Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 7, 17 February 1900 — Page 5

Page PDF (779.47 KB)

This text was transcribed by:  Julia Ann P Kaupu
This work is dedicated to:  Charles Kauhi Kaupu, Jr.

KE ALOHA AINA

POAONO, FEBERUARI 17, 1900

 

 

OILI KA MA'I BUBONIKA MA KA MOKUPUNI O MAUI.

Eha ka Nui o na Make i Hiokeia Mai

He Elua Pake me Elua Iapana i Poino na Ola - Aia hou no he Pake Mai ke Hoohuoi ia la.

           Ua loaa mai la he lono hikelele i ke kulanakauhale nei, ma ke ku ana mai a ka mokuahi Kauai mai Lahaina mai, ma ke awakea Poaono nei, oia hoi, ke poha ana ae o ka ma'i bubonika ma Kahului, Maui, a iai, aole ka Papa Ola i manao he kupono ka hoike koke ana ae i ke akea a hiki i ka maopopo lea ana, nolaila, ua noho hamau iho lakou, aka, ua oiliili liihi mai no nae no lono e pili ana i keia mea hou ano nui a hiki i ke palahalaha loa ana ae i ke akea.

            Ua hoounaia mai he pahu siga i sila paa ia mai Kahului mai maluna o ka mokuahi Kauai, a maloko o ua pahu la na mea o loko o ke kino o kekahi pake e waiho la malaila i hoohuoi ia ua loaa oia i ka ma'i nana e hookau nei i ka weli ke kulanakauhale nei.

            I ka wa i loaa mai ai keia ukana anonui i ka Papa Ola ma ia ahiahi, ua hoomake koke @ona mau kauka e nana i na mea oloko o keia pahu me na oheana hoonui ike, a he mea oiaio, ua ikeia iho la na anoano bubonika he lehulehu wale e waiho ana me na ma oloko o ke kino i lawe ia mai ai.

            Ma o ka maopopo lea ana i ka Papa Ola, ua hoea ae la ua kupuino nei ma ka mokupuni o Maui, ua kau koke aku la o Peresidena Wood me Kauka Garvin maluna o ka mokuahi Kauai ia po no, a hala aku la no Kahului no ka noii pono ana i na mea e pili ana i ka pahola ana aku la o ka ma'i fiva eleele malaila.

HEEHA I MAKE HOOHUOIIA

            He eha ka nui o na make hoohuoi i hoike ia mai e Kauka Armitage i lawelawe ia e ia, aka, mamuli o ka hikiwawe loa o ko lakou ma'i ana a me ka make ana na loaa ole iaia he manawa e kula ai me kauka aupuni Weddie, a hiki i ka wa i ikeia iho la o keia Pake ma'i nona na mea oloko i hoouna ia mai no ka nanaia ana e na kauka maanei.

            Ua hoea aku keia Pake ma ke keena o Kanaka Armitage, a Kahului, a malaila i hele aku ai oia no Wailuku, oia hoi ka wa i pehu ai kekahi wabi o kona kino, maloko o kekahi wahi pupuhale e ku ana ma Waihee o ka hale wiliko o Wailuku i hoaumoe ai oia ia po. Mahope o kona loaa ana aku a me ka hooholo ana a na kauka he ma'i oia i hoohuoi ia. Ua puhi koke ia aku ua hale nei ana i moe ai i ke ahi.

            Ua lawe koke ia mai oia no Kahului a Hoomalu koke ia iho la maloko o kekahi papai halekikipu, kahi hoi i hooliloia aku la ia haukipila no keia an ma'i weliweli.

KA HOEA ANA AKU O KA BUBONIKA I KAHULUI.

            Aole he mea i maopopo i ke alahele o ka ma'i bubonika i hoea aku ai i Kahului, aka, ke manaoio ia la no m ailoko aku no ia o na ukana Asia i lawe ia aku mai Honolulu nei no ia awa, heaneane elua mahina i hala ae nei i wehe ole ia a hiki iho la i ka la konohi o ka pake, he mau waiwai hoi keia i hookaawale ia no ia la.

            Ua olelo ia ae o Kalaudina ka mokuahi nana i lawe aku i keia mau ukana. Ma ka hookolo ia ana aku ma ia meheu, ua loaa io aku la he ekolu mau luina o ke Kalaudina i make hikiwawe, me he mea la no keia mai ahulau no, ua hoohauhili ia ae nae he make i kahuna.

 

            He iwakala ka nui o na ma'i e waiho one ma ka haukipila bubonika ma Kakaako.

 

            He elua mau nei hoohuei i oili hou ae ma Kahului mamua o ka haalele ana aka o Kauai ia awa, a aia laua ke kiai la la me ka makaala loa ia e Kauka Garvin.

            Ua hoea maalahi mai la ka Mokolii mai kona kulana poino, mahope o ke kokua ana a na mokuahi Kauai a me Lehua. O koka kila wale no kai poino.

            P@ hau ka hale keaka Orphenni ma ka pa Poakahi nei i na poe puni lealea, mahope o kona hoomaha ana @h@ nei no kekahi mao pula malalo o ke kauoha a ka Papa Ola.

 

IKAIKA KA MAI MA MAUI

HIKU KA NUI O NA MAKE I HOIKE IA AE.

Hoomaka ke Puhi Kanaka a me ke Puhi Hale Malaila Paa o Kahului i ka Hoomalu ia.

            Ma ka hora 2 o keia wanao i hulu hoi mai ai o Preresidena Wood mai Kahului, Maui mai, maluna o ka mokuahi Kauai me na hoike e pili ana no ka ma'i fiva eleele i poha ae la ma ka mokupuni o Maui.

            Ua haalele iho o Peresidena Wood ia Honolulu nei ma ka hora 11:45 o ka po Poaono nei a ma ke kakahiaka nui La Pule i hoea aku ai oia i Kahului, ma ka hora 9, ua lele aku ia oia iuka o ka aina i ukali ia e Kauka Garvin, a ua hoohikilele ia ko iaala poe i ka hoea koke ana aku o na kauka.

            Ua hoike koke mai na kamaaaina, na kae he pake ia kakahiaka no, a na lawe ia aku e puhi i ke ahi. Malalo o ke kauoha a na kauka i hoea aku ai e waiho malie ia oia a hiki i ko laua ike ana, aka, mamua ae nae o ko laua hoea ana aku i kahi a ka mea make e waiho ana maloko o ka hale kikipu i hoolilo ia i haukipila, na loaa mai la ia laua he hoike no kekahi pake ma'i e noho ana maloko o ke taona o na pake.

            Ua hele koke aku na kauka e nana pono i kona kulana, a loaa aku la oia iloko o kekahi hale i make ai he pake mamua iho no i ka ma'i bubonika. Ua ala ae na pake nei i kona ike ana mai i na kauka e hele aku ana, a hoomaloeloe ae la hoi, me he mea la, aole oia i ma'i. Ma ka nana ana a kauka Wood a me kona hope, ua maopopo loa he ma'ai bubonika kona. Ua pehu kona puhaka ame ka puukole. Ua hoike aku o Kauka Wood iaia aole e hala na hora he eono a make no oia, aka, maloko no nae o ekolu hora ua make iho la.

            Mahope o ko laua i ke ana i ke kulana o ka mea ma'i, na hele aku la laua e ike kumaka'i ka pake i make ai me na kauka ekolu o ia wahi. He mea oiaio, na loaa aku na anoano bubonika he lehulehu wale maloko o ke kino o ka mea make.

            I keia wa no i lawe ia aku ai kona kino no ke puhi ahi ana, aole no i liuliu mahope iho ua lawe ia mai la ke kino make o ka pake a na kauka i wauana mua ai aole oia e ola loihi.

KA NUI O MAKE BUBONIKA IKE IA.

            He ehiku ka nui o na make i ikeia ma Kahului no ka ma'i bubonika. O ka make mua i ikeia ma ka La Pule no ia, Feberuari 4, na kii ia mai o Kauka Armitage no ka hele ana aku e nana i kekahi pake nona ka inoa o Ah Tong e waiho ma'i ana maloko o kekahi hale holoi mai ka la 30 mai o Ianuari. I ka wa i ike ia ai ma ka la 4 o Feberuari, he 104 ke ana ikaika o kona fiva, a na pehu hoi kona a-i. Ua make no oia ia la.

            O ka elua o na make he pake no nona ka ino o Tung Yuen. Ua loaa aku oia ia Kauka Armitage e noho ana iluna me ke ana fiva 104 ma ka po o ka la 7 iho nei. Aole wahi ano e o kona kino, aka, ua make koke no nae oia.

            O ka ekolu a me ka eha, he wahine Iapana me kana bebe nona na mahina he ekolu. Ma ka po o ka la 6 i ikeia ai laua, aka, ua make no nae ka bebe i ua po la, a o kona makuahine ma kekahi ia ae. He eha ikaika maloko o ka opu a me ka fiva ikaika loa ko keia wahine.

            He pake nona ka inoa o Ah Ming, oia ka elima o na make. I ka la 7 oia i loaa aku ai ia Kauka Armitage, he 105 kona ana fiva. Ua pehu kona uha me ka ikaika loa o ka eha ma ia wahi. No ekolu wale no la o kona kaa mai ana ua make aku la oia. Nona hoi na mea oloko i hoouna ia mai ai i ke Keena o ka Papa Ola.

            O ka eono o na make he pake nona ka inoa o Ah Sam, i ike mua ia kona kulana mai ma ka la 9. He 100 degere kona ana fiva, a ua pehu hoi kekahi wahi o kona ino, a ama ka wanaao o ka la 11 i make ai oia.

            O ka ehiku o na make oia no hoi ka pake a na kauka i hoea aku ai e waiho ana iloko o ke kulana nawaliwali.

            Ua olelo ae o Kauka Wood he ehiku ka nui o na make bubonika i ike ia ma Kahului, a ma na mai a laua i ikemaka ai he oi loa ka weliweli o ka nanaina o ka mai.

            Ua puhi ia ae na hele o ka mai i oili ae ai i ke ahi. A o na poe hoi e noho ana malaila, oia na Pake, Iapana a me na Hawaii, ua lawe ia aku lakou no ke kahua heihei lio e hoomalu ai, elike me ka hana ia aua o ko Honolulu nei.

            Aia ke hoomalu ia la o Kahului me ka hookapu ia o ke loko aole e puka iwaho, a e ko wahe hoi o komo iloko.

            Ua hoonoho la aku la o Kauka Garvin ma Kahului, no ka mau ana i na mai bubonika o pahola ke ana.

 

NA KOKUA MANAWALEA NA MAKAAINANA O WAILUA, OAHU.

            Ma ke Sabati, Ian. 21, 1900, ua loaa mai la i ka ekalesia oa Waialua he leta mai a C. P. Iaukea mainoi mai ana e ae ia aku ka Iankina no ka wehe ana i ahamela ma la po Poaono, Ian. 27, no ka huipo ana no na hana kokua manawalea i ka poe ihoopilikia ia, mamli o ka laha ana ae la o ka mai bubonika, a i hooneleia i na home a me na pono kino o keia noho ana mamuli o ko puhiia ana i ke ahi. Ua noho ke komite i kohoia no ia hao@ a hooholo ia.

            Ua wehe ia ka ahamele malaila o ka hooponopono ana a ke komite ma ka hora 8 p.m. o ka Poaono Ian.27, ua wehe ia ka ahamele maiale o na alakai a me na hooponopono ana a ke komite.

            Ua mele ia na himeni me ka maikai e na Papa Kula Sabati poakahi o ka ekalesia o Waialua a ma kekahi poe e ae i waeia. Ua @[phrase} pono ka luakii i ka poe i hele mai a ua holopono na hana a pau, @[phrase] ka nui o na dala i loaa no keia h@[phrase] na kokua manawalea, penei no ia:

Na Komite Hawaii........................................  $134

Na Komite Haole.........................................   160

Na Komite Pake...........................................   121

Na Komite Kepani.......................................   25@

Na Komite Pukiki.........................................  @

No ka Hotele Haleiwa................................... @

Na Kumu me na Hauma o ke Kula Aupuni........15@

Na Loaa o ka Ahamele...................................... .2@

Huina a pau...................................................... $735

            Ma ka la 31 o Ianuari, ua @[phrase] una aku ia ka lunahoomalu o ke komite i na dala a pau i hoike @[phrase] ae maluna i ka Peresidena o ka Papa Ola, a me ke ano o ka maheleleia ana o ia mau dala:

I ka Ahahui Kokua Manawaiea no na Hawaii...$220

I ke Kanikela Kepani no na Kepani..................$@

I ke Kanikeia Pake no na Pake...........................191

Huina a pau.......................................................$735

                                    S. K. MAHOE.

                        Waialua, Feb 5, 1900.

            Ua lawe ae o Loio Kuhina K@[phrase] pa i ke kulana Peresidena o @[phrase] Papa Ola, i ka wa i kaawale a @[phrase] ai o Kauka Wood.

 

OLELO HOOLAHA.

            Owau o ka mea nona ka inoa ma@[phrase] lo ho nei ke kauoha nei la H@[phrase] kaumai e kii koke mai i kana @[phrase] liko kamana e waiho nei malo@[phrase] kuu lim@ iloko o na la he 13 mai @[phrase] la e puka aku nei o ka hoolaua ka uku mai no ko'u luhi e ka ma@[phrase] a me ka lilo o ka hoomaemaeia @[phrase] nona na poho a pau @[phrase]. K@[phrase] pu mai hoi oia i na dala he $10.00 i lawe ai. Nolaila, loa aole ola @[phrase] mai ana i ua lako kamana nei @[phrase] hoi, he 3 Pahiolo, 1 rula @[phrase] ahi, 1 Iliwai, 1 Wili puaa me @[phrase] kui, me ka uku ole mai i ko'u @[phrase] poho a pau nona i ka waiwaiio o @[phrase] iloko o keia au la i hoike ia maluna, e liko no ua mau waiwai @[phrase] Henry Kaumai i hoakaka ia ae @[phrase] ia'u.

                                    W. H. Nailimai

                        Kakaako, Honolulu, Ian. 30 @[phrase]