Ke Aloha Aina, Volume V, Number 35, 2 September 1899 — Page 8

Page PDF (761.74 KB)

This text was transcribed by:  Ruth Horie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO, SEPATEMABA 2, 1899.

 

HE MOOLELO WALOHIA

NO KA

UI SOPAEA.

ILOKO O KA HANOHANO.

A ME

TOME BAKALA

Ka Ilihune.

Hoonenoia no KE ALOHA AINA

 

            I kekahi kakahiaka nui ponponi oiai hoi ka kaua Tome mai ka huakai hele holoholo o kakahiaka nui elike me kona ano mau o ka makaala ma kana hana, na kipa aku la oia ma ka halealii, e ike i kona hoaloha moi.

            A oiai laua i hoi ae ai ma kahi hookahi, ai na pana hauoli ana iloko o ko laua mau puuwai, elike me ka maa o na la i hala, e koni kapalili ana iloho o ko laua mau puuwai pakahi.

            Iloko o na hooluana kamailio ana i unihi ae ai ka opio mailoko ae o kona poli, i kona hookohu a@hikaua nui, a waiho aku la imua o ka moi a me na huaolelo aloha e hoowalauia ana i ka manao o ke alii, pane aku la oia penei;

            E ke alii opio, ka mea a’u i ike ole ai i kona lua elike ai malalo iho o na kaupoko lani ma ke kupaa a me ka manaoio hana i mea e pomaikai ai no kona lahuikanaka nui hewahewa i hoohui ia hoi ko lakou mau manao a lilo i hookahi malalo o kau mau hana ku i ke aloha a me ka maikai.

            Ano, ua hoea mai la kaua i ke pahu hopu o ko kaua noho pu ana, mamuli o ka piha pono ana o ka manawa o ko kaua noho pu ana, a ka mana lani hoi e kahea mai nei ia’u, e waiho iho i na nani a mea na luhiehu o kou home aloha, ka mea hoi a kou ahonui a me ka loko maikai i haawi wale mai ai i kau kauwa haahaa nei.

            Aole ma kekahi ano e hoomokuahana aku ai i kou manao e ke alii, aka, mamuli no ia o ka’u hana i koho ai imua o ke aio o ko’u makuakane, e hele a ma na wahi like ole o ka honua, no ka imi ana i makaukau oi ae mai na poe akamai mai o na aina kahi a’u e kipa aku ai, a e kin@i loa hoi i na hana ino e pahola ana ma ia wahi.

            Malalo oia kumu, ke nonoi aku nei au i kou ahonui e hookuu mai a’u me ka maikai, i komo aku ai au iloko o ke kulanakauhale o Parisa, kahi o na omokoko i oi aku i ko Ladana nei.

            Na keia mau huaolelo a ka opio i hoano e ae i ka noonoo o ka moi, a ke ike ia aku la hoi ka hiolo makawalu ana iho o na kihene waimaka mai kona mau lihilihi iho, me he p@iwai la e ni@ui la iho ana maluna ona.

            Nani ka walohia a me ka ehaeha a ka naau, ke ike aku iaia e puili ana me kona mau lina me kona umauma me ka pane leo ole mai hoi no kekahi manawa loihi o ka kali ana.

            He oiaio, he mea nui keia, a no ia kumu i houlolohi ai ka moi i ka pane koke ana mai i ka haina o ka ninau a kona hoaloha no ka hoihoi ana aku i kana hana i malama ai iloko o kona lima.

            A i ka hala ana ae o ka hapalua hora o ko ka opio kali ana me ke akahele, aia hoi, ua lohe ia aku la ka leo o ka moi i ka pane ana mai penei;

            E kuu hoaloha opio, ka mea hoi nona keia puuwai e hilinai aku nei, aia maluna ou ka palekaua o na hooponopono ana o ko’u aupuni, maiwaena mai o na manao uahoa a me ka pakaha o kekahi poe naau lili e noho mai nei.

            He mea kaumaha no’u ka haawi ana aku i ko’u ae no keia noi au i waiho mai nei, aka, he mea hiki ole nae ia’u ke hoole, oiai, o kau noi i waiho aku ai imua o kou mau makua, oia ka loaa ana o ka ike a me ke akamai ma ka oihana kaua o kela a me keia ano.

            No’u @h, mamuli o ko’u ikemakaole loa he hookahi kanaka i halawai aku kona ikaika a akamai kakiwi pahikaua elike me kou, ka mea hiki ole ia’u ke hoopoina i kou wa e haalele mai ai ia’u iloko o ke aloha walania iloko o ko’u puuwai nou i na wa a pau.

            Ano, elike me kau noi, e pono ia’u ke hookuu aku ia oe, i @oho no ka hele ana e anai a hoopau loa aku i na hana ino o ka hookahe koko ma na wahi a pau a kou mau kapuai wawae e hehi aku ai, pela au e apono aku nei ia noi, me ka minamina pu no nae nou.

            I keia wa i ku ae ai ka moi ilina a haalele iho la i kona hoaloha opio a komo aku la maloko o kekahi rumi i hoahu ia ai o na medala like ole, na mea hoi i hoomakaukau ia no ka manawalea ana aku maluna o na kanaka a ka moi i makemake ai.

            A mahope o ka hala ana ae o kekahi mau minute kekaikahi o ko ka opio noho mehameha ana, me ka nalu pu ana iho no keia mau hana a kona haku alii opio, ka mea nona ka lokomaikai ana i ai ai me ka piha i ka hauoli.

            He manawa pokole wale no, ua hoea hou mai la ka moi mai ka rumi mai ana i komo aku ai, ma ke lawe pu ana mai i kekahi mau makana ma kona lima, a me ka leo o ka mea i hooni ia kona puuwai e ke aloha oiaio no kona hoaloha e kaawale aku ana.

            Aia ma kona lima e paa ana oia he pahikaua kila, i okomoko@oia kona kino me ka wai gula e anapa ana i ka maka o ka la, a aia ma kona ku@u e paa iho ai ka lima, ua uhi ia i ke daimana a me ke gula, a i ekomo pu ia hoi me na pohaku makamae o kela a me keia ano like ole.

            A me na lima palupalu o ke mea naau haahaa, pane aku la na alii opio ala me keia mau huaolelo:

            Ano, i keia sekona, ke haawi aku nei au i keia pahikaua nau a me kau mau pua ma keia hope aku, he makana na ka moi o Pelekane nei no kau mau hana koa a wiwo ole no ka pono o ka nohoalii o ko’u aupuni.

            Mai keia la aku, nou ia waiwai hooilina, a aole loa he kuleana o kekahi mea e kaili mai a oe aku, koe wale no ke kaawala ana o ka hanu mai a oe aku.

            Eia hou, o keia hoku i kinohinohi ia me ke daimana holookoa, aole loa hookahi mea i loaa keia ano medala, aka, o oe hookahi wale no, he hoike no ko’u aloha a me ka paulele nui maluna ou,

            A me keia mau makana elua, ke lana nei ko’u manao e loaa ana no ia oe ke aloha a me ka hoomanao ana mai no’u, i ka wa e komo ai o ko’u aupuni iloko o na kupikipikio o ka haunaele.

            I ko wa i hooki iho ai o ka moi i kana mau kohoahoa ana no kana mau makana i haawi aku ai, ua lawe mai la ka opio me ka panai ana aku i kana mau hoomaikai kiekie ana maluna o ko ka moi lokomaikai.

            He hookahi pule okoa o ko ia nei noho pu ana me kona mau hoaloha ua loaa iho la iaia nei kekahi moku e holo ana no Toulona, Farani, kahi hoi ana i upu ai e hoea kino aku oia malaila, a e hana hoi i na hana aiwaiwa o ka ikaika, i ike ole ia mamua iloko oia aina.

            Mamua ae o ke kokoke ana ae i ka hora 4 o ke ahiahi, ka wa hoi a ua opio la e kau aku ai maluna o ka moku, no kahi ana i kaunui ai e hookoia kona makemake.

            I ka hiki ana ae i ka manawa, e kau aku ai ka opio, aia hoi ua hiki mua ae la ka moi ma ka uapo, no ka haawi ana aku i kona mau hoomaikai hope loa maluna o ka hoaloha ana i aiaha ai.

            He wa pokope wale no keia kali ana, aia hoi, ua ike koke ia aku la he elua mau hololio e holo pololei mai ana no kahi a ka lehulehu e haiamu ana.

            Mamuli o ke kauoha a ka moi, ua hului pau ia aw la na luna aupuni, na pualikoa aina a meana, aia hoi na koa o luna o na mokukaua ke halia mai la no ka haawi ana i ko lakou aloha hope, no ke kauaka a lakou i mahalo ai, no ka hoopono a me ke akahele ma kana lawelawe ana.

            Eia ka waha o na puku@ ke hamama mai nei ma ka aoao o na mokukaua, a i hakaha wale i ka umeki ia iho e na owili pa@la, ke kuleana hoohana hoi e hiki ai ke hanaia na mea a pau.

            O ka hui ana ae o na hoaloha a ekolu ma kahi hookahi, oia kekahi o na hana walania loa a ko lakou mau puuwai e hana la ia manawa, a oiai no hoi he huakai hele keia i akaka ole ka loihi o ka manawa a hehi hou mai i ka lepo o Pelekane nei.

            A i keia wa no hoi i pii like aku ai lakou no lana o ka moku, a ia wa no hoi i pulelo ae ai ka haa aupuni o Pelekake, a kani kapalili mai la ka leo o na ohe, a o ka wa no hoi ia i @ lima hope ae ai na hoaloha ma na waimaka e hiolo ana ma ko lakou mau papalina.

            A no ka wa hope loe i hookuu ae ai lakou, a hoi aku la ka moi a me kona kokoolua no luna o ka uapo, a ua hemo koke mai la hoi ka laina i hoopaaia ai, a niniu poahi ae la ka iho no ka au ana aku no ka moana kai hohonu.

            E kaalo ae nei lakou ma ka aoao o na moku kaua, ke wa hoi e panai ia mai ana na leo hauoli hope loa, a ke ike pu ia aku la hoi na kowelo hainaka ana mai iuka mai o ka aina, me ka leo o na mea kani e hone ana.

 

E HULI PONO IA AKU ANA

 

            Ua waiho aku la ke Kanikela o Kina he noi i ke aupuni no @a huli pono i ke kumu i make ai o kekahi Pake, i loaa aku ai ua piholo ma kekahi kahawai malalo ae nei o Kaneohe, Koolaupoko, maluni o ka loaa ana mai he mau hoike aole i make walo no kela Pake ma o kona piholo ana iloko o ua kahawai la, aka, ua manao ia nae ua uhau ia oia me kekahi mea oolea e kekahi o na makai, a ua hooiaio ia hoi keia mau olelo ma o kekahi ailina i ike ia ma kona poo.

           

MAKEMAKE NA POE PAANI E HALAWAI ME KA HOKU

 

            Ua hoopuka ae ka nupepa Hilo Tribune, e olelo ana, ua loaa aku ia Baldwin mai ka luna @ui aku o ka Hoku he leta e olelo aku ana, ua manao lakou e haalele aku ia Honolulu maluna o ka mokuahi Helene ma ka la 5 o Sepatemaba. Ua lawe lakou i keia mokuahi, no ka mea, aole he ae ia o ka hoemi ana i ka uku moku maluna o ke Kinau, mamuli o ka piha mai o ka moku me ka ohua, ua hiki ole i ka hui ke ae aku o ka hoemi ana iho.

            Ua makemake ka Hoku ma ka hoi ana o ka leta e pane aku ma ke alahele hea e kokuaia aku ai lakou. Oiai, aole lakou he nana no ka L@ o kekahi pomaikai ma keia huakai, aka, ua makemake nae lakou e uku ia ko lakou mau hoolilo. Ua malama ia ae he halawi e ka h@ Kinipopo Hilo no ka noonoo ana i kela kumuhana.

            Ua holopono ua kuka ana a Mr. Baldwin me na manao o ka lehulehu a me na poe paani popo, nolaila, ua kakau aku la oia i ka Hoku no holo ana mai, me ka hoopaa ana aku he $75 no ko lakou mau hoolilo, ua loaa he $50 ma ka lawelawe ana a kekahi mau mea ohohia i keia hana.

            O keia ae la ka pane a ko Hilo poe, aka, aole nae i maopopo loa ka holo o ka Hui Kinipopo Hoku elike me ka lakou i hoike aku ai.

 

            Ua hoopanee ia aku la ka la e li @a ai o Ihara i ahewaa@ ai no ka pepehikanaka a hiki i ka la 9 o Okatoba.

            Ua hala aku la ma ka Poaha nei ka moku lawekoa Senatoa no Manila me na pualikoa Amerika no Kenerala Otis.

            Ma kahi o 300 Iapana i huli hoi aku no ka home maluna o ka mokuahi Hongkong Maru. He poe limahana lakou i pau ka manawa hana.

            Ua haalele moi la keia ola ana o Mrs. Mary Akalia Karatti, ka wahine a Bounaporte Karatti ma ko laua home mowaho o Makiki, mahape o ka hoomai@o ana a kekahi mai ikaika maluna ona.

            He ekolu mau kino make i lawe ia maloko o ka Halewai ma ke kakahiaka Poaha nei, no ka nana ia ana e ka Aha Korenero, oia o Mrs. Cowles, ka wahine haole i hookui ai me kakahi kaa huila loa, Kio he wahine Iapana i lawe i kona ola, a me Joe Silva, he Pukiki i lawe no i kona ola.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            Ke Papa ia aku nei na ano lahui a pau, aole e hele wale maluna o ka aina o Waiomao a me Pukele, e waiho la ma ke awaawa o Palolo, ua kapu loa ke kikipu ana, no ka poino o na holoholona e hele la maluna o ka aina, a ua kapu loa ke kii i na mea ulu oluna o ka aina, ke ole e loaa mai ka palapala ae ia e komo iluna o ka aina. Ina o ka mea a mau mea e kue ana i keia hoolaha e hoopii ia no ma ke kanawai.

            C. W. AKANA.

            Luna Malama Aina.

            Honolulu, Aug. 17, 1899.

 

OLELO HOOLAHA.           

 

            Ma keia la 21 o Augate M. H. 1899, ua hoonoho aku au ia Mr. G. H. Holt i hope no’u, no ka malama ana i ka aina o ka Moiwahine Liliuokalani, oia na aina o Waomao a me Pukele, ma Palolo, o G. H. Holt wale no ka mea mana no ka malama ana i ka aina. O na luna mua, ua hoopau loa ia lakou, aohe kuleana e kii ai a hopuhopu i na holoholona oluna o ka aina, ke ole e hai mua aku i ko’u hope ola o G. H. Holt. O ka mea a mau mea paha e kua ana i ka pono o na @ i hai ia maluna, he mana o ko a hope ke hoopii ma ke kanawai.

            W. C. AKANA.

            Luna Malama Aina.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            Ke kauoha ia aku nei na poe mea holoholona a pau e hooluu wale nei i na holoholona e hele nei maluna o ka aina o Kelii ke Moiwahine Liliuokalani, oia o Waiomao a me Pukele, ma ke awaawa o Palolo, e hoike mai i ka nui o ko lakou mau holoholona iloko o na la he Umi (10) a i na e hala na la i olelo ia, he mana ia’u a me ko’u hope ka hopu a hoopaa ma ka Pa Aupuni no ke komo hewa.

            W. C. AKANA, KALAUKI.

            Luna Malama Aina.