Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 35, 1 September 1900 — KULEANA KOHO MA KE ANO KANAKA. [ARTICLE]

KULEANA KOHO MA KE ANO KANAKA.

Ma kekahi ano nui malalo o ke kanawai, e like me ia e ku nei oia hoi, ua waiho ia, mai ma na lima o na kanaka Hawaii ka hooponopono aupuni ana o Teritori Hawaii. Ka ae ia ana o ka pono koho ma ko ke kanaka ano, me ke keakea ole a kau ana ole ia, oia kekahi hoike'na maopopo loa o ko ka lahui Amerika hilinai piha i ka naauao a me ka hoopono o na kanaka Hawaii ma ko lakou huina nui, no ka mea aole hoi e kanalua ia ua haawi ia keia mana mai ka Ahaolelo mai o Amerika, me kona ike piha, o ka hoohana ia ana aku oia kuleana nui ua like no ia me ka hoolilo ana i ka mana kau kanawai o Hawaii Teritori i na kanaka Hawaii. He hana hoao keia na ka Ahaolelo o Amerika i na Hawaii, a o ka hopohopo iloko o na hoaloha oiaio o na kanaka Hawaii, oia hoi, ka ike ana mai o Amerika na haulehia kona hilinai ana mai ia oe e Hawaii i keia pono nui, a hoololi hou ae i kana hana e hoao mai nei, mamuli o ka malama pono ole a hoohana naauao ole a na kanaka i ke kuleana koho i loaa mai ia lakou. Ano hoi ua haawi ia mai ka manawa i na kanaka Hawaii e hooia aku ai i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, ua kupono loa kona hilinai ana mai maluna o ka noonoo maikai o na kanaka Hawaii. Eia hoi ke kau nei ke ano o keia mea maluna o ke ano o ka Ahaolelo Teritori Hawaii, e koho ia aku ana, a me ke ano kanaka makua a koikoi o ke kanaka e koho ia aku ana i Elele e holo aku ai i ka Ahaolelo o Amerika e like me ka lakou e hoomaopopo mai ai, aole hoi e like me ko kakou manao wale iho. Ua maopopo, ke lokahi na kanaka Hawaii, aia ma ko lakou lima ka mana o ke koho ana e hiki mai ana, nolaila, aia ke koikoi a pau maluna o na Hawaii. O ko oukou hahai ana i na ao a me ke alakai naauao ole, a ae ana i ko oukou mau inaina a manao ewaewa e hoaui i ko oukou mau noonoo maikai, he mau hana no ia e hoopoina ai ia oukou iho: no ka mea, o ko oukou lawelawe naauao ana i ka pono nui i haawi ia ma ko oukou lima, he mea no ia no oukou e mahalo nui ia mai ai e ka Ahaolelo o Amerika nana mai keia hana oluolu a me na hoaloha o oukou ma Hawaii nei, a he hana no hoi a hoopahua ai i ko oukou mau enemia. Owau kekahi i manao he mea maikai ka "Home RUla" no na Hawaii, aka, he kuhihewa nae ka hoopaakiki ana oia mea he "Home Rula" oia hoi, e lilo na moho a pau, a me na luna aupuni i poe Hawaii wale no. Ua like no hoi ka oiaio o ka "Home Rula no na

Hawaii," ina aole e kau ia ke ana o ka ili kanaka ma ka wae ana o na loea kau kanawai, ina ka mana e wae aia ma ka lima o na Hawaii. Ina aia ia oukou ka mana o ka wae ana, he "Home Rula Hawaii" no ia ina he Hawaii a he mea e ka oukou i koho ai. No ia mea, aia ko'u manao hilinai i ka "Home Rula no na Hawaii," kahi e ku nei maluna o oukou, ma ka lawelawe ana i keia mana e koho aku ana oukou me ka naauao a e hana ana hoi ma ke ano e ku ai i ka hilinai nui i kau ia mai maluna o oukou e ka Ahaolelo Amerika. Eia na maka oia Aha maluna o kakou, a e hakilo ia mai ana ka kakou mau hana a pau e na hoaloha a me na enemi, maloko a mawaho pu hoi o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia. O ka hoao mua loa e hiki ana i ke kanaka Hawaii e kono ana iaia e hoike i ke ano o kana mau hana, oia no keia kau koho balota ae, a oia ke ano o kana wae ana i kana moho. He mea maopopo e ili ana maluna o na Hawaii ka apono a me ka ahewa ia o na hana a ka poe i koho ia, me ka nana ole ia o ke ano o ka moho, a ina ka lakou mau hana he hana naauao ole e kau an ake koikoi oia mea maluna o kanaka ka poe nana lakou i koho; a ina hoi ua naauao ka oukou koho ana, e kau ana no hoi ka hanohano a me ka mahalo ana a pau no na kanaka ponoi. Ua pihau hoi ke kulaua mamua o kakou i na hopena koikoi, ma kekahi aoao he apono a he hilinai kanalua ole ia, a ma kekahi aoao hoi he ahewa a he hilinai kanalua ia, e alakai ana paha ma kahi o ka hoohaiki ia ana o ka pono koho balota. He kokua nui au i ke koho ana i ke kanaka Hawaii i lunamakaainana ma kahi i ike ia ka lawa o ka ika a me ka hoopololei, aka hoi, ke ao e aku nei au mamua i na Hawaii e kaupaona mua hoi lakou i kela a me keia moho ma ke ana o ke kanaka lolo a me ka hoopono mamua o ko oukou koho ana ia kankaa i wahaolelo no oukou. Mai wae oukou i kekahi kanaka i kau kanawai no oukou mamuli wale iho o ka iini oia mea no ia kulana, a mamuli hoi o kona hapai iaia he kanaka maikai a he naauao oia. I na manawa a pau au e ike ai i ke kanaka e hapai ana i kona maikai, a e helu ana i kana mau hana hoopono, oia na kumu ou e koho aku ai iaia e nana oe ia kanaka me ka hoohuoi no ka mea, ma na ano e like ae la me ia, ke kupono oe e imi kaokoa mua i ke ano oia mea. O ka mea hoopono a kupono hoi, e imi mai ana i ko oukou kokua iaia no na hana pili i na hana kalaiaina ina he oiaio, aole hoi e manao ia he kupono nana ponoi no oia e hapai mai.

O ka mea e noi mai ana i ko oukou mau balota, a e i ana he hoaloha oia, aole nae he mea i kupono, he enemi oia no oukou, no ka mea, o na ahewa ana e pili ana i kana mau han aaole ia e ili ana maluna ona, aka, e kau mai ana hoi maluna o oukou. E hiki ana paha ia oukou ke hoopai iaia no kona lapuwale, aka, aole nae ia he mea e hoouku ia mai ai oukou no kana mau hana maikai ole e ili ana maluna o oukou ma ka oukou lawealwe naauao ole ana i ke kuleana koho balota i haawi ia ia oukou ma ka koho ana i kekahi mea kupono ole hoi i ko oukou kokua ana. Ina he oiaio, aole ma ka wae ana i ke ili o ke kanaka, aka, ma ka mana o ka wae ana e ike ia ai ke ano o ka "Ho0 me Rula no na Hawaii," alaila, he mea maopopo loa ke mau ia no ka paa o ke kumu manao o ka "Home Rula no na Hawaii," ina hoi aohe he Hawaii wale no ka poe i koho ia he poe kaukanawai aka nae he mau haole kekahi i kohoia, a i kohoia hoi e na kanaka Hawaii. Nolaila, aole no he mea pilikia ka hahai hoopololei loa ana i ke ana kiekie o ka hoopono a me ka ike ma ka wae ana i ka oukou mau moho, no ka mea, ina iloko o kela a me keia o kekahi mau apana ua paakiki pah aka loaa ana o kekahi moho Hawaii i lawa na haawina kupono, he mea kanalua ole ka loaa ana ia oukou o kekahi haole i kamaaina ia oukou a nona hoi ka noho ana iwaena o kanaka i ao mai ai oukou he haole kupono oia a ua hilinai a ua mahalo oukou iaia. Mai ae oukou i kekahi mea e hoopouli ia ai ko oukou ike ana i ka mea oiaio, oia hoi e loaa ko oukou mau moho naauao a maikai, i ole ae e hana oukou i na hana e hoopilikia ai no ia oukou iho. Ke kamailio aku nei au ma ke ano he hoaloha no oukou, ma ka manao nui e ike aku ia oukou e hoohana ana i ko oukou mana i mea e paa mai ai a e hookoikoi ia ai ko oukou ilinai ia e ka Ahaolelo Amerika e like me ia i kau ia mai maluna o oukou. Aole hoi o'u mau makemake e nonoi aku ai ia oukou, a aole no hoi au he moho no kekahi kulana oihana i loaa i ko oukou mana e haawai mai ia'u. Ke kamailio manao pilikino ole loa aku nei au, a e manaolana wale aku no e loaa ko oukou manao maikai a naauao hilinai mamuli o na launa pili kokoke me oukou i na la e hiki mai ana. E oluolu oukou e loaa ia'u ke kuleana e kono aku i ko oukou hoomanao a e hana aku no au i na mea a pau i hiki ia'u i mea e loaa ai ko oukou mahalo. O keia wale no ka'u wahi noi. E. B. McCLANAHAN. Honolulu, Augate 28, 1900.