Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 4, 27 January 1900 — Page 2

KE ALOHA AINA

2 KE ALOHA AIA, POAONO, IANUARI 27, 1900.

 

Ke Aloha Aina

Hokumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

P. KANOA,

Luna Hoopuka a Hope Lunahooponopono

EMMA A. NAWAI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU ..... IAN. 27, 1900

 

         Oiai keia mau ia e nee nei, a e noke ia nei hoi na halelaau i noho ia e na kanaka Hawaii maoli, na Pake a me na Iapana i ke pu hi i ke ahi, me ka hele kino maoli ana o na luna aupuni ma kela a me keia wahi o ke kulanakauhale nei, no ka hooko ana i na hana maewaewa a lakou i upu ai e hooko, a e hoomaemae hoi i na wahi pelapela, a lakou i makemake ai e hoopau loa, eiike me ko Aala ae nei, a me kekahi mau wahi okoa ma keia hope aku.

        

         He mahalo no makou i ka hoopau ia ana o na wahi pelape la i ke ahi, elike me ka kulanakauhale o na Pake, i luku ia iho nei, a koe na omukumuku laau a me na paia pohaku o na hale uinihepa e ku nemonemo ana, ina nae ua kukulu mua ke aupumi i hale no keia poe a lakou e kpaku nei e hele, a ole, ua loaa paha ia lakou he mau hale hoolimalima no ka manawa, a hiki i ka wa e loaa hou aku ai he mau home no ia poe i hookuewa hele ia me ka aloha ole.

 

         Ke ike nei ko kakou mau maka i na hana kakauha oia ano, oia hoi, aia na hooko maoli ana o keia mau hana maluna o kakou ka poe ilihune, a i kumu paha e maopopo ai, e nama aku i ka halekuai o E. W. Jordan, e ku nei ma ke alanui Papu, kahi hoi a Mrs. George E. Boardman i mili limi ai i na apa lole, a me na mea hoonani eloko oia halekuai, e pau ana anei ia halekuai i ke puhi ia i ke ahi, elike me ka hooneoneo ia ana o na haiekuai o kekahi poe Iapana a Pake kuonoono i hooneoneo ia aku la e ke ahi iloko o keia mau la.

 

         Aole hoi oia wale no, aka, e nana aku kakou i ka Hotele Alinetona, e ku nei ma Aipupita, mauka o alanui Moi, aia he elua he mau mea mai i loaa maloko oia wahi, aka, aole nae i lawe ia na poe maloko oia mau wahi mai na wahi okoa aku, elike me ka loaa ana iho o ke kanaka maoli, Pake a lapana maloko o ko lakou mau home ponoi, na hului koke a@ la ka @apa Ola me ka hookauina ole.

 

         A pehea hoi i puhi ole ia a keia mau wahi i ke ahi, aia anei a piha ka umi poe kanaka e loaa i ka mai, alaila, hoao aku ka Papa Ola e puhi hookamanai ia mau wahi, me ka hookoe ana i kekahi wahi. Nui no ka ekaeka o ka naau, a piha maoli no hoi oloko o ko lakou mau puuwai me na hana ku i ke aloha ole. He wa no e kaupaona ia ai ka lakou mau hana ino.

 

         Ua hala loa aku la o Kaumakapili luakini me kona nani a pau, aole na ka makemake o na hoahanau, ke Kahu a me koma aha luna, aka, mamuli o ka hemahema o na hana a ka Papa Ola a me ke aupuni pu hoi, a i ole, he makemake maoli no e hooneoneo i ke kahua hale o na Pake i noho ai, na Hawaii ilihune a me na Iapana pu hoi, a ke ole makou e kuhihewa, ke hoomaikai nei ko lakou uhane no ka pau ana o Kaumakapili ke ahi, i kumu e kipaku loa ia ai na poe a ua poe haole nei i hoino loa ai a i huikau ole hoi ka lakou mau hana kalepa ana ma keia mua aku. Awaawa no ka manao o ka lapuwale.

 

         Ua lilo paha ka hana a ka Papa Ola iloko o keia mau la, i mea e hoonauki ia ai ko makou mau makamaka heluhelu, aka, no ka pono nae o na poe a pau i hoopilikia ia, a me ka lahui holookoa, pela makou i hoolilo holookoa ai i ka kakou pepa i kahua e hoikeike aku ai i na hana ino a ku maoli no hoi i ke kaumaha, maluna o na uhane maikai, i hooulu ole i na hana hoohauna ele, aka, no ka hoomalu wale ana no, no kela wahi ma’i ahulau e olelo ia nei, he ffva eleele, a he bubonika hoi.

 

         E haawi ia na mahalo a nui i ke Keikialii Kalanianaole, ka Hui Kokua Manawalea o na Wahine, A. F. Kuke a me kekahi poe opu aloha e ae, i ko lakou lawe ana a malama i na kino uhane, i noonele ia me ka home ala, ka ai ole a me ka aahu ole, e pono ai ko lakou mau ola kino, ma ka hoihoi ana maloko o Honuakaha, ka luakini o Kawaiahao, ka pa o Auhea, i wahi e hoolulu ai no keia poe pio a ke ahi a me ka ma’i bubonika.

 

         He mea ku maoli no i ka walohia a me ke aloha, ka ike ana aku i na pio a ke ahi e alakai ia ana e na kiai me na au koi, na pauku laau a me kekahi mau mea eha e ae, e ho’a pu a ana i na kanaka Hawaii noloko o ka pa hale noho o A. F. Kake, ma Kawaiahao, e hookikina ana i na poe pio la, e hele pololei iwaena o ke alanui, me ka loaa ole he uhane aloha iloko o keia poe kiai hoomaewaewa, ka poe hoi e hiki ke hoopau ia ko lakou noho kiai ana, a o ka oi loa aku no, oia no kekahi poe Hawaii i lawe i ke dala a ke aupuni me ka naau hookana a piha hookiekie.

 

         Eia kekahi poe Hawaii, Pake a me na Iapana ke auamo hele mai nei maloko o ke kulanakau hale nei me ka loaa ole he mau home no lakou e noho ai, a o ua poe la, oia na poe i hookuu ia mai mailoko mai o ka pa hookia lu ma’i o Kakaako ma ka po Poaono nei a i hookuewa maopopo ia hoi e ka Papa Ola, e moe la kou ma na kae alanui, na poopoo pohaku, na malu lau kiawe, a maluna hoi o na manu akulikuli no ka hoomoe ana iho i ko lakou poo, oiai na kehau iniki ili o ka po, e houhou ana i ko lakou mau ili me ka walania, a i ko makou wa i halawai aku ai me kekahi poe o lakou ma na kapa alanui o Kukuluaeo ma ke kakahiaka la Sabati nei, na hiki ole i ko makou mau waimaka ke ana iho no ke kulana o ko lakou noho ana, a ke aupuni hoi i loolawa mua ole ai i mau hale kupono no keia poe e noho ai a hii i ka wa e loaa ai i mau home no lakou.

         Alo-ha, a mainoino no hoi ko kakou mau kino, malalo o ka malama ana a ke aupuni hoohui aina a na poe Hawaii waha kakani i kaena ai he aupuni maikai keia, e hao ana kakou i ke dala a me ke gula me na kopala, a i keia ia, ke ike nei kakou, o na kopala a lakou i kaena ai, oia ka mohai ia ana o ko kakou mau kino iloko o ke kapouahi kupa kanaka o Kahakaauiana. Lapuwale na olelo oia ano, oiai, ke ai pono mai nei na olelo a lakou i ka io, a o ka hopena aku no, e loaa like aku ana no ia haawina maluna o lakou a pau, ka poe nana i apono he maikai ka huuhui aina.

 

         Kupanaha ka ike o na Kauka e hana nei malalo o ka Papa Ola, i ka wa e mai ana ke kanaka, ha hooia iho la ko lakou ike Kauka he ma’i bubonika ia, a na maopopo loa ola ike ana i ka wa e ola ana o ka uhane iloko o ke kino, he ike hiki ole ia ke hoole ia e na poe hoona a me na poe akamai a pau, no ka mea, he waiwai wai ia, oiai ka hanu ola iloko o ke kino.

 

         Aka, o ka mea kupanaha oae, maka aku la ke kino, a hoi ka lepo i ka lepo, alaila, o ka wa ia e kaha ia ai o na kino make a ooia ae la he fiva eleele loa ia, olai, i ka wa o ola ana, he hapa hea eleele ia, a make loa ke kino me ka uhane, o ka wa iho la ia i fiva eleele loa ai, aole anei ia he hoike ana mai, he mau hane kohokoho wale no kela i ka manawa e ola ana, aia a make, alaila, hii ke hooia ae he bubonika deia ia fiva eleele, a he five eleele kela ia puhi ahi. Lapuwale a hoikeamaka maoli no ke kinai make ia kakou na Hawaii.

 

HE LEO KA NO KA’U MEA I ALOHA.

 

         E hiki mai ana ia me ke aloha olinolino me ke kupaianaha o nao kupaianaha. Mai ka mea Hoano mai, ka amena, ka hoike hoopono me ka o aio. Ka mea iaia ke ki o Dav da, ke kalalaha, a o ka hoola panai, a o ka puuhonua hoi o ka lahui Hawaii.

         Ano, e na haipule mai Hawahi a Kauai, i nui ke aho a pa ka hoi ka pule i ka lani, no ka lani mai ka hoi ua ola, aia la he kahoakalani ke maalo ae la me na hua palapala i kakauia penei:

         Pomaikai ka poe e u ana, no ka mea e hooluolu ia aku lakou. E u ana ke kane a me ka wahine, na makua me na keiki -- a no ka mea, ua hao ia ko lakou aina, ua ilihune ne, a ua pli wale hoi ka ia piliwale a ke ku nei oe ma na lae kahakai o ku@ aina aloha, e Lak i pono ana i na mea e loaa mai ana ia oe mai ke kai mai, a na ke au miki me ke au ka e lawe mai ana i na manao hauoli no ka hopena o kou hoomanawanui ana.

         Ua oopa ia oe, a ua hinape hoi aka, e hoolana no nae i ka manao, no ka mea, aole ko kakou Akua e haalele ia oe a nele, aka, aia no he uiuiki malamalama o ka hauoli ke haawe iho ia maluna o na mauna palipali o kou aina hanau, a ke kanikani pihe mai la hoi na leo hooho olioli o na puali ameia a ka lana nou e Hawaii aloha. Oiai na lani e hoakaka mai ana i ka nani o ke akua, mai hoi ka poe i hao aku i kou pono e nao ia mai ana e lakou. Ua pau io ae nei a ua lawa ka lakou anai ana a o ka ke akua anai koe a huea iho.

         Nolaila, e kuu lahui oiwi aloha i hookahi ka manao e kuiee pu ama me ke aloha hookahi no ia pono kumu o kou aina hanau imua o na mana lani, ke akua aku oiaio hookahi wale iho no. Ka mea nana e noi u e hanai nei hoi ia oe i ka i’a a me ka ai iloko o na la kou poho piliaiku ana, a iloko hoi o na makahiki i piha i ha ea hauna o kalokoino, ke hoaahu mai la no oia ikahi lole kupono i ka ili o ke kaue a me aa wahine a me na keiki, Oiai kahi hahina ai ua la@e ia aku mai ia oe aku, aka, ke ai nei no nae oe elike no mo@ko lakou ai ana, ke aahu nei no elike no me ko lakou aahu ana.

         Aole i pau.

 

KE OILI LIILIII NEI NO

 

ELUA MAKE A ME HOOKAHI MA’I.

 

Eia no ke kulana hoomalu bubonika ke homau ia nei, ma o ka ike ia ana eia no ka ma’i ke oiliili nei no, no ka mea, ma ka Poakolu nei na hoehuoi ia ino la na loaa he koa Pukiki e hoopaahao ia nei makai he umi la no ka hiamoe ma kona wahi kiai i ka ma’i bubonika, ua hoihoi koke ia aku oia no ka halema’i ma Kakaako. He lala oia ko ka puali C. Aole he maopopo o kona wahi i loaa ai i ka ma’i.

         A ina he oiaio he ma’i bubonika io ko keia Pukiki, me he mea la, e paa ana na paahao i ka hoomalu ia, a pela puhoi me na kiai o Kawa.

         He elua mau make oia la, maloko o ka haukipila bubonika o Kakaako. O ka mua o Go Young Fook, he pake i lawe ia mai no ka apana o Kamanuwai, ma ka la 18 iho nei, make oia ma ke kakahiaka, a ua lawe koke ia aku oia no ke puhi ia ana i ke ahi, oiai, ua maopopo loana kauka, aia na hoailona o ka ma’i weliweli maluna ona.

         O ka elua oia o Ng Gee, ka poake lawelawe o ka hale o Mrs S. Roth, mahope o kona lawe ia ana aku no Kakaako, ua pii ikaika ae la kona ma’i, a he lehulehu wale ona manawa i haalele aku ai i kona wahi moe a hookui aku la i kona helehelena a me na wawae iluna o ka papahele, e hoike maopopo mai ana i ke kulana ehaeha o ka ma’i e hekau ana maluna ona, a ma ka hora 7:45 oia ahiahi i lele loa ae ai kona aho. Ua puhi ia koma hale i noho ai me ka hoomalu pu la aku hoi o Mrs. Roth a me koma ohana.

 

KA NINAU O HAWAII.

 

         Wasinetona, Ian. 15. O ka hila e pili ama i ke amo aupuni no Hawaii, na lawe ia mai la ia e ka Komite o ka Hale no na Teritori i keia la, a o Lumamakaainana Hitt o Hinoi, he lala no ke Komisina o Hawaii, na hoakaka oia i ke ano a me ka makemake ana e hana koke ia. Ua olelo ae o Hitt, o na kanawai e ku nei, ua nei na pilikia i ike ia iwaena o na kanaka a me na oihana, a oiai, o ka hopena o na kalaiaina o Hawaii, aole ia he ninau akea, ua makemake koa ia e lawe ia mai ua hoopaapaa mana hooko i kona panina me ke kukulu ia i aupumi paa elike me ka hikiwawe e loaa ana. Ua lawe ae oia i na kue ekolu i ka ano aupuni teritori a pane aku la.