Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 43, 27 October 1900 — Page 5

Page PDF (826.76 KB)

This text was transcribed by:  Patty Mancini
This work is dedicated to:  In Loving Memory of My Father

KE ALOHA AINA

 

                        KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 27, 1900                               5

 

KA HAIOLELO

 

A KE

 

Alii David Kawananakoa

 

I NA

 

MAKAAINANA MA'I

MA KA PANALAAU O KALAUPAPA

 

            Eia iho malalo ka Halolelo a ke Kaikialii Kawananakoa, i heluhelu ia ai imua o na makaainana e noho la i ka inea ma ke Panalaau o Kalaupapa, e ka Hon. J. E. B@, (Buki) mailuna aku o ka waapa, oiai, o ka moho wale no a ka aoao aupuni kai ae la oia hoi o D. Kahaulelio opio. Penei kana mau olelo imua o na makaainana:

            E o'u mau Pokii, na Manaainana aloha o ke Panalaau o Kalaupapa a me Kalawao.

            Mamuli o ka leo alii o ko kakou Miwahine aloha, Liliuokalani, ua kono ia mai au e hele i Elele Alii ma kona inoa, e ike ia oukou e na makaainana aloha. alii mai Hawaii a Niihau ma keia huakai.

            Ua hoomaka mai ka makou huakai, ma ka haalele ana i ke kulanakauhale alii, a pae aku la hoi ma Mahukona, Kohala, Hamakua, Hilo, Puna, Kau a me na Kona, oh ka ike aku i na makaainana, kuka a noonoo pu me oukou i na mea kupono a kakou e hana ai no ka pomaikai holomua o ka lahui a me ko kakou aina aloha.

            Pela pu no hoi makou i kaapuni ai ia Maui, koe aku o Hana a me Lahaina ia'u mamuli o ko'u onawaliwali ana, na wahi i hoopau ia aku e ko'u mau hoa a kakaolelo ma ko'u inoa, e like me lakou e hele aku la lo oukou 'la, no ka ii ana i na mea e lokahi ai kakou, a e holomua ai ka pono a me ka pomaikai o ko kakou aina aloha mai o a o.

            E o'u mai Pokii aloha: Ua ake nui au e ike maka la oukou, e halawai pu, minamina loa au i keia kula o ka'u huakai no ekahi pilikia kukonukonu i ili iho maluna o ko'u kino, i loaa hoi ia'u ma kela huakai hele, a mamuli o ke kauoha a ke Kauka Armitage o Wailuku, ke hoi pololei nei au no Honolulu, me ka manao e holo mai no e ike ia oukou ke hiki ma keia mau la koke aku no.

            O ka manao nui o ka'u huakai alii oia ka'u e puana aku la oukou ano. Ua hele mai au ma keia hana mamuli o ka leo o ka lehulehu i hiki aku i ka Moiwahine ma o kekahi po waiwai a kuonoono o ka aina, e kono ana lala e noimai e ae aku hoi au e holo i moho Elele no Wasinetona, oiai ua hoole mau aku au ia lakou, no ko'u manao ole e komo aku i na hana kalalaina. Mamuli o ka hiki loa ana aku o kela leo i kokakou Moiwahine aloha nui la ua ae akui kana kauoha e hooko i ka makemake o ka lehulehu e holo i Elele Alii Nui no ka lahui i ka Ahaolelo ma Wasinetona.

            Mamua ae o ko'u lawe ana i keia hanohano nui, ua koho ia au i Elele koho moho Peresidena no ka aoao Demokarata. i akoakoa ma ke kulanakauhale o Kansas o keia makahiki. Ma keia halwai i ike pono ai au i ke ohohia nui ia o W. J. Bryan, a i lohe ai i na olelo naauao lua ole a na loea Demokarata. Ma keia halawai ma Kansas i ike pono ai au i ke aloha pumehana o ka Aoao Demokarata ia kakou, e like me ia i hoike ia e Peresidena Kaivalana.

            Ua ike pu hoi au he elua no mahele kalaiaina nui o Amerika Huipuia, oia ka Demokarata a me ka Repubalika, a aole hoi he Kuokoa.

            No ko'u ike, maka ana i na hookipa maikai a na Demokarata a me ke kupono o ko lakou papa kalaiaina me ko kakou manao aloha aina a aloha alii, ua hooholo iho la au o ko'u aoao kalaiaina keia--Demokarata Kuokoa, a ae au i ke noi ana mai a ko'u makua alii e lawe i na hana a oukou e na makaainana e hookau mai ai maluna o'u.

            Nolaila ke kukala akea aku nei au imua o oukou, owau kekahi moho Elele ma ka Aoao Demokarata Kuokoa no ka Ahaolelo Nui o America Huipuia.

            Eia hoi ma ko'u aoao ke holo pu nei kekahi mau hoa o ko kakou aina kulaiwi, he Senetoa a he mau Lunamakaainana.

            Aole makou i hele mai me ko'u mau hoaloha e hooni i ko oukou kupaa a me ko oukou aloha aina. Aole. Hookahi no manao nui, e lokahi kakou, a e hele imua maluna o ke kahua o ka pono, a e hana i na hana e makili mai ai kekahi pomaikai ia kakou na oiwi ponoi o ka aina.

            Aole au e kaena aku ana i ka'u mau mea e hana ai e loaa ai la kakou ka pono a me ka pomaikai. E hele ana au, ke ili mai keia hanohano nui maluna o'u. mai a oukou mai, e hooikaika e hoomau ia na pono i loaa mai a e hooulu aku i na mea hou e pii ae ai ko kakou kulana, a e loaa ai ko kakou noho ana KUOKOA i oi ae i ka mea i loaa mai i keia wa. Ina e oluolu mai ka Makua Mana Loa, e kakoo mai i ka'u mau hana no kakou a pau, aole o'u kanalua e lanakila ana no kakou, a e loaa ana no ka kakou mau noi a pau a me na iini o na makainana. No ka mea o na noi i kukulu ia maluna o ka pono aole no e hoole la.

            Ke hai hou aku nei au ia oukou, e o'u mau pokii, i keia mau oello hoolana manao, i mea e hoohauoli ai i ko oukou mau naau, i noho malalo o na Inea a me na kaumaha, oia hoi, hookahi mea nui i koe a kakou e ake aku ai, oia no ke kulana o ka hoopono aupuni mokuaina, ka noho ana home rula, a kekahi poe kalaiaina e ani nei imua o oukou me ke akaka ole o kahi e loaa ai oia mea.

            Ke lilo kakou he mokuaina, ua pau loa la kakou na pono o ka noho kuokoa ana malalo o ke Kumukanawai o Amerika Huipuia. Ua kaa ia oukou ke koho ana o ke Kiaaina, aole hoi e like me keia wa, he hookohu ia mai e ka Peresidena. Mai ke Kiaaina aku na hooponopono aupuni a me na hookohu ana o na luna aupuni, mawaho o ka poe i haawila na oukou e koho. O keia haawina ka ka aoao Demokarata i manao nui ai e kokua mai ia'u ke hiki aku au ma Wasinetona; ina oia ko oukou makemake. O kela mau mea ua hoole ia e ka aoao Repubalika, a ua ae ia e ka aoao Demokarata, na aoao kalaiaina o Amerika Huipuia. O keia mau mea hoi aole e loaa ana la kaou ma ka aoao Kuokoa e hapai ia aku nei imua o oukou e pa alakai ake pono pili kino no lakou iho, no ka mea, aole o lakou aoao kalaiaina Kuokoa ma Amerika, nana e kokua ka lakou mau noi, oia hoi aole he kamaaia kalaiaina ma Amerika nana e ike i ka Elele Kuopkoa a e hoolohe mai i ka oukou mau nonoi.

            E na hoa makaainana, he nui no na manao a'u i makemake ai e hoike aku ia oukou, he oi la aku nae ko'u ike maka ana ia oukou, a me ka paleo ponoi ana me oukou.

            Ke hoolauna aku nei au la oukou me ko'u mau Elele e paa aku la i kela leo ma ka palapala ia oukou. oia hoi ka Hon. E. K. Lilikalani, ke kanaka o na 'Lii, a me Hon. J. E. Bush, ke kanaka noho oihana hooponopono aupuni i koe o na Hawaii o ke au Moi. He mau olelo pu no hoi ka laua ia oukou.

            Eia pu no hoi ke kipa aku la kekahi o na moho a oukou e koho ai, no ka Aha Senate a me Lunamakaainana. He poe kaulana wale no keia a pau, oiai he mau keiki papa no lakou i hanau ia iwaena o oukou e Maui o Kama, E Molokai e Hina, e Lanai a Keaea, oia hoi  no ka Senate, o Hon. W. H. Cornwell, Mr. Thomas Clark a me Mr. Ben. Lyons. No ka Hale Lunamakaainana, o Hon. Fred. Hayselden (Kikaha), Mr. Naki o Molokai, Hon. Jno. Richardson Mr. Hapai Nui o Huielo, Mr. David P. Eldriedge o Makawao. Ua lele aku hoi ke ono o ia moho, oia o Mr. S. E. Kalue, mahope o kona ae ana e holo malalo o ka aoao Demokarata Kuokoa.

            Me kela mau olelo imua o oukou e hoike ana i ka manao alii a me ko'u kulana ko hoopau nei au, a ke kalokalo ae nei i ke Akua Mana Loa e hooluolu mai i ko oukou mau ehaeha a e hoomaiki i ko oukou mau kino a me ka uhane i hoonani la ai kona inoa, a i loaa ai hoi he lanakila i ko kakou aoao.

                                                                        Aloha oukou a pau.

                                                                                                D. KAWANANAKOA.

           

 

            Ua lohe mai makou oia kekahi poe Hawaii ke paakiki kuhihewa nei no, ina e puka ana o Wilikoki e loaa mai ana he pono i na Hawaii. He kanakua loa makou i ka mana oio ana aku i keia mao olelo, no ka mea, aole ona aoao nana e kakoo mai ana ma Amerika Huipuia.

            Eia ke nauhili mai nei ka Aoao Kuokou Home Rula, a u@ lohe mai la makou ua hopu hewa aku la lakou ia Kai luka i luneni kaainana ma kahi o Paele, o keia kekahi o na haole i hooikaka e @ ia o Wiikoki a me kona mau hoa ma kela haunaele o ka 1885 Ola i nei ka lahui i ke ia ano haole? Aole loa.

            Mai poina, e loho i ke Ke@ Kalunanaloa, he paa'lii mai he pa mai,

            Mawaho o ka home o ke Keiki alii Kawanankoa, ma Pualeilani, ua haawi ia ae la he papaaina no na lala o ka hui malu i hoea mai nei maluna o ka makuahi @dia, ma ka auina la Poalua nei.

            O na poe kanulaau o ke kahua ma'i o Kalaupapa i loaa na makana no keia makahiki, oia no o T. K. Nakenaela, $50; hele kula o na opio, $40; Huikalani(w)$30 kainuwai, $20; Kea, $10 Mamuli o keia mau makana hoohoihoi a na poe nupepa iloko o keia mau makahiki elua, ua loli koke ae ke kuanea o ke kahua ma'i a i kaulu weliweli.

 

NA KAHUA HANA

 

O KA

 

AOAO DEMOKARATA

 

I aponoia ma ka Halawai Aha Elele Nui i malama

ia ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori

o Hawaii, Okatoba 8, M. H., 1900

 

KE HANA A KE KUAHAUA AKU NEI KA AOAO DEMOKARATA

I AKOAKOA MA KA AHA ELELE NONA

IHO A KO KONA MAU MOHO I KEIA MAU

KUMUHANA.

 

            Ke hoapono nei makou i ke kono ana o ka Aoao Demokarata i ke lakou moho Peresidena a me Hope Peresidena o Amerika Huipuia, a me na kahua kumuhana o ko laua kulana no ia Aoao.

            Ke apono nei makou i na Moho o ka Aoao Demokarata o ka Teritori o Hawaii, no na Senatoa a me ha Luna Makaainana a me ka manao ana aole hoi he mea kupono e ku ma ka aoao o ka Lahui Hawaii no ke koho ana i moho no na hanohano o ka Ahaolelo o Amerika mamua o ka mea e ku ana ma ka lalani hooilina o ka noho Moi o Hawaii ke apono nei makou i ka lilo ana o David Kawananakoa he moho Elele no ka Ahaolelo Amerika, kekahi o na mamo ponoi o ka Moi Kaumualii o Kauai.

            Ua hoike akea ka Aoao Demokarate ua apono no lakou i na hoakea aina ana ina la hoakea ana aku "e hookomo ana i na alua kupono e hiki ai ke hoolilo ia aku h mau mokuaina no na mokuaina Huipuia o Amerika a ua ae hoi ka lahui o la aina a ua ikela ko lakou kupono e lilo i poe kupa no Amerika," a ke hoike akea nei ka aoao Demokarata o Hawaii i ko lakou hoahewa i ke kumuhana o ka Aoao Repubalika e kokua ana i ka hoakea ana i kona aina e apo ana i na mokupuni hana kopaa e aku, he hana kue hoi i na pono a me na pomaikai o Hawaii.

            Ua kukala akea hoi ka Aoao Demokarata he kue loli ole kona i na hana "lawe wale ana a kuai i na mokupuni mamao e hoomaluia mawaho ae o ke Kumukanawai, a nona hoi ka lahui kanaka i hiki ole maoli no ka lilo he poe kupa kupono no Amerika."

        Ke olelo nei makou o keia kahua kumuhana kalaiaina o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii e kokua ana i ka noho mokuaina ana, aole ia i kulike me ka papa hana kupaa o ka Aoao Repubalike, oiai, o ka makemake o ia Aoao oia no ke keakea a alai i ke komo hou ana o ka mokuaina iloko o na pae mokuaina hui o Amerika, ka mea hoi i hoike maopopo ia ma ko lakou hooko ole e ae e hoolilo.

      Ke olelo nei makou aole kela kumuhana kalalaina o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii e kokua ana i ke kukulu ana o ke Ala Oki o Nikaragua, malalo o ka hooponopono a me ka mana o ka aupuni aole he kulike a he pili me ka moolelo o na nana o ka Aoao Repubalika. A ke hoahewa nei makou i ka hoole ana o ka hapoanui o ka Aoao Repubalika maloko o ka Ahaolelo hope iho la i na kokua e hooholoia ka Bila Kanawai e Oki ai i ua Ala Oki 'la, he hana kue a ewaewa i na pomaikai o Hawaii.

      Ke olelo akea nei makou o ke kahua kalaiaina a pau o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii ka mea e hoike ana me he la hoaloha no na kanaka Hawaii, ke kukala nei makou, he mau hana maalea wale no ia e aihue ai i na koho balota ana o na kanaka Hawaii, a o ka helehelena hoi o na moho ma ka Aoao Repubalika ma kona huina nui a ma ka moolelo hoi o ka hapanui o na luna hooikaika, he mau mea e hoike maopoo ana, o keia manao nui o ka Aoao Repubalika no ka pomaikai kalaiaina o ke kanaka Hawaii, ua hookumuia no ia mau hana hookamani  a me na hopena no kekahi manao e pulumi a pau i na koho balota o na Hawaii poina wale i na mea i hanaia iaia e lakou.

      Ke kukala akea aku nei hoi ka Aoao Demokarata, ka aoao i hooia la he hoaloha i hilinai ia no ka poe hooikaika hana. e kokua no lakou i ke kanawai o ewalu hora hana o na paahana o ka la, a me ka haawi ana i na hana aupuni a pau i na makaainana o ke Teritori o Hawaii, aole nae me ke keakea ana i na lima hana kane e noho nei ma Hawaii o na hanauna aina ma Europa mai, no ko lakou hiki ole ke kamailio, heluhelu a kakau paha i ka olelo Enelani a olelo Hawaii paha, i hoole ia he kupa Amerika.

      Ua kakoo makou i ka hooholo koke ia o kekahi kanawai e ka Ahaolelo a noho mai ana, e kukulu ana mailoko ae o ke Teritori o Hawaii i na hooponopono au puni apana, kaona a me ka hooponopono kulanakauhale, a i alakai hoi i ka Ahaolelo, ke hooikaika aku nei makou e hoihoi la na ka lahui ponoi o kela a me kela apana, kulanakauhale a kaona e koho i mau hoponopono aupuni kuloko ana i manaoia e kukulu aku.

      Ke kakua nei makou e hookomo ia kekahi haawina dala mahuahu ma keia Kau Ahaolelo ae o ka Teritori o Hawaii i uku kumau no ka Moiwahine o Hawaii i hoopaula, he hooia ana aku he kupono e uku ia oia no ka poino i loohia lala.

      E kokua wale ana no makou i na kanawai e pili ana i ke puhi ia o na kino make i ke ahi e malama ana hoi i ka makemake a me na kauoha o na pilikoko a me na hoaloha o ka mea i make, ka poe hoi i kue mamuli o ko lakou mau manao hoomana a ma o ko lakou kue lunaikehala he maikai ole ia mau hana, he puhi ahi ia o ke kino make.

      E kokua hoi i na koi poho i ike ia he kupono a i hooia ia hoi, i ulu mai mamuil o na poino a ke ahi, no ka hoopio ana i ka mai ahulau hope loa (bubonic.)

      E kokua i ka hooponopono a hana hou ana o na kanawai no na laikini a pau e kau nei.

      E kokua no makou i ka hoakea ana a me ka hoolala moakaka pono ia ana o na awa kumoku a pau o ka Teritori.

      Ke olelo nei makou, aole i lawa pono ka Papa Ola e ku nei ano, a ke koi nei makou e hoopauia kana mau hoolilo akuai ana i ke dala e ke aupuni. Ke hoomaopopo aku nei makou i ka lehulehu, e ike iho i kela mea i hana la, ke emi nei ke kulana o ka Papa Ola ma kona hoolilo la ana he mea hoohana kalaiaina, a o kana mau hana hoi ke holo awini nei e lilo i kauwa kalalalua na ka poe e noho nei ma ka mana aupuni.

      Ke mahalo nei makou i ka noonoo a me ka manao maikai o na haneri a me na tausani Hawaii ponoi i ae i na hoohanohano o ke hui ana mai me ka Aoao Demokarata, ko aoao nona hoi na kahua kalalaina e ola mau ana e like me ke ola loihi ana o keia mea he pono oivila no ke kanaka, ka aoao hoi nona keia ola ana he ceneturia, nona na kanaka i puai mai i na olelo a'o kalaiaina o na kanaka loaa nanik, nana i hoomalamalamaka aoao o na moolelo o na aupuni kumukanawai o kela poe @ honua, he aoao o na kona moolalo i hala a i oi loa aku hoi i kela mau la, e helu ana hoi iwaena o ka lahui awili Anglo-Saxon; he aoao hoi i punahele i ka puuwai o na kanaka naau haahaa ma na wahi a pau mamuli o kona malama pono ana i na olelo i kukalaia e na Makua Nai Aupuni "Ua hana ia no kanaka a pau me ka like." O kela kekahi o na Aoao Kalalaina oi kelakola o keia a me na au i hala. ke poloai aku nei i na kupa hou o Amerika, na Nawai Amerika, i ke kuleana e komo mai ma kona papa helu a e komohia pu hoi e noho like me ia a lawe i kona manao aloha piha a me kona hoonalu ana. Ke hoike aku nei makou i keia kupa hou e ike mai oia, aole wale i ka hanohano e pahola la aku nei la lakou, awa, o ka hana kekahi i @ maluna ona a ana hoi i ale ai i kona one hanau aloha, aole e kapae i kela poloai healoha piha o ka Aoao Demokarata Hoike.

                  EDMUND H. HART.                                                                        C. J. McCARTHY.

                                          Kakauolelo.                                                                 Lunahoomala.