Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 23, 9 June 1900 — KA AHA ELELE A KA AOAO KUOKA NEI, NAKOLOKOLO NA KUKULU O KAHIKI [ARTICLE]

KA AHA ELELE A KA AOAO KUOKOA

NEI, NAKOLOKOLO NA KUKULU O KAHIKI

Ma ka Poakolu, Iune 6, 1900, ma ka hola 10 ponoi oia kakahiaka, ua akoakoa ae na Elele ma ka hale paikau, kahi i malama ia ae ai ka halawai a ka Aha Elele o na Ahahui Aloha Aina a me Kalaiaina. O na Peresidena J.K. Kaulia, D. Kalauokalani na alakai, a me Elele Kuwaho R.W. Wilikoki, ma ka awai. Ua hoomalu ia ka halawai e Peresidena Kalauokalani, weheia na hana me ka pule, na Peresidena Kalauokalani i wehe mai na hana, wahi aha: "Ua akoakoa mai nei oukou i keia la, me he mea la, eia no me oukou na manao paa no ka kakou kumu koi kahiko ia Amerika, no ka hoihoi ia mai o ko kakou mau pono o ka nohoalii a me ke kuokoa i kaili ia e Amerika, ka'u ia e hoike aku nei e hoopau loa i ko kakou manao ana no ia koi a ka lahui, oiai, ua hui kakou me Amerika, a he poe Amerika kakou i keia la, elike me ke Kanawai a ka Ahaolelo o Amerika i hana mai no ka Panalaau o Hawaii. Nolaila, e hoopau loa i ko kakou noonoo ana no ka hoihoi Aupuni Moi, e komo kakou ma ke koho balota ana ma keia mua aku," wahi hou ana, "ke hoolauna aku nei au ia oukou ia J. K. Kaulia, ka Peresidena Nui o ka Hui Aloha Aina." J. K. Kaulia, wahi ana: "E na keonimana. E nana ia Hawaii. Ua kono ia mai kakou mamuli o ke Kanawai e pili ana i ka Panalaau o Hawaii nei a ka Ahaolelo o Amerika Huipuia i haawi mai nei, e kukulu ae kakou i aoao kalaiaina no kakou na oiwi. Eia ke ku nei he elua keia mau aoao kalaiaina i kapa ia laua iho he Repubalika a he Demokarata, he ehiku makahiki i hala ae nei ko kakou ku ana maluna o ke kahua e hakoko ana no kakou mau pono, aole i hoea ae ia manawa kekahi o keia mau aoao kalaiaina, o kana aoao alakai wale no i ikeia ia wa, oia no ka aoao hoohuiaina a me kakou ka lahui oiwi, ka aoao kue hoohuiaina, i keia mau la, ua hoea mai mailoko mai o ka makuahine hookahi he mau hoahanau mahoe elua, i kapaia ko laua mau inoa, o Repubalika a me Demokarata, o keia anei ka manawa a kakou e hooho ae ai e haawipio aku i Repubalika, a i ole, i Demokarata paha, (hooho ia mai, "Aole"). Ua loaa ia kakou he pono akea mai ia

Amerika mai, oia ka mana koho balota, nolaila, ma ka pahu balota ka puupuu hope loa no ko kakou ku ana kau e paio ma keia hope aku," wahi hou ana, "ke hoolauna aku nei au ia oukou i ka Elele R. W. Wilikoki." O ka hoomaka mua ana mai o ka ka Elele R. W. Wilikoki haiolelo maluna no ia o ka laua huakai no Wasinetona me kona holoha [hoaloha] Edgar Caypless, ma ka hoakaka ana i ko laua kipa ana aku imua o na nupepa like ole ma ko laua alahele, a o ka lakou mau ao pakahi e pau ia laua, e waiho i na hoaoa ana e hoihoi i ke Aupuni M@ [Moi], a ma Wasinetona ua hoonaauao hou ia mai no laua e ko laila poe kakau nupepa, a no ia kumu ua hooholo iho la laua e hana no ka pono koho balota. Ma keia wahi i hoike mai ai oia i kona hooikaika ana i loaa keia pono i na Hawaii imua o ke Komite o na Teritori, ma ka la 27 o Ianuari ua hoea aku oia imua o ka halawai a keia Komite me ka hoolauna ia aku imua o Mr. Knox ka Lunahoomalu, a ua ae ia mai oia e hoike aku i kona manao ma ka aoao o na Hawaii, ua hoea ae malaila o Hakawela a me Kamika. Ua haiolelo aku o Wilikoki imua o ua Komite la no ka mea e pili ana i ka pono koho balota me ke kue ana hoi i ke ana waiwai, me ka hoikeike pu aku ia lakou, e hoonele ia no na Hawaii me ka pono koho ina aole e hoopau ia ana kahi e hoohaiki ana maluna o na poe koho me ke ana waiwai, a o na poe mahiko wale no ke hiki ana ke koho, ua ku pu o Caypless a me Mo@ [Morgan] a kakoo i keia hoike. Ua ku mai o Kamika, a o ka io o kana haiolelo, oia keia, "na na misionari i lawe mai i ka naauao i Hawaii, a ina e hoopau ia ana ke ana waiwai, e uhiia ana ka naauao e ka hupo." Me ka hooikaika ana e hoomau ia no keia ana waiwai no ka mea aole he hiki i na Hawaii ke rula no lakou iho. Ua hele mau aku o Wilikoki i kela a me keia la e ike i ke Komite, a hiki i ka wa i uluhua ai ka lunahoomalu, a olelo mai la, aole pono oia ke miala mau aku aka, ua kamailio mai no nae kekahi mau lala aohe ona mana e kipaku aku ai iaia. Na Moon o Tenesi i lawe mai i ka olelo hooholo @ [nana?] i kiola ae i keia wahi e hoohaiki ana i ke koho ana. Ua hooikaika o Knox e uku ia i $1 no na auhau kino. He nui na poe o ka aoao Repubalika i kue aku i ka Bila a Cullom maluna o keia kumuhana ana waiwai. No ekolu la o Cullom a me Morgan i hooikaika ai no ka pono o ke aupuni o Dole, e paio maluna o ka hoomau ia ana aku o keia manao hoohaiki, a ma ka la ekolu aole he nui o na poe kokua ia laua. Aka, he nui nae na kokua ma ko Wilikoki aoao, a mawaena o la-

kou o Petiguru, Taylor a me kekahi poe e ae. Ua olelo ia ae he hoakula o Knox no Hakawela a pela oia i kue ai i na Hawaii. Ua hoike aku no hoi o Petiguru ia Wilikoki e hana ana oia i na mea e pau no ka pomaikai o na kanaka Hawaii, a aole hoi no na poe malihini. I ka wa i hapai ia mai ai ke [ka] ninau kanawai auhau, ua lawe mai o Petiguru he hoike imua o ke Senate e pili ana i ke kanawai e hooko ia ana maluna o na poe i ulu ole i ko lakou mau auhau ma Hawaii, o keia poe i uku ole e hoolei ia ana lakou i loko o ka halepaahao, e hooaahuia ana i ka aahu o ka poe haihai kanawai me ka hanai ia au me kahi poi uuku, a hoohana aku la ia lakou ma ke 50 keneta o ka la, a ua li ke hoi lakou me ne kauwa kua- paa. A na ia mea i hoohaule aku i na hooikaika ana a Cullom. "O ka ninau no ka hoihoi hou ana mai i ke Aupuni Alii, ua hala aku la no ka wa mau loa," wahi a Wilikoki. "A i keia wa he poe kanaka kakou i hiki ke koho. Ua maopopo ia oukou he elua hapakolu o na poe koho o keia aupuni eia me kakou. Ke hoike aku ani au ia oukou, o na kanaka i noho iho nei maluna o kou kuleana a e paa nei i na kaula kaohi o ke aupuni, aole he mana i koe iloko o lakou. Ina he manao ko oukou e rula, na oukou e hooholo ia mea. A ina aole o oukou makemake e rula, na ou- kou no e hooholo. Ke hoike aku nei au he manaoio ko'u ua komo pu mai ke Akua me kakou ma ka hakoko ana ma Wasinetona. Ke hauoli nei ka Moiwahine, no ka mea, he elua hapakolu o ka mana koho eia me oukou. Ua like ke Aupuni Moi me he mea aloha la i make. E hookuu aku iaia. E

nana aku kakou no mua. Ua hiki ia kakou ke hoouna i Elele i Wasinetona. Ua maopopo ia oukou, ua olelo ia ae maloko o ka nupepa a Kakina ma, ua hiki ke hoololi ia keia kanawai pono koho, aka, aole nae kakou e nana ana no ia mea. Aia ma ko oukou lima ka mana, a ke noi aku nei au ia oukou e hana me ka pololei, e like me ka'u i hoohiki ai ia'u iho. He mau Amerika kakou a pau. Ma ka mahina ae nei o Sepatemaba oia ka wa e kaku inoa ai no ke koho ana i umikumamalima Senetoa, a pela pu me na Lunamakaainana. O kahi wale no i hoohaiki ia, e ike kela a me keia kanaka i ke kakau a me ka heluhelu i ka olelo Enelani a i ole Hawaii. Mamua o ko'u haalele ana aku ia Wasinetona, ua launa iho la au me na hoaloha, a ua olelo mai e hoike aku ia oukou e kukulu i aoao no oukou ponoi iho. E lawelawe ana i na kumuhana no oukou ponoi iho me ka nana ole ae i kekahi aoao okoa aku. A i ka wa e lilo ai kakou i mokuaina, oia ka wa e komo aku ai i kela a i ole i keia o na aoao nui. I keia wa he elele wale no ka kakou iloko o ka hale Ahaolelo. He ehiku makahiki o kakou i noho ai iloko o ka ehaeha a me ke kaumaha, aka, ua hala aku la nae ia. E @ aku kakou ia mua aku nei no ka holopono. Ua ninau ia mai ko'u aoao ia'u malaila. Ua hoike aku au ia lakou he aoao kuokoa, no ka mea, aole kakou e komo pu aku ana me kekahi aoao. Ua noho au ma Wasinetona no ke kii ana i ko kakou pono a hiki i ka holopono ana. Ua hana au me ka hamau, oiai au ma Wasinetona me ko'u komo nui ole iloko o na launa pilikino me ke pani ana hoi i ko'u waha no na hana pilikino. A maanei i hoopanee ai ka halawai no ke kipa ana aku e ike i ka Moiwahine, ma Kona wahi ma Wakinekona Hale.