Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 16, 20 April 1901 — Page 5

Page PDF (671.15 KB)

This text was transcribed by:  Donnette Kapono
This work is dedicated to:  Peggy Maile Viveiros Lung

KE ALOHA AINA

 

AHUWALE KA ANOI A LOKO

       Elike me ke kuahana Aha Elele i hoopuka ia maloko o na nupepa, e akoakoa mai na elele o na mokupuni a pau, mamua o ka la 15 o Aperila, he mea oiaio, ua hooko mai kekahi poe o lakou a ua hoea mai i anei maluna o na mokuahi holo pili aina like ole.

       Ma na po la i hoike ia ae la ua akoakoa io ae na Elele ma Poka Holo, aole o lakou wale, aka, o ka Papa Hooko o ka aoao Kuokoa Home Rula, na hoa hanohano o ka Ahaolelo a me ka lehulehu. 

       Ua hoomalu ia ka aha elele e D Kalauokalani Lunahoomalu, J. K. Kaulia Hope Lunahoomalu, J.K. Nakookoo Kakauolelo a me Ailuene Buki Mahele olelo.

       Ua wehe ia na hana e D Kalauokalani, ma ka hora 7:30.

       O ka manao mua i hapai ia mai e kekahi o na hoa Kuokoa Home Rule oia ke kipaku ana i na makaikai mawaho ae o ka Papa Hooko, ua Elele me na hoa hanohano o ka Ahaolelo, aka, mamuli nae o kekahi mau kue ia ana ua haule keia manao. O ka Elele Wilikoke wale no ka haiolelo oia po a hiki i ka hookuu ana.

       Ua hoomaka kana haiolelo ana mai ka loaa ana o ka hanohano iaiai ma o ka lokahi o ka lahui iloko o ka nui hewahewa o na dala i lu ia e kekahi mau aoao e kulai iaiai.  Aka, aole no i pau kona hoopilikia ia ma ka aina nei, ma ka moana, a hiki i ka hoea loa ana i Wasinetona.

       Ua lohe oukou i ka nui o na hana ino i hana ia mai no ʻ u e na enemi, no ka pololei ole o keia koho balota ana, a oiai, ua koho like no na aoao a pau ua haule keia kumuhana, ka elua ko ʻ u mare lehulehu, aka, mamuli o ka nui  o ko ʻ u mau hoaloha ua haule no ia kumu hoopii, a o ka ekolu oia no na palapala kipi a ʻ u i kakau ai ia Aquinaldo.  Ua manao e pilikia ana au, nolaila, ua noho hamau au, a ua haawi o Robikana i na kokua ana no ʻ u, ua hoike aku au aole au i kipi ia Amerika, a na hana ia ia mamua o ka hoohuiaina, aka, i keia wa he kanaka Amerika au.  Mamuli oia mau olelo aʻu ua huli hou mai na poe hoaloha oʻu a kakoo hou. Mahope o ka pau ana o keia mau hana ua hele mai o Gear kekahi o koʻu mau enemi e mihi iaʻu a ma koʻu huikala ana ua loaa iaia ka noho lunakanawai.

       Ua hauoli au i ka hoike aku ua loaa ka hanohano i na Hawaii ma o ka loaa ana ia lakou he elele iloko o ka Ahaolelo o Amerika mea i loaa ole ia Porto Rico a me kekahi mau panalaau Amerika.

 

 

KE EMI MAU NEI KA LAHUI HAWAII

       O na mea i ike ia ma keia helu kanaka hope iho nei o ka 1901 o na paemoku o Hawaii nei, a e ka hookuku ana aku me ka makahiki 1896, penei no ia:

       Ua ike ia ka emi iwaena o na Hawaii.

       Ua ike ia ka emi pu iwaena o na hapa Hawaii.

       Ua mahuahua ae ka heluna o na Pake.

       Ua papakolu ia iho ka nui o na Iapana.

       A na mahuahua pu ae hoi me na ili keokeo.

       O keia malalo iho nei ka papa hoike o ka heluna o kela ame keia lahui like ole e noho ana me ke Teritori o Hawaii nei, ma ka helu kanaka hope i malama ia, na kane ame na wahine penei:

 

Lahui                  Kane malalo of 21 mak.          Kane maluna o 21 Mak      Wahine        Huina

Hawaii                6,763                                       8,866                                14,205          29,834

Hapa Hawaii       2,747                                       1,216                                3,876            7,835

Ili Keokeo           7,221                                       9,046                                12,266          28,533

Iapana                 6,131                                       41,412                              13,579          61,122

Pake                    3,712                                       18,565                              3,465            25,742

Negero                63                                            98                                     88                 254

Kilipate               38                                            224                                   145               407

Huina                  26,680                                     79,427                              47,620          153,727

 

       O keia heluna o 153,727 aole i helu ia na koe Amerika mawaho o Waikiki no lakou ka heluna o 267 ame 7 kanaka o ke kahua oihana kaua moana, a ke hui ia keia poe a pau e hoea aku ana no ka heluna lahui o na paemoku Hawaii i ka 154,001.

       O ka heluna o na ili keokeo i ka 1896 he 22,428, a iloko o elima makahiki wale no i kaahope ae nei, ua pii mahuahua ae la ko lakou heluna a ka 28,543, he pii mahuahua ana o 6,095.  O ke kumu nui o keia pii hikiwawe ana o ka heluna ili keokeo, mamuli no ia o ka hanau nui iwaena o na Pukiki ame na puulu limahana i hoea mai ianei.

       O ka heluna lahui Hawaii i ka 1896 he 31,019, a o na hapa Hawaii hoi 8,485, aka i keia helu hope, ua emi na Hawaii he 29,834, na hapa Hawaii 7,835.  Ua like me 1,185 Hawaii ame 650 hapa Hawaii i nalowale aku iloko o keia elima makahiki. Aloha no kakou e ohi mau ia nei e ka make.

       He 6,360 ka heluna mahuahua ae o na pake i keia helu kanaka hope ana i ko ka 1896.  O na Iapana he 22,329 wale no ko lakou heluna lahui, aka ma keia helu hope ia ana iho nei ua hiki kau ko lakou heluna ika 61,122, he mahuahua ana ae o 38,792 iloko o keia mau makahiki pokole.

 

 

O na Repubalika me na Demokalaka ma Amerika, he poe naauao e oluolu loa lakou, he nui ko ʻ u mau hoaloha iwaena o lakou a na lakou hoi i haawi mai i kekahi mau a ʻ o naauao ana ia ʻ u.  Me ke kuhikuhi mai ia ʻ u he hookahi wale no alahele e loaa ai ia kakou ka lanakila oia ke kakoo ana aku i na Repubalika ma Amerika Huipuia, aole i na Repubalika liilii maanei i ike ole ia ma Amerika.  Ma Amerika he nui na aoao kalaiaina like ole he Repubalika Kuokoa, Repubalika dala, Repubalika dala gula, a pela no hoi me na Demokalaka, na Demokalaka Kuokoa, na Demokalaka dala keokeo a pela aku. Aka i ko lakou komo ana maloko o ka Ahaolelo, he elua no a lakou aoao e ku ai oia ke Repubalika me ka Demokarata.  Oiai, o ka aoao Repubalika ka aoao ikaika no keia mau makahiki eha e hele nei, ua a ʻ o ia mai au e hoi mai a hoike aku i ka kakou hana pono no ko kakou kahua kalaiaina o keia mua aku.  E haalele kakou i na manao kuee e lokahi a pela wale no e loaa ai ia kakou ka lanakila.

       Aole au e hoike aku ana i ke kumuhana nana i kono awiwi ia ʻ u e hoi mai, i keia po a na hoopanee aku au, a ma ka po la apopo.  E hele mai oukou e ne elele me na manao kuokoa, aia ia oukou ka holo a me ka ol eo na kumuhana la.

 

EIA HOU NA KEIA MAU MA ʻ I SAMOLA POKI.

       Ma ka hoea ana mai nei oka moku lawekoa Kilpatrick mai Kapalakiko mai ma ke kakahiaka Poaono nei, ua lawe mai la oia he elua ma ʻ i samola poki hou no keia awa mawaena o kona mau koa.  Aole i ikeia keia ma ʻ i weliweli iwaena o kona mau koa a hiki i ka wa o ka moku he elua la ka mamao mai Kapalakiko mai.

       No keia kumu aole i komo mai ua moku lawekoa nei iloko nei o ke awa, aka, ua moku iho la oia ma ka nuku o Mamala me ka hoolele ana mai i na mea i poino no kahi homalu o Kahakaaulana. Ma ia la no ua loaa mai la he noi mai na kauka Amerika mai i ka Papa Ola e ae ia aku ka pa hoomalu o Kalihi i wahi e hoomalu ia aia na koa he 840 o ke Kilpatrick, i hiki hoi ke hoomaemae ia ka moku.

       Ma ka noonoo akahele ana o na lala o ka Papa Ola, ua hoole aku lakou i keia noi, no ka mea, aia no ma ka pa hoomalu o Kalihi e noho nei he 400 kanaka.  Nolaila, o kahi e hoomalu ia ai maluna o na moku a i ole   ma Kahakaaulana.

       Malalo o keia mau kue ana a ka Papa Ola, ua hoolimalima aku ke aupuni o Amerika i ka mokupea Mary E Foster, i wahi no na koa e noho ai, oiai ka moku e hoomaemaeia ana.

 

LILO KE KAPITALA O NA BOA.

       Ladana, Apr 8. Ua hoouna mai la o Haku Kitchener i keia mau hoike mai ke keena kaua mai, malalo o ka la 8 o Aperila mai Pretoria mai, e olelo ana:

       Ua lawe ae la o Plumer ia Pietersburg me ka kue liilii ia ana. Ua hopu pio ia eia he elua kaaahi me 29 kaa ukana.

       O ka lawe pio ia ana o Pietersburg, na manao ia , he mea nui ia. O kahi ia e hoolulu ai na kaaahi a o ke kapitala hoi ia o na Boa mai ko lakou wa i haalele ai ia Pretoria.  O ke alahao holookoa o ka Akau aia ia iloko o ka lima o na Beritania.

       Ma ka hoike a Haku Kitchener he hookahi alii a me hookahi koa i make.  Ua haalele na Boa i ke taona i ka po mamua iho o ka hoea ana aku o Plumer mahope hoi o ka hoopoino ia ana he elua kaa i piha me na poka.

       Ua hoike hou mai o Haku Kitchener i ka hopu pio ia ana he 16 Boa, 50 lio, a me na lako kana ma Boschman ʻ s Kop, ma ka Panalaau Muliwai Alani.

       Ua lohe ia mai he puali o 100 Beritania Lancers a me Yeomanry i lele kaua ia mai e 400 Boa ma ka akau aku o Aberdeen Cape Colony, a mahope o ka hakaka ana no kekahi mau hora na hoopuni ia iho la na Beritania me ka hopu pio ia ana, aka, ua pokole aku nae he 25 o lakou.

 

PILIKIA KE KULANA MA PORTO RICO.

       Nu Ioka, Apr.9 O Senor Santiago Iglesias, ka elele limahana o Porto Rico, i hoea mai la i anei maluna o ka mokuahi Ponce mai San Juan mai, ua lawe mai la oia he palapala hoopii mai na kanaka hana mai o Porto Rico i ka Peresidena Makinile. Iloko o keia palapala hoopii, e lawe ana ia he 6,000 inoa, a ua olelo mai na Porto Rico nei:

       O ka ehaeha me kona mau hiohiona weliweli eia ia ke pahola nei ma ko makou mau home me ka hikiwawe nui. Ua hoea aku la ia i ke kulana pilikia loa a he lehulehu wale o na kanaka hana i make i ka wi, a o kekahi poe hoi, aole lakou i aa e ike aku i ko lakou mau makuahine, wahine, na keiki ame na kaikuahine e make ana i ka pololi, he nui na poe i lawe ae i ko lakou ola ma ka lele ana iloko o ka muliwai a i ole ma ke kaawe ana maluna o na lala laau.

      

       Ma ka noho ana o ka halawai a na poe kalepa ma ke kakahiaka Poakolu nei, ua lawe mai la lakou he olelo hooholo e kue ana i ke apono ia ana o ka bila waiona a Russia.