

This text was transcribed by:  Patty Mancini
This work is dedicated to:  In Loving Memory of My Father

KE ALOHA AINA

 

                        KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 1, 1899,                             5

 

UA HALA O
KAPIOLANI.

 

Naha ka Hale a ke Aloha.

 

NALOHIA AKU LA IA ALII

 

E U e ka Lahui Nona.

 

            Ma ka hora 8:45 o ke kakahi aka Poaono nei, i kipa ae ai ka elele luku o ka make, a kinai iho la i ke kukui a o ko ka Moiwahine Kanemake Kapiolani hanu ana i na ea inea o keia noho kino ana, iloko o na hoomailo loi hi ana a ka ma'i maluna o kona kino no kekahi mau makahiki i kaahope ae nei.

            Ua hoohikilele koke ia ae ko ke kulanakauhale nei, ma ka holo awiwi ana ae o na lono, ua pauaho mai la ka Moiwahine Kapiolani ma kona home aekai ma Waikiki, a o kekahi oe hoi, ua ano e koke ae la ko lakou noonoo no Liliu. Aka, i ka ike ia ana aku o na pahu hae o na Kanikela e hapa ana, a me ka hoike pololei ia ana mai o Kapiolani ka mea i make, akahi no a hoopau ia ae na manao pioo o ka lehulehu no ke alii e noho mai la i Amerika, a hoi iho la na hoopunana ana o ke kaumaha a no keia alii wale no.

            Ua hanauia ka Moiwahine Kapiolani ma Kanakanilehua o Hilo, i ka la 31 o Dekemaba, 1835, a ke hiki ae iloko o Dekamaba o keia makahiki e piha ai ke 64 makahiki iaia. O kona makuakane o Kuhio, ka mea nona ka inoa o kekahi Keikialii e ola nei, a o kona makuahine oia no o Kinoiki, he mau alii kiekie no ka aina ma o ko lakou moolelo e pili ana i ko lakou kulana alii mai ka po mai. Ma ka aoao o kona makuakane, ua hanauia mai keia poe, Kanekoa (k), Kalanikauleleiwi (w), Pomaikalani (w) a me Elelule (k), a ma ka aoao hoi o kona makuahine, oia o Kamakahaleloi (w), Kiha (k), Kawalu (k) Kaapuwailani (w), Kapuaamahu (k) a me Kaumualii. O Kamakahaleloi, ua lilo oia i moiwahine no Kauai, a o Kiha hoi i alii nui no Niihau, he moopuna ponoi loaa oia na Kaumualii, ka moi hope loa o ka mokupuni o Kauai, a pela i lilo ai o Kapiolani he alii Kauai ma ka olelo ana.

            Ma Hilo Hanakahi no oia i kona mau la opio o ka pii ana ae e lilo i mea nui, kahi hoi ona i puka mai ai i keia ao malamalama. A i ka piiha ana o na maka hiki ewalu mai kona hanau aha ua hoouna ia aku la oia no ka home alii o Hulihee, ma Kailua, Kona, Hawaii, kahi hoi a ka Moi Kauikeaouli e rula ana i keia lahuikanaka, a me kekahi mau alii kiekie e ae.

            O Kona ka home noho paa o Kaiopani (nui) ka wahine a Naihe, a he pilikoko ponoi hoi no ka Moiwahine Kapiolani opio, a mai Kapiolani nui hoi i loaa mai ai keia inoa Kapiolani iaia e o nei a hiki aku la i kona hooluolu ana aku la.

            I ka piha ana aku la o na makahiki he 16 iaia, akahi no oia a holo mai Honolulu nei, a noho pu malalo o ka malama a ka Moi Kauikeaouli, a he 4 makahiki mahope iho o kona hoea ana mai i Oahu nei, mare iho la oia me Namakeha, kekahi alii kiekie ma kona kulana, a o laua hoi na kahu hanai o Ka Haku o Hawaii, ka pua hookahi hoi i puka mailoko mai o ka Moi Kamehameha IV, a me kana Moiwahine Emma.

            Mahope mai o ko laua noho ana kane a wahine, ua holo hoolana aku la laua me kana kane no Maikonisia, maluna o ka Hokuao kahiko, ka moku hoi nana e lawe ana i ka lamaku o ke ola i na Paemoku pegana, a ua hoi hou mai no oia i keia mau mokupuni me ka palekana. Aka, aole nae i hoihi loa na la mahope mai, ua haalele mai la o Namakeha ia Kapiolani e u aku nona ma keia ao mauleule, a e noho hoi ma ke ano he wahine kanemaka.

            Ma ka la 19 o Dekemaba, 1863 ua mare iho la oia me David Laamea Kalakaua, ka mea hoi i lilo i mea nana e rula i keia la huikanaka mahope mai, a o ko laua noho ana, aia no ia iloko o na puili hauoli ana o ke kane i ka wahine, a pela hoi ka wahine i ke kane, a hiki wale i ka 1874, ka wa hoi i lilo ai o Kalakaua i moi, ua hoi aku la laua maloko o ka Paalii o Iolani, kahi a laua i kaana pu ai i na inea o keia noho ana.

            He Moiwahine imi hana oia i ka wa e ola ana o kana kane, a ua kukulu ae hoi oia i na Hui Hooulu Lahui a me Hoola Lahui, a ua kukulu hoi i ka home hoohanau keiki e o nei ma ka inoa Kapiolani. e hoopomaikai ana hoi i kona lahui oiwi, a ua hooikaika nui hoi i kela home no ka pono o na mea a pau, a hiki i kona moe ana aku la i ka moe kau a hooilo.

            I ka malama o Novemaba, 1885, ua kukulu oia i ka home Kapiolani no na kaikamahine i loaa i ka ma'i lepera, ma ka home aekai o Kakaako, malalo o ka malama ana a na makuahine Vireginia o Sana Atoni, a ma keia wahi hoi i hoike ai oia i kona aloha io no na opio i hoopilikia ia e keia ma'i luku e laha nei iwaena o kakou.

            Ua kaahele mua oia me ka Moiwahine Ema i ka 1864 paha, me Hoapili Kaauwai a me kana wahine no Amerika, Europa a me na Panalaau o Auseteralia, no ka hoonana ana i ke aloha o kona haku wahine no kana kane, a hoi kokoolua mai laua i ka 1866, no na aekai o Hawaii nei me kona haku alii Ema, me ka maalahi.

            I ka 1887, i kona wa hoi e noho poo ana malana o ka lahuikanaka, ua holo aku la oia e ikemaka i na hoohiwahiwa Iubile ana o ka Moiwahine Vitoria o Pelekane, a ua ukali ia hoi kela huakai alii e ka Hooilina alii o ke kalaunu, a Moiwahine Liliuokalani hoi mahope mai. Konela Curtis P. Iaukea a me Jas. H. Boyd. Ua hoi mai ka Moiwahine Kapiolani iloko o kona oia kino maikai.

            Mahope iho o ka make ana o ka Moi Kalakaua ma Kapalakiko i ka malama O Ianuari 20, 1891, ua hoi aku oia a nohopaa ma ko laua home aekai ma Waikiki, kahi hoi ana i hoohala hope loa ai i kona ola ana ma keia ao inea, koe wale no kona wa e hoi ai ma Hulihee, Kailua, Kona, kona home hooluolu ma na kuaaina.

            Mahope mai o ka make ana o ka Moi Kalakau ua komo aku la oia iloko o na haawina ehaeha a ka ma'i, a ma ia ano oia i aumeume pu ai iloko o na haawina o ke kupilikii, me ka hoao nui ana o na Kauka e hoopakele ae iaia mailoko mai o na hoopoluluhi ana a ka ma'i maluna ona.

            He elua wale no ona hooilina ma ke kino, oia na keikialii Kawananakoa a me Kalanianaole, a eia laua ko komo nei iloko o na haawina o ke kaumaha, no ko laua hulu makua hookahi i koe.

 

KA LA HOOLEWA.

 

            Eia na hoomakaukau pili hoolewa o ka Moiwahine Kapiolani iloko o ka poholima o ke keikialii Kawananakoa a me kona Pokii Kalanianaole. Ua noonooia ma keia auina La Pule ae Iulai 2 e malamaia ai kona hoolewa mai ka luakini aku o Kawaiahao no ka ilina o Maunaala.

            Ma ka Poalua Iune 27, ma kona home noho ma Pualeilani, e haawi ia ai he auaina ike no kona mau makaainana me i ka hora 9 a hiki i ka hora 4 o ke ahiahi. I ka po Poakolu, Iune 28, o hoi hoi ia mai ai kona kino puanuanu no ka luakini o Kawaiahao.

            Mai ke awekea o ka Poalima, Iune 30, a hiki i ke aumoe o ka Poaono, Iulai 1, e wehe akea ia ai ka luakini o Kawaiahao o ka lehulehu e kipa aku ana e ike hope iaia. O keia na hooponopono i noonooia i keia wa, a e hoopuka hou aku ana no makou, ina he mau hoololiloli kekahi e hana hou ia aku ana.

 

HOOKUU AKEA IA NA MAKA
AINANA E IKE I KE KINO
WAILUA O KA MOI-
WAHINE KAPIO-

LANI.

 

            I ka hora 9 o ke kakahiaka Poalua nei, i hookuu akea ia ai o Pualeilani i na makaainana a me na kanaka o na lahui like ole e ike hope i ke kino wailua o ka Moiwahine Kapiolani, e waiho ana iloko o kona home kapu. He mau tausani o kona mau makaainana i hoea aku i waho o laila me ka lu pu aku i na kipona waimaka a ke aloha.

            Ua puia ae kona mau paia aloha me na leo kaumaha o na makaainana e uwe haalipo ana hoi no ia mea nui i hala aku la. Walohia wale. Ma ka hora 2 o ka auina la i hoea ae ai ka hana aupuni mawaho o laila me ka haawi ana mai i na leo mele kanikau.

            Ma ka po la apopo, Iune 28, e hoihoi ia mai ai kona kino wailua iloko o ka luakini o Kawaiahao, a malaila e hookuu akea hou ia ai ka lehulehu no ka ike hope loa ana iaia mai ke awakea a hiki i ke aumoe o ka po Poaono.

            Ua kono akea ia ka lahui Hawaii e kipa aku e ike hope i kona kino wailua me ka hopohopo ole. Aloha no.

 

HE HOOKAHAKAHA NUI.

 

            E malama ia ana ma ke kakahiaka o ka la 4 o Iulai, he kai huakai hookahakaha nui o na kaa o na ano like ole ma na huina alanui, a e haawi ia ana ka makana i ua kaa nani o ka hoohiwahiwa ana e like no hoi me ko na makahiki i hala aku la. I ka hora 9 e malamaia ai keia kai huakai ma na alanui Rikeke, Kalepa, Nuuanu, Moi, Papu, Winia, Ema, Alakea. a me ka alanui Moi no loko oka pa o ka Hale Mana Hooko. O keia na hoike a Konela Jones i hoopuka ae ai ka lunahoomalu o ke Komite no keia mau hana.

 

            He elua mau hoonaneue olai i ike a ma Hilo, ma ka po Poalua o kela pule aku nei. he hookahi nae i ano ikaika loa.

 

            Maluna o ka Valencia a me ka Zealandia e hoea mai ai he elua hetaliona koa paele ma ko lakou niahele no Manila, oia hoi, ka regimana Iwakalua-kumamaha. He poe paele wale no na poe puhi ole o keia regimana.

 

POE HAO AINA O OLAA.

 

AOLE LAKOU E HOIHOI I NA
AINA I LILO IA LAKOU.

 

A hiki i ke ku ana mai o ke Kanawai--

Hoole ia ke Kuleana o

ke Aupuni Hawaii.

 

            O na lono hope i loaa mai nei mai Hilo mai, aia no na haole i kapa ia he squatters ke paa la i na aina a lakou i hookuleana iho ai. Ua olelo ae kekahi o lakou, ua hana ia keia i wahi e ku ai imua o ka aha. Ua hoike ae lakou, mai ka wa i hoohui ia ai, ua lilo ke kuleana o keia mau wahi no ke aupuni o Amerika Huipuia, a aohe hoi he kuleana o ke aupuni Hawaii e hoolilo aku ai i keia mau aina.

            Ua olelo ae o T. E. Ryan, kekahi alakai o na haole hao aina o Olaa, i ko lakou kumu o ka lawe ana i keia aina penei:

            Aole o makou manao he kuleana ko makou i ka aina, oiai, makou i lawe ae la, aka, he manaoio nea ko makou, he mea ia e hiki ai ia makou ke ku imua o ka aha hookolokolo. O ka makou e kue nei, oia hoi, ua haawi aku ke aupuni o Hawaii i keia mau aina i ke aupuni o Amerika Huipuia, a nolaila, aohe o makou mana i koe no ka hoolilo ana aku ia lakou.

            Ina ua hewa ka makou kue ana, alaila, ua kuleana ka Mokuaina o Kaleponi no ka hoolilo ana aku i kekahi aina kula ma ka Mokuaina o Nu Ioka. O ka ona he kuleana o na waiwai o ka lehulehu me ke komo pu aku o na aina ia Amerika Huipuia, ua pau iho la ke kuleana hoomalu o keia aupuni i na aina a pau maloko o Hawaii.

            Ua lawe ae la makou he kuleana i na aina, a na ka aha hookolokolo o Amerika Huipuia e olelo mai i na paha ua pono a pono ole paha ka makou kulana e paa nei. Ua hau ia mai ia makou, e hoolaha kuai aku ana ke keena aina Hawaii i keia mau aina. He manao paulele ko makou, he mana ole ko lakou e hoolilo ai, i ka mea ponoi no a lakou i haawi aku ai ia hai, a e paio la no keia kumuhana iloko o ka Aha Hookolokolo. Ua olelo ae kekahi poe, ua hiki i ke aupuni ke hoopii me ka kipaku pu ana au la makou mai keia aina oe, aku, ua makamake nae ku e ninau i ua poe la i manao pela, e hoike @ i ka pauku o ke kanawai malalo o laila e hiki ai i ke aupuni ka lawe mai e hoooli.

            O ka ula o na @ i kea wa maluna o ka aina he kauaha, me ka noomau ia aku o elima a i ola @ poe komo hou i ka la. He wahi waihuna dala luuku ke hoohana la aku ana no ke pale ana ae i ko makou kuana, aka, he nui hou aku no @au mahope ona. Hana io na Amerika hou aina la.