Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 15, 13 April 1901 — Page 2

Page PDF (632.24 KB)

This text was transcribed by:  Shari Fukuyama
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

2          KE ALOHA AIN, POAONO, APERILA 13, 1901.           

 

HONOLULU APR. 13, 1901.

 

PELA IHO LA ANEI I HOOMAUNAUNA IA AI KA WAIHONA O KA LAEHULEHU?

 

            Ma ka nupepa Repubalika o ka La Pule nei, Aperila7, i ike iho ai makou i na hoike hoolilo kuahewahewa o ke aupuni i ka oihana koa. A oia hoike ua loaa ia ma ka no@ pono ia ana aku e ke Komita o ka Hale o na Lunamakaainana maluna o na hoolilo o ka lehulehu.

            A oia ka makou o haawi aku nei i ka mahalo i ka Hale i ka imi pono ana i keia puka lui nui kahi o ke dala o ka lehulehu i iu wale ia ai, a eia iho kahi mau hoolilo kuapapa nui i ike ia.

            O ka hoolilo no kekahi hoolewa i ukuia no na mea ai, $135.50, a he $90, i uku ia no ka hia. Ua like hoi ia me $225 i uku ia no na mea ai o ka hoolewa o kekahi lala o ka oihana koa. Na lilo no na mea ai mama o na anaina hoolaulea (camp fire) $276.62, a no na mea ai mama o ka paikau hoikeike hakaka, $140. no ka hoolimalima ana i na kaa, kaa ukana ame na lio ua hoea aku ia i ka heluna kuahewahewa o $1,163 73. Mawaho o na lilo hooliamlima kaa ame lio, na hoolilo no ka waapa ame na kaa halihali ukana, $769.35.

            O na aliikoa i ka wa o ka bubonika, ua loaa ia lakou ka uku mai ka $6 a ka $9 o ka la, mawaho pu ae ola he $200 pakui ao ma hoolilo ai. Iloko o keia wa bubonika ua loaa i kekahi mau aliikoa na uku mai ka $300 a ka $400 o ka mahina.

            Aole wale oia na hoolilo o ke aupuni, aka, ua uku pu aku la ia no na kinohinohi o ka aahu o na aliikoa. Ua loaa no na kaula waha lio i ka $4 a i ole $6, aka, ua piikoi aku @ lakou i na kaula waha o $14 o ka mea hookahi. Na kaula makinikela e hoopilipu aku ai me na kaula waha, he $8.50, na pale lio $9.50 pakahi a o na noholio $17 pakahi. A o na kepa hoi he $2.50.

            O na papale koa a na aliikoa e papale ia ana e ke Kokua Aukukana Kenerala o na pualikoa Amerika, me ke kulana konela, he $27 pakahi, aka, aole na aliikoa Hawaii i makemake ia papale, aka, ua piikoi aku la lakou i na papale gula mahiole $52, a no ka pakui pu ana aku i na papale mahiole, ua lawe mai la lakou i na kuapo gula o $17.50 pakahi, a ua like me $525 no keia mau mea hoonani.

            Na pilali o na poohiwi hoailona alii mai ka $15 a ka $18.50 o ka paa, a o na huihui gula o ka pahikana he 6.50 pakahi. Mawaho o keia na hoolilo o na pahikaua a na alii.

            Ma na mokuaina a i ole ma na teritori o Amerika Huipuia o kela ame keia aliikoa o ka oihana koa lahui a i ole ka ukali o ke kiaaina, e kuai oia malalo o kona lilo i kona aahu koa me na mea a pau e pili ana i kona kulana. O kana uku hoi ia no ka loaa ana iaia o keia kulana hanohano. Aole pela ma Hawaii nei, aole wale na alii i hoolako ia aku me keia mau mea, aka, ua oi loa aku na mea i hoolako ia no lakou mamua o ka mea kupono. A me he mea la, ua kiola wale ia aku ke dala a ka lehulehu no ka pono o keia mau luna koa puuahele kakaikahi.

            He aneane $200,000 malalo o ke poo ka haawina o ka oilana koa i kiola wale ia aku ma na huahelu i hoike ia mai i ke komite. He mau tausani dala o keia haawina i hoolilo wale ia aku no kekahi mau mea okoa aku me ke kauoha ole o ke kanawai.

            He $14,000 o ka waihona o ka lehulehu i hoolilo ia aku no kekahi mau agena kuikawa i holo aku no Wasinetona e hooikaika ai ma ke ahaolelo e koho ia o Dole i kiaaina. Malia paha pela o Kiaaina Dole i makemake ole ai e hoolako mai i ka Hale me na hoike a me na pepa ana e paa la, a i ole kona miele ia ana e ka Ahaolelo.

 

NA NOI A KO HILO POE.

 

            Ma ka noho ana a ka Aha Kuka a ke Kiaaina ma ke kakahiaka Poakahi nei, ma lawe ia mai la keia mau noi elua i kakauinoa ia e ka hapanui o ko Hilo poe kuonoono, e ae ia aku ka hui kaaahi Hilo Railroad Company, e hoomoe i kona alahao mai Waiakea mai a hiki i ke alanui Waianuenue maloko o ke taona o Hilo, a e hoomoe pu ia hoi he alahao a hiki i ka uwapo pili moku o ke aupuni ma Waiakea.

            O ka elua o na noi a ko Hilo poe, o na poe ame na hui apau e makemake ana e hoohui ae ia lakou no ka pono o na ukana, e ae ia lakou e kukulu i uwapo, a he kuleana no hoi ke aupuni e hoohana ai i ua uwapo la i kona wa e uku ai i na lilo oia hoohana ana. Aole he mea i noonoola no keia mau noi.

 

HE LA NUI NO NA KULA.

 

            Eia ke hoolala ia nei e kekahi poe kuonoono o ke kulanakauhale nei, ka haawi ana aku i la hauoli no na haumana o na hale kula like ole ma ka la 1 ae nei o Mei. Ua manaoia e hoakoakoa i keia mau keiki o na kula like ole mai ua kula aupuni, kuokoa ame na kula ohana ma ka kahua o ke kapitala, a mailaila aku e nee ai ka huakai no Kamaki Kuea, kahi o kekahi mau papaaina i luluu i na mea ai i hoomakaukau ia na lakou. Ina aole he mau kula e alakai ia ana keia huakai nui a na opio e ka bana mai ke kapitala aku.

            O keia la 1 o Mei, ma Amerika Huipula, he la kulaia no na kula, a o ka makamua loa hoi keia o ka malama ia ana maanei. Ma kahi ke 4000 mau opio o keia kulanakauhale i koho wale ia e komo ana ma keia kai huakai nui.

 

EIA KE SAMOLA POKI I HONOLULU NEI.

 

            Maluna o ka moku lawekoa Lawton i hoea mai la i anei mai Mauila mai ua lawe mai la oia he elua ma’i samola poki mawaena o kona mau koa e huli hoi nei no ka home.

            Aia maluna o keia moku ka regimana kuikawa 39 e hoihoi ia ana no Amerika no ka hookuu ia ana aku mailoko aku o ka oihana koa, mahope o ko lakou noho ana mai nei ma na wahi like ole o Pilipine e hoomalu ai i na poe hoohaunaele. He nui na poe o loko o keia regimana i waiho aku la na iwi ma ia aina malihini ma o ka loaa ana aku i na poka a na Pilipine a me na ma’i like ole e pahola ana ma ia mau mokupuni.

            Mamuli o ka puka ana ae la o keia ma’i samola poki iwaena o kekahi mau koa o keia regimana ua hoomalu ia aku la ka moku me na koa aole e pili mai i ka uwapo, a i ole e lele mai mai hoi na koa i uka nei o ka aina. I kipa mai la ka Lawton i anei no ka hoopiha nanahu ana a huli hoi aku no Kapalakiko. Ua komo mai oia a ku iho la ma kahi kokoke i ka hale ipukukui, a malaila oia e hoopiha nanahu ai mai na kao halihali nanahu aku.

 

NA MAKE O KE KULANAKAUHALE NEI.

 

            Ua puka ae la ka hoike a ka Papa Ola no ka nui o na make o ke kulanakauhale nei, ma ka mahina aku nei o Maraki, maloko o oia hoike ua ike ia ua nui hewahewa ka make iwaena o ka lahui Hawaii, a penei ke kulana make o keia a me keia lahui:

            Hawaii 52, Pake 16, Iapana 16, Amerika 9, Beritania 4, na lahui o ae 8.

            O ka nui hoi o na poe mare i hoike ia aku, 33; na poe i hanau i hoike ia aku he 45. Aloha no kakou e holomoku nei i ka lua mimilo o ka make.

 

            Ma ka hoea ana mai la o ka mokuahi Dorika mai Kina a me Iapana mai, na lawe hou mai la oia he ma’i samola poki maluna ona no keia awa. O ka mea i lochia i keia ma’i weliweli, oia no kona malama moku ekahi. Ua hoolele ia mai oia iuka nei o ka aina a ke waiho like nei me na koa Amerika i loaa ano ma’i hookahi a ka moku koa Lawton i lawe mai nei.

 

HALE O NA LUNAMAKAAINANA

 

            Iloke o keia mau la e kokoke aku nei e pau ka Ahaolelo akahi no a ike ia ke ano eleeleu iki o na hoa o ka Hale o lalo i ka lakou mau hana. Maloko o ka Hale ma ke kakahiaka Poakahi nei, o ke noi a Dickey i haawina dala o $30,000 no na alanui a me na uwapo i hoopoino ia e ka ino o ka mahina aku nei o Feberuari ua hooholo loa ia, a ua lawe ia aku e kakauinoa ia e ke Kiaaina.

            Ua hoolaha mai o Penikalaka e lawe mai ana oia he bila no ka ae ana aku i ka hui kaa hapaumi e hoohana i na kaa uwila ma kona alahao.

            Na Bekele he bila e noi ana o ae ia aku hoi kaahui telepona, Standard Telephone e kukulu ia maloko o ke Teritori.

            O ka bila e ae ia ka olelo Hawaii a me Enelani e hoohana like ia maloko o ka aha Kaapuni, ua hooholo ia me ke kue ole ia.

            Bila 13, e hookapu ana i ke kuai ia ana o na laau make a me ka alakahola me ka laikini ele, hooholo ia ma ka heluhelu ekolu ana.

            O ka olelo hooholo i haawina o $350,000 a Ewalike no na alanui a me na uwapo o Hilo, apono ia.

            O ke noi a Kaniho e hoolilo ia o ka Poaono ka la uku dala, a e uku ia na limahana o na mahiko $1 o ka la, ua kue ia.

            Bila 73, a Nailima e hoololi ana i ka pauku 260 a me 261 me ka hoopau loa ana hoi i ka pauku 264 o ke Kanawai Kiwila e pili ana no na aina hookuonoono ma Olaa, hooholo ia ma ka heluhelu ekolu ana.

            Na Aylett he noi i haawinao $13,000 no ka hana hou ana i ke alanui o Manoa.

            Na Makekau he bila he kuleana ko ka Papa Ola e nana ai i ka hana ia ana o ka poi a me ke kuke ia ana o na mea ai maloko o na Hotele na Haleaina a pela aku.

 

            Ma ka noho ana ana o ka Hale o na Lunamakaainana ma ka Poalua nei, he nui na mea i noonoo ai i hooholoia.

            Na Bekele e hoouna ia ona komite o ka hale no ka nana ana i ka kahua i manao ia no ka hale kula hoopololei o ke aupuni. Na Mahoe mai e hoopaneeia keia komite a hiki i ka La Pule lakou e hele ai ma ko lakou mau lilo ponoi.

            Ma ka hoike a ke mokite noii no na olelo a ka nupepa Repubalika o ka la 31 o Maraki, e hooili ana i ka hewa maluna o Lunamakaainana Makainai no kekahi palapala ano nui i nalowale, ua ike

 

(E nana ma ka aoae 5.)