Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 16, 21 April 1900 — Page 8

Page PDF (641.51 KB)

This text was transcribed by:  Kate Motoyama
This work is dedicated to:  with respect to w. h. kapu, ka lei momi

KE ALOHA AINA

8          KE ALOHA AINA, POAONO, APERILA 21, 1900.

--

HE KAAO HAWAII

NO

HAINAKOLO

__

Ka Ui Nohea o Waipio. Ke Kai

kamahine Nana i Wawahi i na

@ o Kuaihel@ni a Haule

Kona Kapu Ihiihi.

--

            A e ike kakou maanei i keia alanui kamahao lua ole e lalau iho no e loaa no ka mea o ke alanui i maa a i ike hoi ka lehulehu ia alaui o ke anuenue no Keaniniulaokalani, aka, ma keia alanui ua ike o Keaniniulaokalani, aole e nalo ka mea huna a laua i imi ai a loaa, nolaila, ua noi aku oia ia Kuwahailo no keia alanui, a ua ae mai o Kuwahailo i ke noi a ko lakou haku moopuna.

            He mea oiaio o keia alanui kino ole o ke olelo no o Kuwahailo keia alanui kamahao o lua ole i oleloia.  Ma keia alanui i laweia ai o Hainakolo a hiki maalahi i Kuaihelani me ka poino ole, no ka mea, o keia alanui @ oleloia aia ka mana ia Kuwahailo oia kona haawina, no Kahakoilani a moopuni hoi a lakou kai ike i keia mau hana a Keaniniulaokalani me Hainakolo.

            A ma keia kumu no o Keaniniulaokalani i kii ai ia Kuwahailo i keia aianui haule ka mana o na kupua ma ka aina, ma ka moana, ma ka lewa, na kupua hoi a Kane, ke akua nui i hoonoho ai no ka maluhia mai Moanawainuikeoo a hiki i Ruaihelani a me Nuumealani, aka, ua haule nae ka mana o Kuaihelani ia Hainakolo, ka ui, ka nani o ka oikelakela o Waipio, nahaha ke kapu o Kuaihelani a hiki loa aku i na palena o ka aina kahi hoi a ke kini ka lehu o ke akua me ka ike ole ua hee ka nani mai a lakou aku no ka mea, ua palekana ka mea nona keia moolelo no ka manawa nae a pau ae no.

            A maanei ua komo aku la o Hainakolo me ka ike oleia e na kupuna o Keaniniulaokalani oia o Kane, Kanaloa, Maliu, Kuf@mana, Kuhi ike na kaikaina ponoi o Kane, kiai nona a me kona maluhia, no ka mea ua uhi ka mana o Keaniniuolakalani nalo.

            A i ka hala ana o na anahulu ekolu a ma ke awakea oia la.  Ua ikeia ka pouli ano e ana o ka lani me ke kui ana o ka hekili a me ka nei ana o ke olai, ka olapa ana o ka uwila, ka pio ana o ke anuenue, a me ka wa koko e kahe ana i ka moana, huliamahi ke kai iku ka punakea iuka, a i kamao ana ae o keia mau hoailona, ua hanau mai la o Hainakolo he keikikane ui maikai na Keaniniulaokalani.

            Ma keia mau hoailona ua ninau aku a ninau mai na kupua ia lakou iho no keia mau hoailona, aohe no i loaa i na kupuna ka haina, a ma o keia wahi o ka moolelo ua ikeia ka mea huna a Hainakolo i huna ai i mua o kona makua, a puka i ke ao malamalama aohe hiki ke huna iho.

            A hemau mahina ekelu a oi a kahi no a lohe na kupuna he wahine ui launa ole mai ua like loa no me Keaniniulaokalani a na hanau mai he keikikane, ua like loa no na helehelena me Keaniniulaokalani ke pii mau nei ka ui ka nani o ua keiki nei.

            A mahope iho o kela lohe ana o na kupuna i na hana a ka lakou moopuna haku, ua hooholo iho la lakou, aole e pono e noho hou ka kakou moopuna me keia wahine kauwa haahaa loa.

            Alia, wahi a Kuwahailo, ao'e kakou i ike aku i kona mau poopoo pau e nae ia kakou ke ino.  Nolaila e akahele kakou, no ka mea, aole na ke ino i kii mai a loaa i Kuaihe lani nei, aka, na ka nani o Kuaihelani i kii a ka aina mamao mai o kakou aku nei, nolaila, e hoopau ia mau manao pono ole.

            Mahope iho o ka pau ana o ka olelo ana a Kuwahailo, ua pane mai la o Kanaloa.  Ua kokua hewa oe.

            A ma keia lohe hou ana o Kuwahailo i keia mau olelo a Kane ma laua o Kanaloa, no ke kokua i ka moopuna haku o lakou a me ka wahine i hoohaahaa ia e lakou, ua pa me aku la oia.

            Ke ninau nei au ia kakou a pau, owai la o kakou kai ike mua i keia wahine a me kono kulana he wahine haahaa oia, no ka mea, ua kaupalena ia kakou mai keia mau aina mai ka lewa a i ka papaku o lalo mawaho aku, aole, nolaila, e akahele kakou.

            No ka pau ole no o ka inaina o na kupuna o Keaniniulaokalani no Hainakolo ua hana ia kekahi olelo hooholo e make pu no o Hainakolo me kana keiki no ka a'e ana i ke kapu o Kuaihelani nei.

            I keia wa i pane hope aku ai o Kuwahailo me ka oolea.  Ina o ka olelo hooholo keia e huli pu ana o Kuaihelani a me Nuumealani a me Moanawainuikeoo i ka moopuna a kakou, a e pau loa an akakou a pau i ka make aohe ahaoilono.  Nolaila, e hoopau loa kakou i na manao e like me keia, a e ike kakou i ka moopuna haku o kakou a me ka mea ana i makemake ai.

            Ua hoouna aku la o Kane he elele imua o keaniniulokalani no keia olelo hooholo no ka make o Hainakolo a me ke keiki.

            A maanei i pane aku ai o Keaniniulaokalani.  Ina o ka olelo hooholo ia a Kane, Kanaloa, Kuhimana a me Kuhiike e make kuu wahi ne a me k@u keiki.  Eia ka'u pane ia oe e ka elele, e hoi oe a olelo a ku ia Kane nana no e pepehi i kuu wahine a me kuu keiki, aole na kekahi mea okoa aku.

            I ka hoi ana o ka elele a hoike ia Kane, na mea a pau a Keauinuilaokalani i olelo ai.  Pane mai o Kanaloa imua o Kane e hoopau ke inaina, a e imi hou kakou i hoopai no kana wahine a me ke keiki, no ka mea, ke ike nei au ke nee nei o Kuaihelani, me he opala la linua o ka makani,

            Olelo aku la o Kuwahailo imua o Kane ma, Kuhike, Kunimana me ke kini o ke akua, ka lehu o ke akua, na oiaio na olelo a Kanaloa i olelo iho nei e pau na manao maina no na mea e pili ana i ka wahine hala ole a me kana keiki.

            Ina e hooko ia ana ia olelo hooholo maluna o keia wahine a me keiki, he ike nei au ma ko'u mana iho o ka wa a Kane e nee ai i hookahi kapuai mai anei aku e like me ka olelo a ka haku moopuna a kakou oia no ka wa e pau ai ka nani, ka ihi kapu o Kuaihelani nei lilo i mea ole a hiki i na palena o kou aupuni akua e Kane.

            Ina aole oe e maliu mai ana e Kane ko makou kaikuaana haku aole nani o Moanawainuikeoo, Kuaihelani a me Nuumealani, no ka mea, ua haawi oe i ka mana piha loa i ka moopuna haku o kakou, a oia no kona mea i olelo mai ai i ka elele a kakou i hoouna aku nei nau ponoi no e pepehi aole na kekahi mea okoa aku.

            Na keia mau olelo ikaika a Kuwahailo imua o lakou ua ike iho la o Kane i kona hewa, aole oia i pane aku, aka, o kona mau manao lili no Hainakolo a me kana keiki aole no i pau.

            No ka noho mana ana o Keaniniulaokalani maluna o na aina i hooilua e Kane ma no Keaniniuokalani mai Moanawainuikeoo a hiki aku i Naumealani, ka lewa, ka nopaku olalo oia ka mana nui malalo aku na kupuna.

            A ma keia wahi aole i kaupalena na kupua i ka lakou moopuna ma na ano a pau o ka mea i pono oia ka lakou e hooko ai.  Nolaila, i ka hooko ana o ka moopuna i kaua mea i makemake ai hewa i ka manao o na kupuna, no ka mea, ua ike na kupuna i kona haule ana, a ua kapa na kupuna i kana mea i makemake ai he kauwa haahaa loa me ka olelo ana e kipaku ia oia me kana keiki aole e noho hou i Kuaihelani nei, aole no hoi i na palena mawaho aku o Kuaihelani nei.

            A ma keia mau olelo a Kane imua o lakou ua pane mai o Kanaloa imua o lakou, ua oiaio na olelo a Kane i olelo iho nei.

            Ma keia wahi o ka moolelo ke ike nei kakou i ka manao paa o Kuwahailo no ka hoopakele ana ia Hainakolo a me kana keiki no ka mea, in a aole o Kuwahailo in a ua pilikia mua o Rain@koia me keia mau hana lekoine a na kupana o Keaniniulaokalani, aka, e ike hou ana no kaou i na mana hana iloko o Keaniniulaokalani.

            Ua pane pololei aku oia imua o Kuwahailo @a e hooko @ ana o Kane i ka'u kauoha ma o ka elele ana i hoouna mai ai no ka make o Hainakolo a me kana keiki, o ka nalo o keia mau aina mai kuu maka aku, nalo pu me kuu mau kupuna, pau ka nani o Kuaihelani aole e lohe hou ia kona inoa mahope aku a me na aina mai anei aku, no ka mea, aole au i hewa, aole no hoi au i hoopoino aku i o'u mau kupuna.

            O ka pane ekolu a Kuwahailo imua o lakou oia keia, in a o ka olelo hooholo keia e kiola i keia wahine a me kana keiki iloko o ke kai@ aole loa au e kuikahi a ae i keia olelo hooholo a oukou, no ka mea, ua like loa no keia me ka pepehi ana i ka makuahine a me ke keiki a make.

            Nolaila, ke ninau nei au ia oukou a me ka haku kaikuaana o kakou, auhee la na lima mana o Kane e kikoo aku i ka wahine a me ke keiki i puulehu imua o kou inaina, no ka mea, aole laua i holo mai o kakou aku.

Maanei o ko kakou moolele ke paio nei na mana nui o Kuaihelani no ka make a me ke ola o na mea elua i inaina ia, o ka ka mea hookahi paha a i ole o ka ka lehulehu pana ke lanakila ana nolaila, na ka olelo e hoike mai i ka mea i hooholoia.

            Olelo hooholo, e kiola ia o Haina kolo a me kana keiki iloko o ke kai, ua hele aku keia olelo hooholo a na paepae kapu o Kuaihelani a hoi aku aole he elele i hoounaia aku e hui me ka moopuna haku o lakou no aneane ekolu mahina a oi o ke kali ana aole mea i hookai aku e Keaniniulaokalani, aole loa no ka makau no i ka make.

            Ma keia wahi o ka olelo hooholo i hio ai o Keaumiki a me Keauka i mau enemi ino loa no Hainakolo ma keia mua ihio.

            He oiaio e Kane e ko ana keia mau olelo au a me ka poe me oe, aka, mahope aku e ike oe me na maka i ka nani lua ole o keia wahine a me kana keiki.

            A no keia ninau koikoi a ikaika a Kuwahailo imua o lakou a me ka haku kaikuaana o lakou, ua pane mai ia o Kane me ka inaina nui, aole anei na kuu mau lima e kulai i ka nani o Kuaihelani a lilo i m@a ole.

            Nolaila, e pane ka mea nana ka ninau iluna o ke kumuhana no ke kiola ana i keia wahine a me ke keiki iloko o ke kai ola ko laua lua kupapau e kanu ia ai, alaila na kuu inaina.

--

            I na he mau lako gula kau i makemake e hoomaemae hou ia e waiho ae ma kahi o H. G. Bart a nane e hooponopono hou.

            Mamuli o ka poino ana o ka @epa o ka na k@ ahi Kinau, ua haule iho la oia no ka hooponopono hou ana, a e pani ia ana e on a wahi e ka mokuahi Kalaudina.