Ke Aloha Aina, Volume V, Number 33, 19 August 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

2 KE ALOHA AINA POAONO, AUGATE 19, 1899.

 

KE - ALOHA - AINA

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU….AUG. 19, 1899.

 

            He leo aloha kai loaa mai ia makou ma ke aumoe o ka po Poalua nei, mai Wasinetona mai, maluna o na mokuahi i hoea mai la mai Kapalakiko mai, mai a Kalani Aimoku mai, e hoike mai ana, ke hekau la no ka oluolu o ke ola a me ka ikaika maikai o ke kino, aole hoi elike me na wa olelo o na la i kaahope ae nei.

 

            E HAUOLI nui kakou a e olioli hoi, mamuli o na manao laulaha e hoinoino a e hoopii ai hoi i na manao pilihua iloko o kona mau makaainana e noho nei, mamuli o na lono lapuwale a na ohua eemoku mai Victoria mai, a ua lehulehu no hoi na makamaka i ninau mai ai, ina paha he oiaio ia mau lono.

 

            ANO, na loaa mai la ia makou na hoike e pili ana Nona, aole i kau iho maluna Ona ka ma'i kunu, ka fiva, ka li'a a me ke unu, a he okiloa aku hoi i na wa mamua ana i hele ai. I ka Wailele kamahao Oia o Niagara a me Kona mau ukali, i ka Poaha, Iulai 27, a ua huli hou aku no, no ke kulanakauhale o Wasinetona, ma ka Poaono, Iulai 29. Ke walea ala Oia me na kihene wai olu o ua wailele la i puolo lima ia e Kalani. A ke kalokalo ae nei makou e hooloihi ia ke ola o Kalani a kau i ka Puaneane. Nolaila, o ka oiaio wale no ka makou e hoike aku nei, aole elike me ka kahi poe.

 

NUI NO KE AKAMAI.

            Ua hookahaha nui ia ko makou noonoo, mamuli o ka ike ana iho i ka papa inoa o kekahi poe kiekie a kuonoono o ka aina nei, a o kekahi poe hoi o lakou, ua noho maluna o na oihana poo o ke aupuni, a he poe ona iloko o na @ mahiko like ole o keia Paeaina, ka poe hoi nana i kukulu a i hoomana i ke kanawai hookauwa kuipaa o na limahana, maluna o na lahui like ole i lawe ia mai i pae hana kumakahiki no na manao, nona ka loihi o ka manawa a keia poe e kue nei i keia ia, i oi aku mamua o ke kanakolu.

            Ua ike a ua hoomaopopo no makou, o ke kumu i puka ae nei o keia mau manao kue, oia no ko kakou hoohui ia ana malalo o Amerika, mamuli no o ko lakou makemake, mamuli o ko lakou ikemaka ana, aohe kahua paa e mau ai ke ku ana o ke aupuni malalo o ka lakou malama ana, a i wahi no e ai ai i ke kalopaa o Waiahole, oia ka haawi ana aku na hai e kiai mai, a o ka lakou nei hana no ka hookomo i na hua pea iloko o ko lakou eke.

            Ke olelo nei, ua poe nei, e hana hou ia i mau kanawai hoopae fimahana, mamuli o ke ino o na kanawai mua, ka mea no hoi a ko lakou mau waha i hosana ai i na makahiki i kaahope aku la, he maikai a he nani wale no ia mau mea a pau. Aka, i keia wa ae laka, ua loli ae la ka maikai a lakou i hoomaikai ai i inoino, a o ke ino hoi a lakou i hoino ai i maikai.

            A oia ka makou i olelo ae la nui no ke akamai, nui no ka naauao, a nui pu no hoi me ka maalea o ka manao ana e hoonalo loa i na ino a lakou i hana ai ma kuono, a e hoomaikai palaina puna aku hoi i ko lakou mau inoa i Amerika, i ike iho ko o poe, he poe kue io keia i ke kanawai limahana a lakou i hana ponoi ai a haawi mai i na kokua ana, oiai no nae lakou e hana ana maanei. Nui ke akamai a me ka maalea o na Alopeka.

 

KE AUMEUME ALAHAO.

            Eia ke aupuni Hawaii ke hookomo aku nei i kekahi hana e ulu mai ai he hoopaapaa ikaika ana mawaena o ka Hui Alahao Kaa Hapaumi, a me ka Hui Kaa Alahao Uwila Rapid Transit, no ka hoomoe ana aku i alahao uwila mai ka uwapo o Haaliliamauu a hiki i Kamaki Kuea, kahi no hoi e holo ia ana e ka laina kaa hapaumi no na makahiki lehulehu i hala hope ae nei, a i kukulu hoi i kona kahua no ka hoopomaikai ana i na mea a pau, a i manaoia hoi, oia kekahi o na Hui nana i hooholomua i keia hana mikiala iloko o ka aina.

            He mau mahina i kaahope ae nei, ua nonoi aku ka Hui Alahao Kaa Hapaumi, no ka hoomoe ia ana o na alanui ana e holo nei me na kaa uwila, i kue ole hoi i ka pono o kekahi hui e ae, ina oia e kukulu ae ana i alahao oia ano, ma kahi a na Kaa Hapaumi i holo ole ai, aole ia he mea e hoano e ai i ka manao o na poe i kuleana iloko o na alahao @la, oiai no nae lakou e hooikaika ana i ke noi e ae ia mai lakou e hoomoe i ko lakou alahao me ka uwila, he mea hoi e hooi aku ai i ka holopono o ka lakou hoohana ana no ka pono o na mea a pau.

            I keia la, ua loaa aku la ka ae ia i ka mea noi hope, e hoomoe oia i kona alahao me ke keakea ole ia, alaila, he hoike ana aku hoi keia imua o na maka o ka Luna Nui o ke Alahao Kaa Hapaumi, ua uhaki a kue ke aupuni i ka pono kaokoa i haawi ia nona a na ia mea auanei e hoopii ae i na manao ooloku o ka inaina, a o ka hopena, e ike ana no kakou, e moe like ana keia mau alahao elua ma ia alahele hookahi, ke kahua hoi o ka hoopaapaa ehana ia aku ana ma keia mua aku.

            Koe wale no paha, ina ae a apono ole ka Ala Kiekie i ke noi hope, alaila, oia auanei ka mea hana e hoopau ae i keia mau hoopaapaa i manaoia e ala mai ana me ka ikaika, a i manaoia no hoi, aia no ke koikoi o ka pono ma ka aoao o ka mea i kumu kona kahua, a i onipaa hoi kana mau lawelawe ana iloko nei o ka aina, a oia hoi ka makou e olelo nei, he au keia o ka alunu, ka hapuku a me na hana ino no a pau, a pela no kakou e ike ae la i na hana hookamani a hoopalai maka maopopo o ke aupuni, ka mea aohe a lakou nana i ka pono o kahi aoao, a oiai paha, o keia poe noi hope, o kekahi poe lala no ia o ke aupuni, a pela i kokolo aku la ka uwahi mao, a he neo maanei.

 

PELA IO ANEI HOI?

            Ua hookahaha ia ko makou manao, mamuli o kekahi hoike a kekahi nupepa pili hoomana, e pili ana no ka emi nui ana o keia lahuikanaka mai ka wa i hehi mai ai na kapuai o na kumu Hoolepope a hiki i keia la, a e olelo ana hoi, o ke keehina mua o na hana a na kumu Hoolepopo i hana ai, oia no ka helu ana i ka nui o na kanaka o keia Paeaina, a maopopo, alaila hoomaka ke ao ana, a me ka hoonaauao ana i keia lahuikanaka.

            Aia maloko e ka Hoolaha Manaoio a ka poe Katolika, e pai ia nei ma Honolulu nei, oloko aku nei o ka malama o Iulai, na hoike ae oia penei, i kekahi mea e pili ana no ka lahui Manila, e hakaka mai la no ke aloha i ko lakou aina, a oia iho keia malalo nei:

            "He mea maikai ke nana aku i keia mau wahi elua o ka Moana Pakipika, i mea e ike pono ia ai ka hana a na Kahuna Katolika a me ka hana a na kumu Hoolapope. No ka mea, ke hoino nui nei na nupepa Hoolepopo o Amerika i na Kahuna Sepania, me he mea la, o lakou ke kumu o ua poino a pau, a e pono ke hookaawale aku ia lakou, a o na kumu Hoolepope ke hele ma Manila; e hoolilo i na kanaka o laila i poe Karistiano io. Auhea oukou e na kumu Hoolepope, ua poina anei oukou i ka moolelo o Hawaii nei, i ka wa i hiki mai ai o Binamu a me Kakina maanei, kauoha ia mai laua e ka wahine a Kamehameha I., e ao aku i na kanaka Hawaii, o ka helu kanaka ka laua hana mua, a loaa mai 140,000 ka nui o na kanaka Hawaii. A hala aku la he 70 makahiki a oi o ko lakou hoonaauao ana i keia lahui, helu hou ia na kanaka o ka aina, a loaa mai ehia kanaka maoli? 30,000 a oi, oia wale no. A mahea la kela mau 140,000 i hoonaauao ia ai e lakou? (Pau i ka mu aki a Binamu ma.) Oia anei ka hua o ka lakou hoonaauao ana? O keia emi ino loa o ka lahui.

            Pela anei ma Manila, kahi i hoonaauaoia ai ka lahui e na Kahuna Katolika Sepania? E nana kakou, i ka makahiki 1750, komo na Katolika o Sepania ma na mokupuni Pilipine, helu ia na kanaka a loaa mai 904,000, a hoomaka na kahuna i ko lakou hoonaauao ana, emi mai paha ka lahui elike me Hawaii nei? Aole mahuahua mau, a piii iluna ka heluna, a hiki i ka 7,000,000. Oia ka hua o ka hooikaika ana o na Kahuna Katolika e hoino ia nei e na Hoolepope o Amerika, no ke kuko ino ana paha i ka aina, i mea e pomaikai ai ko lakou noho ana."

            I ko makou lawe ana mai a hookuku ae i keia hoike manaoio, ua loaa ia makou kekahi mau hoakaka ku i ka oiaio, aole makou e hoino ana ma ke ano o ka hoomana, ina he Katolika ia, Kalavina, Moremona a pela aku, aka, e hoomaopopo ae ana makou i ko kakou kulana mua loa i ka hoea ana mai o Binamu ma, aia kakou maluna o ka 100,000 ka heluna, aka, i ka hala ana o 78 makahiki a oi, eia ko kakou heluna malalo paha o ke 30,000 i keia wa, he emi nui hoi o 110,000 kanaka, a ke nana aku hoi i ko Manila i ka 1750, he 904,000 ka nui, a iloko o 149 makahiki, aia ka he 7,000,000 ka nui o na kanaka.

            Ina me keia ko kakou loihi, ua neoneo loa kakou a koe ka pohaku, a pololei hoi keia poe e olelo nei, o ka anamo ana i na haku elua, oia ka puni dala, a me ka hao aina iloko o ka naau o na mikanele, ke kumu nana kaku i ulupa a neoneo elike me keia hoike manaoio, a keia hoomana e hoike nei. Wela ka hao.

            Ua hookau ia aku la ka hewa pepehi kanaka ma ke @ ekahi maluna o ka Italia i kipu ai i kona hoalaoha ma Moanalua, a i make maloko o ka haukipila, ma ka po Poaono nei.

 

NO KA HOOMANAO ANA I KA LA HANAU O KALANI AIMOKU.

            Ua lawe pu ia aku la e ke Keikialii Kawananakoa, he heluna nui hewahewa o na lako mea ai Hawaii, i hookomo ia maloko o kekahi mau pahu nui, no laua ke kaumaha 1,200 paona. O na mea ai o loko o keia mau pahu, oia no ka poi, i'a, limu a me na ono like ole e ae o Hawaii nei a me ka lei.

            O keia mau mea ai a pau e lawe loa ia aku ana i Wasinetona, a ma ka la 2 o Sepatemaba ae nei, ka la hanau hoi o Kalani Aimoku, e haawi ia ana he paina Inau nui malalo o kekahi lanai e like me ke ano maoli o ka malama ia ana o ka paina luau ma Hawaii nei.

            Ua lohe wale ia ae, e kono ia aku ana na Hawaii e noho ana ma Wasintetona a me kekahi poe makahanohano no ke komo pu ana mai e hauoli pu me ka mea nona ka la. I na e holopono ana na kuka ana mawaena o ka luna nui a me ke keikialii, e lawe ia aku ana na poe Hawaii himeni a me hula e noho la ma ka hoikeike o Omaha no Wasinetona, no ka haawi ana i manawa no lakou e hauoli pu ai me ko lakou Moiwahine aloha.

 

HE MEA PONO KE NANA PONO IA.

            Mamuli o ka ulu ana mai o kekahi mau hana imi loaa malalo o ke apuka, ua manao makou ua kupono loa i ke aupuni ma o ka Loio Kuhina la, ka huli a noii pono ana i na mea e pili ana i ka mokuahi City of Columbia, i holoaia aku la malalo aku o Niihau he 60 paha mile ka mamao mai ka aina aku, ina nae hoi na hana io na Ona a me na poe i kuleana ma na mahele, e hoohana elike me ia ke ano.

            Aia maluna o na uhane oia i pae ole mai ai i ka aina ke kumu nana i hoala mai i ko makou manao e kaulona pono aku maluna o ko ke aupuni nana ana i keia mea, malalo o keia mau hoakaka ana: I ka wa mamua o ka lilo ana o keia mokuahi, i ke kudala ia, ua holo oia he 300 mile mai Hawaii aku, loaa oia i ka makapaa, hoi oia a ku i Hilo, a malaila a Honolulu nei, lilo i ke kudala, a malalo o na ona hou, hoouna ia no Honakaona, a loaa i ka ma'i ha'i ke a-u, hoi hou mai, a i keia holo elua ana no ia wahi hookahi no, komo iloko o ka opu kohola.

            He hou pahi ko lalo o Kaneohe, i ka po Poakolu nei, a na lawaia mai ka mea i hoehaia no ka halemai.