Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 23, 8 June 1901 — NA LILO O KA OIHANA KOA [ARTICLE]

NA LILO O KA OIHANA KOA

Hooolola, H, I. Mei, 1901. Hon. J. A. Akina, Looahoomalo o ka Oale o na Laaamakaaioaoe, Me ka mahalo:— Ke ooi oei koa Komite Koa i haawi ia aaai ai ke kumDbana o na haawioa d»!a t>o ka oiaana kon, a 1 ole, o ka kiai o Unwau. a pela pa bdT me ka puei) puhi ohe, no ka mao&W* o eiq« naakahiki, na iuea hoi a keia liaie e noonoo 'hei I na' haawina d»la, e waiho aka i ka lakoa bo jbe, penei: Oiai, aa ike koa Komite, he j hauā na lakdo ka noonoo ana i! m kauohana a paa e pili ana 11 ka pihana koa o 'k'e' Teritori nei, e waiby ia mai ana la lakoa e keia] Hale, a na lakoa hoi e hoike i koi lakoo manao no ia mea; ae hoike aku no no boi i na hana e hoonui 1a ai na lilp a me ka hoopono pouo ana i oa mana hiki ke ahewa ia ia uihana kivila o ke Teritori, noiaila, m»mnli o kela koikoi i ili īho maluna o iakoa ke noi aku nei kou Komiie i kon aha hanofaano, e hoike aka, "o ka hooemi a me ke ke kaohi lilo," na makia i ana na keia kamahana a ' me na mea no hoi a paa e pili ana i ka haawina dala i haawi ia znai ia iakon. Ua waiho ia mai i koa Komite he elua iUmn, oia hoi, oihana frna a me ka paali pahi ohe. O keia maa mea elaa, e noonoo kaawale ia ana e like rae ko lana mau kalana pakahi iho. OIHANAKOA. Ua nonoi mai ke Kiaaina, ke poo 0 ka oihana hooko, maloko kana maa hoakaka o n<i lilo anpnni i waiho ia mai ai i ka Ahaoielo, i haawina o $45,580.00 no keia man makahiki elua e nee akanei. Ua ili ke koikoi malnna o koa .Koiuiie ma ka hoike ana aka e ae īa aka fca hqakaka a ke Kia,ainn; a i ole ia, aole anei be oi aka ka pono mamali o ka manao hooeoai Hlo, e hooemi iho i na haawina la; a ina aole pela, alaila, e ae ka Ahaolelo e puhalu wale iho aa haawina la i keia mau znakabiki e elua e nee aku nei. Me ka maopopo loa o ke kuiana uawaliwali o ka waihona ' waiwai i keia manawa, aole e hiki ī kou Komite ke noi aku i ke-: ia Haie e hooholo i ke noi a ke J Kiaaina. Oiai, na paa ae la keia mahele mna o ke kumu alakai I! hoike ia ae nei, ke noi aka nei. k»ou Komite, e ae ia ma! e hoike* aku, mamnll o ka loaa e ana mai ia lakou o kekahi hoakaka « pili ana i kekahi maa heolilo malalcr keia keena oihana o ke anpnni, a| mamaii hoi o ka ma&ao ana, he

mea pono ī keia Hale ke Ike maopopo i ka lawelawe ia ana o keia mahele olhana ma ka wa f kaahope ae nei, i polnlei ai ho 4 ke kaa aoa i na kanawai, ua !awe ae koa Komite i ka pooo o ke nol aoa aka i ka Lana Eooia o keia Teritori i oaau olelo ho&ka no o« hooliio data e pili ana.l na haawina o na ko», ka paali pubi «he me kaPanli ktai mHkaainan* otai lHnaari 17, 1893 m»i, a i De* kemab'a.3l, 1900, a pela pa boi me ka papa hoike nee p»pa no oa lilo mai lanuan 1 o keia mn■kAhiki a hoea i ka la i wsibo ia |aka ai keia noi, a aa hoopili pa jsa kela maa hoike mahope ae nei t ! ma ke ano Papa Hoike 1, 2 <k 3 a |aa liio lakoa i maa bapa ao beia ! hoike. Ua loaa mai no hoi ia ilakoa mai ke Keena Km m»i be * 4 Hoike e hoakakā ana i'na itamu lehalehu i hoike ia na haawina dala no ka oihana koa, a pela akn." Ua ike kon Komite, aole haoa pono e ae e hooko ia ai ka man^o 0 keia hoike mai ke Keena Ho oia a mai ke Keena Koa mai no hoi e like me ia i loaa mal ai is iakoa. Me ka manao knnana no makoa e hapapa akn nei ma ka PapaHoikehelul.oiai.ua pili ia 1 ka mae&wa i Inmai ia ai o Ha waii iloko o ka wihan luaipele o ka paio pili aupnni no ka noho mana ana, ka wa hoi i aroi ia ai • i olepe īa ae ai na pono o ke kanaka, na bana hoi i hoolilo i ; ka aneane elua hapakola o na hoa o keia Ahaolelo he poe pīo oiai no oae, e hookikiea īa ana lakou e uku i na auhaa i koi ia mai e na lana aapani na lakoa i hooulu mai i keia maa hana, a oia maa hana hoi aa hoonln *ponoi |a mai no ia e ka oihana e noonoo ia nei i keia wa/ Aole o makou makemake e nema hou aku ī na lilo o loko o ua manawa la, ak», e hoike aku oae makon o ka hnina nui no ewalu makahiki be hnina nui hewahewa no ia o $948,152.10; a ke huipu ia aku me na'lilo a hoea i Mei 13 okeia makahiki, ua aoeane fiiki aku i ka hookahi miliooa. O na lilo o keia makahiki ka makou i makemake ai e kono' akn i ka noonoo o keia Hale, aj no keia knmu kumo. e nana mua ■ - | ! k.ikou i ka Papa Hoike helu 2| "Ka Uku o na Koa" e llke me ia j i heike oaua la aku e ke 'KomUe J . o na Lilo o ka Lehnlehu (Com- j | mitHe on Pnolie ExpeiHliture«). i Ke hoike nei kei;\ papa !:oike i ' na elala \ nku ia akn i m bOa lehnlehn w-le o kti oihana koa, e> ' komo pu ana hoi na kial nia ka< Jbale aupuni kakauolelo]

.» n, k,i 'ji ki.ii > kau*, Uib book#tt) kituw>i ma k;i "£l»l0 (Bocgtow), 0 ka* ho!nfc Iffo a paa malaln o tcfifa poo a hoea i'Mni 15, bo $3,701, 20, Ke boike uei boi ba Papa Ho | ike Ulu 3, i pa kikoo elala i obi i* uiai ka haawiua mai o ke ko " kua no na koa iloko o ia maoawa bookahi no, E poloai aiua aku koa Kou*ite i ka liooooo o keia oate 1 lt«ka(u itaoia i ike m he uuka iki, aka nae, he n«i no oae-nui launa io naaoli no-ko hoohahke la aku me ka uui o ka poino i boobana ia mai inaiaoa o keiu Ahaolelo, aia no ia maloko o ka itaom e olelo aua: ,"Ka uku o oa paabana, Keeua Ainek no k| Komit9 S<*nafctv\ $6.00 e nana Malaki 30 (kikoo) belu 1157. Ua koouo nualoko o keia Papa Hoike; e like me ka oukou e iko ibo ana, be bila uo la 20 o Feber»ari 1900, no ka hoohmaliina kaa roe lio, kikoo dala helu 925, be $99.00 Kikoo dala helu 927, Geo, T. Turoer, Novemaba 30, 1900, no ka hana ana me bana liou ana i na aahn koa, $123.80. i Kikoo dala heiu 931, Geo. T. Tamer, Dec, 31,1900 ia haDa like no $261 40^ Kikoo dala helo 1050 Geo. T. Tarner, lanaaii 3,1, 1900, no ia hana like noi $209 00 ; Kikoo. "dala belu 1223 Geo. T. j Tarner, l , eberuati i 28 l no ia hana Ifle no, $195 50. Kikoo dala he<u 1213* Geo. T. | Tarner Maraki 30 t 1900, no ia hana like no, $113.50. Loaa he huina o $903.20 no ka hana ana a me hana hou aua i na lole koa. E hui'akn me keia kela a ma keia lilo no ka lole a me na mea hoohiwahiwa pilikino'e nee ana īloko o keia manawa pokole o eha mahina a me ka hapa,. nona hoi ka huina o $1193.35, e' loaa ana ia kakou he haina nui o $2,096,25 na lilo no na aahu koa a me na "hulu puehu' 1 iioko o keia manawa pokole. Haina lilo no na lako kakau a pela akn iloko o ia manawa hookahi no, ua hiki aku i ka $669.96. No ka papa lako hao, pena uie aila, ua kuai la aku uo ka huiuu o $2,303.01. 12 mau buke waiwai la ia mau huke, lilo aku Ia he $00.00. Na waiwai a pela aku, ua lilo $120.95 dala uo na reginoina uo lanuari he $775.C0; uo r|beraari $625.00. ' ka hujua Īīlo a pau uialalo o ' kiia poo a hoea i Moi 13» liei tJ957.81.

H:* hiki j k<>i} Kotuite iO'> ka liiuti'i ol'j, ku kuno uku 1 ,ka nooeoo o na !)<>» o Jkela Hft!& no ch hoolilo w;te u kela mahple o ka oihnna kivltu Ke eouaao oei kou Kona.Ue, o ta m«hele oibano toa o keliahl aupanf, e HIo ann no kona hoohana īa ana ? kumn hooi t»kn a hooemi maī paba i ka iīk>, lilo boi kona hookele a«4 f 6 ulu mu! ai na hiaiha'eka- ka i iko ia e keia lahui mai o 11'!o a»*)! a hoea wale i ka w,i 1 m>'ina ai lte kanawai kumn ĪOrg-tosc m;iluna o keia Teritor»; na ' fj»na e' h'iki ana ke pahoh» ia m»i tmluna o na bca o keia Ahuolelo, mamuli o ko knlana hf>ou!uuln u hooakoakou uupuni e ka nei ī kt?ia wa, ma. kela a me keia manawa; na hana eliaeka h'oi & fiiki ole ai ia makou, ma ko ; makou ano he mau hoa no keia Ahanlelo, ke olelo aku e hoomau ia īloko o keia lahul. Manao makou, be oi loa aka ka pono no Amenka Huipaia ke malama ma keia ipau paemoko, i puali kiai e hi,ki ana ke hoohana ia ma qa wa pilikia, aka, ke waiho aku nei kou KomUe, no ka mea e pih uua no ka pono o. keia Teritori no nei mpa e }iele aku. nei, ua lawa loa ia ma ka mulama | ana a ka Makai Kiekie a me kona | mau bope ma kela.a me keia mo- | kupuni, mamuli o Ka mana i loua j ia lakou. . | Maoiulī oka makaikai ana ae ia j i ka waiwai o nei mea be pualikoa | nui iloko o ka lahui ake malnhia I īke maka Uoi i na iilo maloko o j na P«*pa Hoike ekola ī waiho ia | m&i « ke Keeoa Hooia o keia Teritori i kou KooiHe no ka nea hoi e pili ana nv m baui uhaai waie maloko o keia lala o kā oi* (■■■■■■■■■■ ■■ ....... ....... ....., | hana kmla o ka oi aku nae o n& I lilo mai lanuari X oiai, oiai hoi | ke kulana o ka waihona elalao ko | Teriton e koi ana ī ke "Kaohi I Līio," i makia alakai no kela & j me keia oihana aupuni ī kiai pojuo ia; keia mau mea j maopopo loa, Lunahooinaiu j a we na keonimana o keia Ahao- ; ielo, ke waiho haahaa akn oek ; kou Komite, he kana naauao m& | ka aoao o ka Ahaoielo e keia T«r ! ritori e ae aku i qa dala no ka oihana keia e , €, pohaln ae*' no keia mau makahiki elua e nee aku u«i, a e uoonoo la nei hoi i keia wa, i ka hooki ana, ke waiho ako nei makon he Fapa Hoike e boo» maopopo ana i ka heluna o na aliikoa a ue ke ano o ka lana» maioko o kela a me' keia mokuaina, a ue na haawina dala no ka makahiki IHIH) peia hoi na hoolilo o Hawalī nei no ia ©anaWa hookahī no.

Mokuaina. Aliikoa. Koa Lio. Koa I'ukaa. Koa Melewawae. Haawlna Dala Pelewea 17 — — 44» $ 5 000 ■: Fo!oritl» 91 — — 1,1(37 16 000 Geogia 15 390 142 3.416 25,000 Mano 6 — — 560 1,000 j Keneiuke 7 — — 1,762 7,000 i Missim 2.S 95 276 928 6,000 ; Mieoim 4 — — 2,444 10,000 i K»ro!ina Akau 17 — 2o 1,618 6000 ! Karolina Hema 9 865 96 2,058 8,000 Ttseka 50 Vdl 210 2,795 5,000 Wiemona 1S — 76 617 9 500 lhn;n lu6 265 200 6,555 20 500 : Hawaii no 1900 7 ll;5 — 790 Lilo Maoli 98,975.99

Ina liakou e waiho atu i na Mokuaiua o I)elewe» a oae Illiooi e ike ana kakoa i ke koeoa iho, ma ka papa Loīke laaluaa ae Dei, he 241 keneraia a me na 'iiikoa puali; 1541 boa-Iio; 826 poe pukaa a me 17,851 poe koa helewawae; me ka huina boloo£oa o ca dala no na Mokuaina he umi, he $95,500.00; oia hoi he $475.00 ke emi iho malalo o na liio maoli o ka Pnalikoa Kiai LahuioHawaii nei, iloko o ia manawa hookahi no. Oiai he oiaio no maloko o ke kanawai kamu, ua hoolilo ia ke Kiaaina I Alihikaua Nui no na koa, a he maoa faoi kona e kahea ai ia oihana no ke kaohi a no ke kinai ana i na haunaele kue kanawai, ke kipiia mai, ka haunaele , kuloko, a kaua kipi kuloko paha j ma Hawaii neī, aole nae ya he mej e olelo ana, aole e hiki i ka Ahaolelo ke hookaulua aku i ca hana a ka oihaaa koa, e 1 ike me ia i hoakaka mua ia ae nei e ke komite, no ke kumu, aohe dala o ka waihona I keia wa no ke kioia i ana aku no ka "hulu pehu" a wa-! iho hoī ī ua "ala-loa a me na aia- 1 nui" mai Hawaii a Kauai na kn j "nahelenele a uie ka maau," a o | na haoa hou hoi o ka lehulehu e j ku malie mamuli o ka neie i ke ! dala. E hiki ana no ke hoowe- ! welo hihimanu ia na uulu puehu, ka hulali hoi o na mea kaua mo ka hiehie, a o na oni kuwaho me ka pakaawili kuloko ana hoi a na koa ma ke kulana maemae, ina e ' piha pono aoa ka waihona dala o ■ ke Teritori me na M Sekela" bu | lali. Nolaila, o kaohi lilo ka j makia kupono ma keia wahi. A e i / 1

<■!«-!<> iiku lsūi rtīiik<»u, tm oi I<>< t akn ka p'»nu e Loopakele mai ia j $45,580 00 no na alanai me na j uapo mamua o ba hoomaunapna 1 wal'? aoa akn ia maii dala rw ka nahi a me ka paada. Ke kooo ako nei koo komiie i ka noonoo o keia Hale i ka hoike mai ke keena koa mai, i kakau ia ma ka la 23 o Mei. 1901, i boopi!i pn ia me keia he Papa Hoike hela 4, a i lilo hoi i hapa no keia hoike; a o kma mati Haoiu mahope ae nei, aa Jawe ia mal la'la mai: Lilo lakopakaakau me pai »as . $ 1,000.00 Lako Hale.. ..... . 450 00 Halihaii okana 500.00 No ca leie k0a.... . 8.750 00 Na lako pan(ia, etc, . . 5,500 00 Na lilo o na Pualikoa. 16 800.00 Kela me keia ........ 2,500 00 Hnina $35,500.00 Aole i komo maloko o keia huina na aku o na 'iiikoa a me na koa o ka paalikaaa o keTeritori, O ka malahia o ka aina nei no elaa makahiki e nee aka nei, ua oi aka ka maikai o kooa malama ia ana e ka Oib;apa Makai, e iike me 18 i hoike mua iaae nei e koo komite, a ma ka wa pllikia na hiki no i ke Kiaalna ke kahea i poe makai kuikawn, a i ole, 1 kekahi pualikoa o Amerika Huipnia iloko a ke Teriiori o Hawaii nei. A i ko makoa hooki ana, e olelo ae makoa, "E kai o Hawaii i kana mau pahikana i oo palaa a me kana maa ibe hoi i pahi paipai," ; Ke nonoi aku nei kou komite i I manawa hoa no ka hoike e pih ] ana i ka Paali Puhi Ohe. 1