Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 42, 20 October 1900 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 20, 1900

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

HOGAN E. KALUNA,

Luna Hoopuka

ALEX NAWAHI,

Luna Hoohana

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

PUKA PULE

E hoopuka ia ana ma na kakahiaka Poaono a pau.

 

AUHAU PEPA

No ka Makahiki          $2.00

No ka Eono Mahina    1.00

No ke Kope Hookahi  .05

 

KEENA HANA.

Ma alanui Moi, Leleo, kokoke i ka hale hoolulu kaaahi.

 

HONOLULU OCT. 20, 1900

 

O KE ALII WALE NO KA’U MAKEMAKE,

O KA LUHI O MAUA ME IA NEI;

O KA MAKOU LEALEA NOIA,

UA-I-KE-A.

            Ina o ke Keikialii Kawananakoa ka Elele a ka lahui i Wasinetona, hanohano hoi kau, kiekie, kaulana o Hawaii i ke keikialii hooilina o ke kalaunu i pakahaia, i haoia e na lima menemene ole o ka lokoino a me ke aloha ole.  Ina e lokahi like kakou ka lahui mai Hawaii a Kauai, aohe a kakou Elele e ae e hanohano ai ka lahui aloha aina a makee alii, “oia hookahi wale no.”

            E hoomaopopo iho kakou, o Samuela Paka, nawai oia e onou ikaika mai nei imua o kakou ka lahui e apo aku kakou?  Aole na hai, aka, na na haole waiwai mikanele no, ka poe no nana kakou i hana ino, i hookahuli i ko kakou aupuni a kiloi i ko kakou Moiwahine aloha mailuna aku o ka Noho Kalaunu o Hawaii, a i haawi aku i ko kakou aina aloha e hoohuiia me Amerika, a oia ka lilo o kakou i poe makaainana no ke Aupuni Makawela o Amerika i keia la.

            I aha ai?  I ko mau ai no ko lakou la mau manao alunu i na pono o ka poe ilihune a i holomua mau ai no ko lakou waiwai a me ka pomaikai o na Hui Mahiko o lakou a me na aina hanai holoholona a Hui Ku@i Bipi o lakou e hoopiipii nui mai nei i na wahi io bipi, a me na manao alunu e ae.  Manao anei kakou ina kakou e kkoho aku ana i ka lakou kanaka e onou mai nei, loaa wale mai kahi io bipi ia kakou ka poe ilihune.  Aole! e oi palua hou aku ana ka pili, a me he ’la hookahi no wahi nahu’na kahi io bipi hapa na pau.

            Nawai hoi ke alii?  Aole na ka poe nana kakou i kumakaia, aka, na kakou no ka lahui, a na kakou no hoi e ka lahui e onou ae Iaia imua o kona mau makaainana ponoi, Oia hookahi no ka kakou Elele e pono ai.  I aha ai?  I ike mai ai no o Amerika i ka manaopaa, luli ole, a aloha oiaio o keia lahui i ko lakou aina me ka makee maoli no i ko lakou mau alii, a i mea no hoi e hoike aku ai i ka oiaio imua o lakou a imua o ke ao holookoa, eia no ke paa mau nei ia mau mea iloko o ko kakou mau puuwai me ka hiki ole ke hoololi a ke holoi ia ae a hiki i ka nalohia ana o keia lahui mai ka papalina aku o ka honua.

            Nolaila, e na hoa makaainana, he mea nui na’lii ia kakou mai kahiko mai mai ko kakou mau kupuna loa mai a hiki ia kakou. Ua oleloia ma ka hookumuia ana o keia mau paemoku, he lahui alii ka lahui Hawaii.  Ua hanau ia mai na Lii a hanau pu ia mai no ke kanaka mai ke kupuna hookahi mai.  Nolaila, aole na hai ke alii, nau ponoi no e ka lahui Hawaii.

            Aole anei he mea menemene ko kakou nana maka ana aku Iaia me kona oiwi kino o ke kapukapu alii e ku mai nei imua o kakou a mohai mai Iaia iho me Kona nene ihikapu i kauwa na kona lahui ponoi e lawe aku ai i ko kakou mau manao i ka Ahaolelo Nui o Amerika?  E kiloi anei kakou i ke ’hiahehi Iaia ilalo, a o ke kanaka e oia ka kakou e nana aku ai?  Aole!  Aole loa pela!! e hoomanao i ko kakou mele lahui;

Hawaii ponoi,

Nana i kou moi,

Kalani alii,

Ke alii.

            No laila e ka lahui, e koho lokahi i ke Keikialii Davida Kawananakoa i Elele alii kiekie na ka lahui i Wasinetona.

O ke alii wale no ka’u makemake,

O ka luhi o maua me ia nei;

O ka makou lealea no ia,,

Ua-i-ke-a.

 

OWAI ANA KA ELELE A KA LAHUI?

            Iwaena o na mohe ekolu e ahaiolelo nei no ke kulana elele i ka Ahaolelo Nui, he hookahi ana na mea o lakou e kohoia aku ana ma ko ka hapanui aoao.  He mea nui keia na kakou, na poe a pau i hoopaa i na inoa a ua kupono loa hoi e koho @a@@a, e noonoo akahele ai iloko o keia mau la e nee aku nei no ka la hoo@@ kaua ma ka pahu balota, ka hopena hoi o ko kakou hui o keia wa a kakou e nalu nei a e nunu nei hoi kela a me keia mea kupono e koho balota.  Nolaila hoi, owai ana la ka kakou moho elele e koho aku ai?

            Ua akaka mua no ia makou ka ko makou iini e koho ai, a he mea no hoi ia i hiki ole ke hoohewahewa ia mai iloko o neia mau la.  Aia no kko makou koho ana mahope o ke Keikialii Kawananakoa, ke koa nana kakou e alakai aku i ka pahuhopu o ka hanohano oi kelakela a me ka lanakila hiwahiwa loa, no ka mea hoi,

“O ke alii no ka’u makemake,

O ka luhi o maua me ia nei;

O ka’u mea lealea no ia,

Ua-i-ke-a!”

            Pehea mai hoi kakou, aole anei hoi kakou e haawi i ko kakou koho ana nona ma kahi o 16 balota nona i ka 1 no Paka a no Wilikoki paha?  E hoomanao kakou, a mai no a hoopoina iki, ina eia no ko kakou Aupuni Moi kumu ke mau nei, a mamuli o ka make opiopio ana o “Ka Lei o Hawaii,” ka hooilina hoi o ka nohoalii i aponoia, a i make aku hoi ke alii ka Moiwahine Liliuokalani i aloha nui ia e ka lahui oiwi kupaa i ke aloha alii a me ke aloha aina pu, he mea oiaio a maopopo loa o keia ewe alii opio no ke kau aku ana ma ia kulana kiekie a hoomalu mai ia kakou, kona lahui.

            Nolaila, aole anei he hana kupono na kakou i nei wa ke koho aku iaia i elele no kona lahui oiwi ponoi e hele no ko kakou pono?  Ma ko makou manao iho, o ka kakou hana pono wale no ia.  Oiai hoi, oia ke poo o ka paa balota Demokarata, he mea pono loa ia kakou ke kakoo ae ma ia aoao, i hoounauna ia ai no hoi ka hanohano o keia alii a kakou.  Aole no ia wale, aka, ua hoike mai ia poai i ko lakou hilinai nona, a he poe aloha alii lakou e pau, i ae nui hoi e alakai ia lakou e keia pua alii opio o kakou.  E hoike me kakou i ko kakou aloha alii ma ke koho ana i keia alii hanau o ka aina nei a me na poe e ae a pau ma ia paa balota mai luna a lalo, oiai hoi, ua lilo ko kakou aloha alii i mea pai nui loa ia ma Wasinetona a ma na wahi e ae a puni ke ao nei.  Ina kakou e koho ole ana iaia a i keia ewe alii hoi a kakou, alaila, e lilo ana ko kakou aloha alii oiaio i mahalo nui ia i mea oiaio ole a @le wale haalele loa.

            E pili ana hoi no na moho elele e ae, aohe a makou olelo ana no laua no nei wa, no ka mea hoi, no ke alii wale no ka makou @ makemake nui.  Ma ka panina nae hoi, ke ninau nei makou – ahea la haalele mai o Samuela Paka i kona holo moho ana no ka pono o ke alii?  O ke kumu o keia ninau ana, ua hoomaopopo mua ia na olelo oia e ae no ola e waiho ina o ke alii ana kekahi moho.  Ua maopopo lea loa hoi o ke alii no kekahi moho alakai, nolaila hoi, o kona waiho mai ka pono mamua ae o ka hoohoka ia ma ka pahu balota.

 

KA OI MA KA IKE KOA.

            Ua walaau ae o Wilikoki i ka po Poakolu iho la, ma ka halawai makaainana a ua Kuokoa Home Rula mahope iho o ka pau ana o ka wae ia ana o na moho a ia aoao kalaiaina ma ka hale paikau koa ma Haimoeipo oia hookahi wale no ka hoi ka oi ma ka ike koa ma keia aina.  Ea, ua nui no ka hoi kona haakei, aohe paikano a koe mai.

            Ina kakou e nana iki ae i kana mau hana koa, e kakoo mai ana anei i kona moolelo i keia painuu ponoi ana iaia iho?  Ke kuhihewa ole makou, na lawa loa no ko ka lehulehu ike i kona hawa maopopo loa, e hoike ana no aohe oia i lawa.

            Ma kela oehu kipi ana a ua eu lapa nei i Iulai 30, 1889 ua eleu oia ma ka hoonee ana me kona poe kakaikahi mai uka mai o Kapalama a komo i ka pa alii, eia nae, aole ka halealii i lilo mai iaia, na paa ia mai no e Kapena Waipa a me kona mau koa kakaikahi.  Ia hana koa ana ana, ua pau ehiku poe oiwi i puni wale mahope o kana mau alakai lalau a hawawa ana i poe moepuu no ko lakou kuhihewa.  Aloha wale no ia poe i moe mau wale aku no na iwi, e loaa ole nei paha hoi ka hoomanao ia iloko o keia mau la.

            A ma kela oehu ana hoi a na huaelo iluna o Kaimana Hilo i Ianuari 7, 1895, oiai hoi na oiwi malalo ona ua a o loa e hou mai imua a e hoao e lawe pio aku i kekahi pukuniahi a ke Aupuni Pi Gi, ua haawi ae oia i ke kauoha aole e hana aku pela a na ahai aku oia iaia a kau iluna o ka pou, iwaena o na pohaku, a noho mai me ka pee pu.  Auwe, aia ka ike koa la!

            Pau ae la nei, ua hoike oia i kona mama i ka holo ma ka pinana ana i na puu mauka o kakou nei a iho maluna ae o Konahuanui a hoohiki loa i kai o ka Moanalua, a hoea loa i kai ae nei o Kahakaaulana a haawi pio okoa ia ai i ke aupuni e Kale Hapakini, ka mea nona ka malumalu o kai oia wai ia manawa.

            Ke ikeia mai la no mai ke koa oia a nee i ka holo.  Ua hilinai no oia i kela olelo a kahiko – “A’o i ke koa, a’o no i ka holo.”

 

            Ua haawi ae ka halekula Kaiulani he mau himeni no ka hoomanao ana i ka la hanau o ke Kamalii Kaiulani, ka mea nona ka inoa i kapa ia aku ai ia kula