Ke Aloha Aina, Volume V, Number 30, 29 July 1899 — Page 2

Page PDF (794.57 KB)

This text was transcribed by:  Shawna Alapa'i
This work is dedicated to:  LeRoy V. "Jack" Wilder, an elder of the Kahia Band of Pomo Indians

KE ALOHA AINA,

POAONO IULAI 29, 1899

 

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa maka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU...IULAI 29, 1899

 

E HOLO AKU ANA NO MOLOKAI

 

Ma ka Malulani o keia po Poalima, e kau aku ai ko makou Lunahooponopono no ka holo ana no ka Panalaau o Molokai, ka home hope loa hoi a kona luaui makuakane i noho ai no kekahi mau makahiki a hiki i kona pauaho ana mai la i keia ola ana ma ka la 16 o keia mahina.  E holo aku ana oia ma kona ano he mea kakau no ka nupepa KA ALOHA AINA, a ina aile he mau keakea, e hooko ia ana ia mau iini no ka ike ana i kona mau hoa kanaka iloko o ka ehaeha.

 

KO KE AUPUNI NANAKEE.

 

            Eia kakou ke noho nei iloko o kekahi moeuhane pahaohao, ma na mea e pili ana i ka hihia o ka Loio Kuhina e noho nei iloko o keia mau la, ka mea hoi i lawe ae i ka mana o ke kanawai a hehi iho ma kona mau kapuai wawae, ma o ka hihia hoeha Pake la a ke Pukiki ohi auhau o ke auponi, a i hoopii ia iho nei hoi no ka hoopau loa ia o kona laikini loio, ma ke ano he hoa no ka Papa Loio no keia aupuni a me Amerika pu.

            Ke waiho pu nei kela hoopii, a i ole, ua hana ia ae la no paha mawaho a hoopau wale ia ae la no, ma ke ano, i ole ai e lilo keia hana ana i lawelawe ai ma na aoao a elua, e mea nona e waia ai kona inoa a me ko ke aupuni, ka mea hoi a makou i hoike mua aku ai, aohe Loio Kuhina ma ke ao nei, i hiki iaia ke ku pale ma na aoao elua imua o ka Ahahookolokolo, hookahi wale no, oia ka Loio Kuhina o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, nona ka inoa o Henry E. Kupa, ka mea hiki iaia ke apono aku i ka hewa i pono, a i ka pono hoi i hewa.

            Aole o makoi manao e hapai mau mai i keia hana popopo a kamailio hou aku imua o ko makou mau makamaka heluhelu, mamuli no ia o ko ua Loio Kuhina la lawe aua ae nei i ka hoopii a ka maheleolelo Kepani, e pili ana i ka hihia o J.M. Kaneakua a me J.K. Kaulia, no ka hooweliweli, mamuli o ko laua kaana ana i ka mea pono ma ko laua aoao e koi aku ma ke ano makamaka, mamua hoi o ka hele ana aku imua o ke kanawai, kahi hoi nana e hooponopono mai i na kekee a pau i hana ia.

            O keia hana makamaka a na loio Hawaii elua, i koi aku ai i ka pono o ko laua haku mawaho, ua lilo ia i mea hoehaeha i ka manao o ka mea i hana maoli i ka hewa, a iloko o ka manawa pokole wale no, aia he hoohalahala hoopau laikini kai waiho ia aku imua o ka Aha Kiekie, me ka manao maoli ia e hoopau loa ia ka lawelawe ana o keia mau Hawaii elua e malama ana no me ka pono o ka lana hana a me ka imi loaa ole hoi i mea no laua iho e pono ai, me ke nana ole aku i ke koi a ka mea nona ka waiwai a keia maheleolelo Iapana i hana ino ai, ka mea hoi a makou e olelo nei, e hookau ia mai na hoopai koikoi a ke kanawai maluna iho o ke poo o ka mea maoli i hana i ka hewa.

            Ma keia wahi, ke ku nei makou me ka nana ana i ka manao maoli o keia hoopii, oia no ke ake ana e kinai loa i keia mau Hawaii kulana makaukau a ike kanawai i oi aku mamua o kekahi poe loio haole, e ku pale mai nei ma kekahi mau Aha o keia aupuni, i loaa ia lakou ka laikini piha no ka manawa pokole wale no e noi ai, ka mea hiki ole i na kanaka Hawaii ke hana pela, mai kinohi mai o ko na kanaka Hawaii nonoi ana i mau laikini no lakou, no ka imi ana i pono no ko lakou noho ana ma ia oihana hanohano o ka aina.

            Aka nae, ua olelo ia, o ka mea pono, mau no kona pono, a pela iho la i hoea aku ai ka Loio Kuhina a me kona kokoolua i ka pahu hopu o ko laua haule pahu a walawala ana, mai ka ike kanawai aku o keia mau loio Hawaii, a ke ake aku nei makou, heaha aku la ka panai ma ko laua aoao no keia hihia ano nui nana i hoohaahaa i ko laua inoa maikai, aole anei hoi e na’i aku i ko olua makaukau kanawai, a hiki i ka wa e piliwale ai ka i’a o Piliwale ka mea hoi a makou i olelo ae la maluna, no ko ke aupuni nanakee i ko hai hewa, a i ka oiwi ponoi nae, he neo ia la aole ka puai ae.

 

            Ua olelo ia ae, e malamaia ana he heihei moana mawaena o ka Pekina a me ke Gaelic ma ko laua alahele aku la no Kapalakiko, he 9 hora ke kaawale o ko Pekina manawa i haalele iho ai i ka uwapo mamua o ke Gaelic, aka, ke manaolana nei ka hapanui o ko Honolulu nei poe, e hoea e aku ana ka moku hope i Kapalakiko.

UA HOEA MAI LA KA HOPENA

 

            I na la kinohi, na la hoi i hoea mai ai kekahi mau heluna Pake mamua aku nei, me ka manao e lele mai no uka nei o ke aina, malalo o ko lakou palapala ae i apono mua ia malalo o ka hooponopono ana a ke aupuni Repubalika Hawaii, a i maa ia hoi mai ke Aupuni Moi mai, ke kahua nui hoi i hoea mai ai keia poe Pake e imi i ka pono o ko lakou noho ana maanei.

            Aka, mamuli o na keakea a ka Papa Ola a me ka Agena Baraunu o Amerika Huipuia maanei, ua paa ia iho la lakou me ka hoomalu ia ana makai o Kahakaaulana, kahi hoi a lakou i makemake ole ai malaila lakou e noho ai no kekahi mau mahina, malalo hoi o na lilo o ka Papa Ola a me na Agena o ka Hui Mokuahi a ua poe Pake la i kau ai, me ka ae pu ana hoi o na hale kalepa, no ka hoolako ana aku ia lakou me na mea ai, me ka manao, aia ko lakou pomaikai nui i ka wa e kikoo aku ai i na bila aie, i na Poo Aupuni ma Wasinetona, Amerika Huipuia, ke kumu wai hoi o ke aupuni hoohui aina iloko nei o ko kakou aina aloha.

            Aka, heaha ka leo i poha mai la, mai kela mau tausani mile mai la ka mamao, he leo anei ia ne ka apono ana i keia mau hana a ka Papa Ola Hawaii a me ka Agena Pake ana i hoonoho mai ai maanei?  Ua kulike anei ia me ka makemake o na Poo Aupuni nona ke kuleana hoohana maluna o keia Paeaina i keia la?  Ua oluolu anei kona manao e uku wale mai i na aie i kulike ole me kana i kauoha ai?

            Oia ka kakou e nana aku ai, e kaa ana la maluna owai keia mau koikoi o ka uku ana i keia mau lilo, aole anei hoi aia no ia maluna o ka Papa Ola Hawaii, ke kuleana maua hoi e pili ana no ia hana, a o ua poe la, oia auanei ka poe nana e auamo ponoi na koikoi o keia mau aie a na poe kalepa i koi aku la no ka hanai ana i kela poe Pake a lakou i hoomalu ai malalo o ka lakou mana, a lakou ponoi no hoi i maa mau ai i ka hoopomaikai ana i ko lakou mau hoaloha o ka poai hookahi.

            A oia hoi ka makou e puana ae nei, ua hoea mai la lakou i ka hopena o ka lakou mau hana hoopomaikai makamaka, a e ai pono iho ai lakou i na hua awaawa o ka popilikia mamuli o ka lakou mau hana uhaai wale i ka pono o ka lehulehu, a ua hoea mai la ko lakou hopena, e uku ae lakou i keia mau hoolilo mailoko ae o ko lakou mau pakeke ponoi.

 

KA HOOPII A LOIO KUHINA KUPA IA J.M. KANEAKUA A ME J.K. KAULIA

 

            Ma ka la 10 o Iulai nei, ua waiho ia ae imua o ka Aha Keikei ma ka banako, a Loio Kuhina Kupa he hoopii e kue ana ia J.M. Kaneakua a me J.K. Kaulia, e olelo ana ma kona ano nui, ua lawelawe hewa na loio i ka laua oihana, ma ka hoao ana e hooweliweli ia Doela (kela mahele olelo kepani) ma ke koi ana iaia e uku i kekahi huina dala poho no ka aihue ia ana o kekahi mau laau Kou mailuna mai o kekahi aina kuleana ma Lanai.

            Ua hele aku o Mr. Kaulia e hooponopono i ka hihia mawaho ma ka uku ana moi i $300 poho, a ina aole e hooponopono ia, alaila, e hoopii ia no o Doela no ka hewa aihue Kou.

            Mamuli o keia mau hooponopono ana, ua hoopii ia mai la laua no ka hooweliweli ia Doela i mea e loaa ai ke dala.

            Ua hoopanee ia mai ka hoolohe ana i ua hihia la a ma ka Poakahi nei Iulai 14, ua hoomau ia ka hookolokolo ana i ua hoopii la no elua la a hoea i ka Poakolu nei.

 

            A ma na olelo hoike ano nui i lawe ia ae imua o ka aha, ua lawe ia mai ka mea nona ka aina oia o Keliihauleilo (w) wahi nona ka aina a ua kauoha oia i kona mau loio e hoopii ia Doela no ka aihue ana i na kumu Kou mailuna aku o kona aina, he mau laau kahiko keia, wahi ana, hanau oia i ka 1862, ua nui keia mau laau, a mai kekahi mai o na lala o keia mau laau i hana ia e kona mau kupuna i loaa ai iaia he mau umeke laau maikai, aole oia i ae aku i keia haole e oki i keia mau laau.

            Ua lawe ia mai na makai o Lanai i hoounauna ia e Doela e oki i ua mau laau nei, a me na hoike e ae, a ma ka hopena, ua waiho mai ka aha piha i ka lakou olelo hooholo, aole i pili ka hewa imi waiwai ma ka hooweliweli i na loioi hoopii ia mai ai, aole laua i hewa, a ua haawi ia ka pono ma ko laua aoao.

            He hana ano nui keia, ua komo pu aku kekahi o na poo oihana kiekie i ka laulima pu ana me na pomaikai i loaa ia Doela ma kana mau hana pakahia wale i ko hai mau pono a he mea pono ke nana ia ka hana a keia Luna Aupuni, a e pono e uku ia ka hewa no ka hewa.

 

            Eia o L.B. Kerr ko kuai hoopau mai nei i kona mau waiwai nui hewahewa mamui o kona haalelo ana mai ianei ma ka la 1S o Augate ae nei, no ka holo ana aku e wae hou i mau waiwai no kona halekuai.  E eleu ae o ka wa pono wale no keia e loaa ai ia oukou na aahu nani.

 

KOI A NA KUPA BERITANIA.

 

            Ua hoopuka ae ka nupepa namu Hoku o ka Poakolu nei, Iulai 26, e olelo ana, me he mea la e laweia mai ana ua koi a na kupa Beritania, i hoopaahao waleia ai ma kela haunaele o ka 1895, e hoolohe ma keia kau Ahaolelo o Amerika Huipuia e noho mai ana iloko ae nei o Dekemaba, oiai, ua manao ia o ke aupuni kuwaena wale no ke kuleana ma ka lawelawe ana i keia kumuhana ano nui.  O na hoopii a pau me na hoike, ua pa’i ia iloko o na buke liilii, a ma ia ano e waihoia aku ai iloko o ke keena aupuni.

 

 

 

KE PAHOLA LA ME KA IKAIKA

 

 

 

            Maluna o ka mokuahi Gealic loaa mai ai he mau hoike ana ia Kuhina o ko na Aina E. Mott-Smith, he hoike no ke kulana o ka ma’i bubonic e pahola la ma Hongkong, Kina, mai ia Kauka Jordan mai, ke kauka mana no ke aupuni Hawaii ma Hongkong, no ka la 22 o Iune kana hoike i kakau mai ai penei:

            O ka ma’i bubonic, eia no ia ke hoomau nei ka laha ana.  O ka nui o na ma’i a hiki i ka la 17 o Iune, aole no ia i pii mahuahua loa ae.  Aka, ke hoike aku nei au ia oe, he elua mau pule i hala ae nei, he elua mau Europa i loaa i ka ma’i.  O keia poe i loaa he elua mau luna nana ola no ka papa, elua mau koa no ka pa kaua a me hookahi mea e ae.  Eia ke pii mahuahua ae nei ko makou oluolu.

            Pule e pau ana i Iune 3. 92 ma’i, 07 i make.

            Pule e pau ana i Iune 10, 07 ma’i, 01 make.

            Pule e pau ana i Iune 17, 109 ma’i, 117 make.

            Malalo o ka la 1 o Iulai ua kakau hou mai o Kauka Jordan, penei:

            Eia ke pii mahuahua ae nei ka ma’i bubonic ma keia panalaau.  No ka pule e pau ana i Iune 24, he 148 ma’i, 138 make.

            Ua loaa pu mai na hoike ana, aole he ae ia o na ohua oneki, o na awa e pahola ia ana e ka ma’i no ke kau ana mai maluna o na moku o na laina mokuahi Pakipika Maila & Co. a me Toyo Kisen Kaisha & Co.

 

AIA NO KA PELE KE A LA

 

            Ma na lono a ka mokuahi Iwalani i lawe mai nei, i hoea mai la i anei ma ke kakahiaka Poakolu nei mai Hamakua mai, aia ka pele ke a la me ka ikaika, a ua hiki hoi ke ikeia aku o ka uwahi pele mai ia kapakai aku me ka moakaka loa, a pela no hoi me kona wa i huli hoi mai ai.  Aka, aole pae he mau hoike ano nui i loaa mai iaia mai Hilo mai.