Ke Aloha Aina, Volume V, Number 46, 18 November 1899 — Page 2

Page PDF (839.70 KB)

This text was transcribed by:  Napua Moikeha
This work is dedicated to:  Weyland David Kauinohea and Audrey Moikeha Galinato Ohana

KE ALOHA AINA

 

2          KE ALOHA AINA, POAONO, NOVEMABA 18, 1899.

 

Ke • Aloha • Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU....NOV. 18, 1899.

 

OIA MAU NOIA E NOHO LA.

 

            Ma ke ko ana ma ia a ka mokuahi Kina o ke ahiahi Poaha nei mai Kapalakiko mai, i loaa mai ai ia lakou ua noho e pili ana no ko ke Alii noho ana maWasinetona e hoike ana hoi he oia mau Kona ola iloko o ka maikai, a ma o na leta la i loaa mai e hoike mai ana, he ulu mahiehie ke ola, a he opiopio hoi, ke kulana ke ike aku laia.

            Aia no Oia ke kali la me ka manaolana lia mau, aole e hoonele ia na hua o@@ha o Kona manaolana, no ka holopono o Kana hana i au ai i ke kai a haalele hoi i ka mua hauau nei.

            E hauoli kakou me ka manaolana i ko na hui kokua ana mai Iaia, a pela noi me kakou Kona lahuikanaka e noho nei iloko o ka inea o ka hoomanawanui, aka, aole nae ia he mea hou, he mea maa no ia.

            Ua hui kino ke Alii me na kahunapule Hawaii Stephen L. Desha o Hilo, J. Kauhaue o Kau.  E. S. Timoteo o Honolulu.  J. Ezera o Ewa a me Emekona ko lakou ala kai a na paina pu me ke Alii a me ke Keikialii Kawananakoa, a ua hoomakaikai ia hoi ua poe keiki la, ma na wahi pana o loko o ke kalanakauhale o Wasinetona malalo ponoi o na lilo o ke Keikialii, ka puuwai o ke aloha, a i ku ai hoi kela olelo:  “Hawaii oe, Hawaii au iloko o ka puuwai maemae o ke aloha.

            Ke kalokalo ae nei ka makou makapeni i ka lokomaikai pale na ole o na iaui e kiai a malama o ko kakou Moiwahine iloko o ke ola maikai.

 

KO KAKOU MAU AINA LEI ALII.

 

            O kekahi keia o ua mea ano nui loa iloko o keia mau la e nee nei, a i hiki hoi ke nana ia aku me ka hoomaopopo ana, i ka pee no lakou ia kuleana, mai ka poe mai no lakou ia kuleana ka hiko mai ka poe mai.  O na aina leialii, no ka noho moi ia o Hawaii, a o ka mea i pii ae ma ia kulana, oia ke kuleana pili paa ma ia mea, a me ia ohana ma ka lahui pololei, elike me ka ole ma Kamehameha, ma o Rata Keeli kolani la ko lakou kaikuahine, a ua ike hoi kakou i kona kuleana a hiki ole ai i ka nohoalii o Kalakaua ka moi i kona wa e ola ana, i kona kuai ana i kona hooilina kuleana i loko o na aiua leialii ma na aina mahiko o ke Kalaokamaomao a me Houokaupu.

            Oia kuai ana.  a me ia hoolilo ana, ua mana ia e hiki ole ia ai ke hoohalahala ia a hiki i keia ia, no ka mea, he pilipaa a he iwikuamoo pololei no ka nohoalii.  Ua hala aku lakou ma kela aoao o ka malu o ka make, a ua waiho pu iho i ko lakou mau moolelo @o na hauauna hou o kela mau ia e nee nei, e hoike ana, o ka Moiwahine Liliuokalani ke kuleana no ia waiwai, me ka apono pa no o kona lahui i ka oiai o oia mea, oiai, he mea ua hana ia i@@ua o ke akea, aole ma ka poopoo.

            Aka, malalo o na ulia o ka manawa, ua hao a hoonele ia ko kakou Moiwahine i ka nohoalaii mamuli o ka makemake o na poe mahiko a me na poe ulakolako o loko nei o ka aina, a o na aina leialii nae, he kuleana waiwai ponoi no ia no ka Moiwahine, a malalo hoi oia kuleana e koi nei oia ia Amerika e hoihoi ia mai na aina leialii o 1,000,000 eka aina, me kona nana ole i ka mana hooponopono aupuni i kaili ia aku mai kona lima aku.

            Ua lilo no nae ia kuleana i ka manao o na poe manao ino i mea ole, a ua hoao no lakou e kue i ko ka Moiwahine pile ma keia mau aina.  Iloko o keia mau la.  na puka ae nei na pili o kekahi ohana alii i kapa ia lakou o Koona, kekahi o ko makou mau alii kiekie o na la i hala, a ke kamoe la ko lakou alahele no ka hoea aku i Wasinetona ka pahu hopu, no ka hoolilo a wawahi ana i ke koi a ko kakou Moiwahine i mea ole.  He mea keia na ko makou noonoo i haili honua ai, eia kekahi poe ke onou aku nei i keia hana, i mea e hoolilo ia ai ke koi mua i mea e hoonawaliwali ia ai.

            Aka, no makou iho, ke hilinai nei makou maluna o ke kahua hana koi kumu a ka Moiwahine Liliuokalani, ka mea nona ke kumu a me ka welau me ka hoomaka ana, a nona hoi ke poo a ma ka hiu o keia hana nui e waiha la iloko o ka Hale Ahaolelo Lihui o Amerika, a makou no hoi e hilinai nei, he mea pololei kana i koi ai, aole ma ka manao hao wale, aole hoi ma ka hookonokono manao ia e kekahi poai, i mea e loaa ai ka pomaikai iaia, aka, mamuli no o kona ma@@ pahoi iho, elike me ka ike a @@@@ lauaikehala, oia hookahi wale no ka hooilina i koe no ia mau aina, aole he mea e ae.

            Eia kakou ke ike nai, ke heihei nei kekahi poe no ka waiwai a me ke kuonoono o ka noho ana ai ole, ma ka manao ana paha, e hoohaule i ke koi kumu a ke Aliiwahine i molia iaia iho no ka pono o Koua labuikanaka ana i aloha ai, a oiai hoi, aole kona he manao imi waiwai elike me kekahi aana e ae mawaho ona, nolaila, ke nonoi malie ae nei ka makou mau leo pule i na Mana Lani e hoolilo i ke kuonoono o ua poe pakaha i mea ole, a e haawi hoi i na manao mihi iloko o ko lakou mau puuwai, i hiki ai ia lakou ke ike iho, he hana waiwai ole ke komo ana aku e keakea i kekahi koikoi, i hiki @@ koi ia ko ka lahui Hawaii ponoi kuleana hoike maluna o keia hihia e hoea mai ana iloko o ka Hale Ahaolelo o Amerika.

 

KA LA 16 O NOVEMABA.

 

            He la nui keia i ka wa e ola ana o ka Moi Kalakaua, oiai o kona la hanau no hoi keia.  O keia la Poaha, oia ka piha pono ana o ke 63 makahiki ina oia ke ola nei, aka, ua make hoi oia, a o ka piha ana o ka ewalu makahiki o kona moe ana iloko o ka hala puanuanu o ko keia ao.  Aka aole nae i hoonele loa ia ka hoomanao ana no keia la, oiai, ua lawe ae na Keikialii Kawananakoa me Kalanianaole i keia la i kia hoomanao no ka laca mau hana paani lealea, oia hoi ka Hui Heihei Moku Liilii.

            Ke malama nei la a i keia la, no ka hanohano o ko laua makua alii i nalo aku, a o ka poe hoi a ua alii la i hoohiwahiwa ai me na hana hoopomaikai i ko lakou noho ana, ua huli mai la lakou a nanakee, me ka hoawi ole hoi i kekahi mau mea e pili ana nona.  Ua nalo loa ka puka ana no na mea e pili ana i ke kia hoomanao no ua alii la, i painuu ia iho nei i ua ia kinoni o ka hoomaka ana ae, a me he mea la, o ka moe aku la no ia moe loa, aohe he hoomanao heu ana no ka mea i hala, wahi a ua poe la nana i hooulu mahiehie ia hana.  O na Hawaii no ka poe na lokou e hoomanao nei i ua mea pili i ko lakaou mau @hi, a pela makou e ike io aku nei, o kakou oiwi ponoi no ke hoomanao aole o hai aku.  E mahalo ia na Keikialii no ka hoomanao mau i ka la i oili mai ai oia laui i keia ao malamalama.

 

            Ma ka hakaka kuikui puupuu i malama ia mai nei mawaena o Jeffries me Sharkey no ka inoa moho kuikui puupuu, ua lilo aku la no ka inoa moho ia Jefferies mahope o kekahi hakaka hahana i malawaia no 25 puui.

 

KE HAKAKA NEI NO KE

ALOHA I KA AINA.

 

            He mea kahaha no, no ka manao ka niu nui ana mai o na hakaka weliweli ma kekahi mau aupuni nui a ikaika o ka honua, a iwena hoi oia auna, aole no i nele ke komo pu ana o kekahi mau aupuni liilii iloko oia heluna, no ke kue ana i kekahi mau hana hookaumaha i kupono ole i ka makemake o ka hapanui o ka lahui e noho ana maluna oia aina.

            Ua hoomaopopo ia, aole paha he mau makahiki oi aku o ko laua mau moolelo kupanaha, elike me na makahiki 1898 – 99, na makahiki hoi i poha ae ai ke kaua weliweli mawaena o Amerika a me Sepania, a ua ike hoi kakou ma ko laua mau moolelo o ke kanaaina a moana, ua nui na heluna oia i iumai– ia aku iloko o ka opu o ka honua no ka huomaha ana no k@ wa pau ole, e anai ana hoi ka lana mau mea kaua, no ka pahu hopu o ka lanakila, i mea e loaa ai ka hanohano a me ke kaulana.

            Ua pio kekahi o lana, a ua hamau kona oni aua, me ka loaa i kona hoa hakaka, he mau palena mahuahua hou aku, i wahi e panai ai no ke ola o koa mau kanaka koa i moe aku i ka hiamoe kapu o Nioiopua, aka, oiai nae oia me kona manao haakai, ua olowalu like mai la ka leo o na kanaka, na makaainana ponoi hoi o luna o ka aina a lakou i hoolaupai aku ai, me ke kukula ana mai i ka leo kana e kue ana i ko lakou hookamaaina ana aku maluna o ka lepo o ko lakou aina, a o ua poe la, oia no hoi ka lahui Manila o na Paemoku Pilipine.

            Eia lakou maluna o ke alahele o ke aloha i ka aina kulaiwi. ke kumu o ko lakou aa ana e kue i na poe Amerika, oiai hoi lakou e kue ana iaia no kaua mau hana poholalo ia lakou, ma o kona hoike ana aku, i na lakou e komo pu e kue la Sepania, e loaa auanei ia lakou ke kuokoa o ko lakou aina, a e haawi ia hoi na hooponopono kuloko ana, elike me ko na lahui naauao e ae, a e pau hoi ko lakou noho ana he Paoalaaa malalo o ko Sepania malu.

            No keia kumu, ua apo lokahi mai la na kanaka a pau me ka manao lokahi, no ka awaiaulu ou ana i ka lakou mau hana kokua na poe Amerika, no ko kue ana i ko lakou enemi kahiko loa, oia ka poe Sepania, a ua puka hoi ua hoikeike ana no ko lakou mau kanaka koa a wiwo ole, elike me Aguinaldo, ka humuhumu ai kanaka nana e uluna mai nei i na poe Amerika e hoonua ia nei no ke kahua kaua ma ka aina malihini, ka aina a lakou i maa ole ai i na aa o ka noho ana ola wahi.

 

Oiai kela poe e hakaka ana, aole no ka waiwai a me ka hanohano, elike me na Amerika e komo aku nei ilaila no ka hakaka, a ina e lanakila, e loaa auanei na huihui gula e hee ana na pilali maluna o ua iki poohiwi o na Kenerala a me na alii malalo iho o lakou, me ka loaa pu ia lakou he mau uku makana kiekie.

            Aole hoi malaila wale na lono hoolele hauli o ke kaua aka, ma Aferika Hema hoi kekahi a me na poe Pelekane, aia na lahui huikau o na poe hapa, i kapa ia he poe Boa, ua ala mai la a kukala kaua ia Pelekane, me ka maka’u ole no kona inoa kahiko, “ka weli o ke kahua kaua,” aka, ma kahi o ka hope ole, na omau iho la oia i ke kui pine o ko lakou aloha a makee i ko lakou aina hanau, a ala mai la me na-manao lokahi, e kue ana i ka hana i na mea kupono ole i ka noho ana ma ia aina, a lakou i manao ai, he mea kupono ole no kekahi aupuni keikikane ka hoao ana e ka@li aku ia mana mai a lakou aku.

            Ua hoomaka mai ka ulu liilii ana o keia hana uo kekahi mau makahiki i hala ae nei, me ka hoomaa@@li ole ia o na manao lili iloko o na kupa ponoi o ka aina a me na poe Pelekane ponoi, a ua hoomaka mai no hoi na manao hoowela o ka hakaka iloko o laua pakahi, ahe mau la i hala ae nei ua lohe kakou, ua poha mua ae ka leo o ke kukala kaua ma kekahi mau palena o Transvaal ka aina nona keia mau honono nani pa@da e pahola mai nei mai ka hikina a ka la mai, a ke ike pu nei hoi kakou, eia laua a elua ke moni like nei i na poino o luna o ke kahua kaua, me ka na’i ana , owai ana o lakou ke hoea e aku ana ma kela aoao o ka hae keokeo oka haawi pio.  

            Nolaila, eia keia poe aupuni ke hakaka nei kahi no ke aloha i ka aina oiwi, a o kekahi hoi no ka waiwai, ka hanohano a me ke kaulana, a maluna oia haawina, i haalele aku ai kekahi poe, i ka lakou mau ipo, ka lakou mau wahine, na keiki a ma ko lakou mau makua, ka ohana a me ka lehulehu a pau, a lawe ae la i ke kulana pohihihi e hia: ole ai ke noho aku, e hoi o. aku ana paha oia i ku aina aua i haalele aku ai mahope, e ike hou aku ana paha oia i ka maka o kana aloha a me ka laua mau keiki. a me ka lehulehu a pau ana i haalele iho ai mahope nei.

            Aka @@@, ua pono no ko lakou hakaka aua me ka waha o na pukuulahi a me na pu @@@leia ka pololei, a o na Hawaii hoi, aole pela, eia no lakou ke hakoko nei maluna o ke kumu o ka makape@@, me ka nonoi mau ana ia Amerika, ahea oe no kanaka mai oiai @@  @@@ hilahila ole na kekahi manu.  A@l@ kino nui, a uuku oioi ke kiko iho i kekahi wahi manu Kome e kikaha ana ma ke alo o ua @@@@@  @@@@  me ka hala ole, e hoomohala ana i kona eheu ma ka hiehie, nana i hookomokomo aku i ka manao ilii iloko o ka @@@@ nui e hoopoino i ka manu liilii.