Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 27, 6 July 1901 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui hawaii.

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono

HOGAN E. KALUNA

Luna Hoopuka

ALEX NAWAHI

Luna Hoohana

EMMA A NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

PUKA PULE

E hoopuka ia ana ma na kakahiaka Poaono a pau.

No ka makahiki ................      $2.00

No ka Eono Mahina .........      $1.00

No ke kope Hookahi ........      .05

 

HONOLULU........IULAI 6, 1901

 

            Wehe mua keia Aha kuikawa i kinohi, nui ka hooikaika, ka hoopapau o na Senatoa oia o Kalauokalani ma i ka hoemi i na lilo, ka hoemi i ka uku o kahi poe ai dala o ke aupuni e noho mai nei ma na oihana, o ka hele mai ia oia oolea a palupalu, na waliwali a i keia wa ua palahe loa ka palu, a ke pii nei ka oolea ma ka hoopiipii i na ulu o o ka poe ailoaa o ke aupuni, aole o kanamai ia e noke nui mai nei i ka hooikakika e hoopii i na ulu o kahi poe o ka pii ia a oi aku i ka ke kiaaina bila haawina; oia kupanaha no ia i ua poe Senate nei a kakou.  Keu ke ano e, pau a pau i ke ano e.

 

NA HANA KAPAKAHI A KA AHA SENATE.

            Ma ka noho ana a ka Aha Senate ma ke Poakahi a me ka Poalua nei, no ka noonoo ana i ka bila haawina helu 3 o ka Hale olalo nona na hoolilo o na makahiki elua e hiki mai ana a ka hale o na Lunamakaainana i hooholo lokahi ai; ma ka noonoo ana a ua Senate la, ua hoololi mai la lakou i kahi mau bila, poke ihola i kahi, a paluku iho la hoi i kahi mau bila waiwai a palahe liilii a lilo i mea ole, oiai nae, o ko lakou kuleana ia o ka hele ana mai, a na poe koho i hoouna mai ai ia lakou e hele mai e hana i ka pono o ko lakou mau apana kahi o na poe auhau na lakou na dala e hoahu mau nei maloko o ka waihona o ke Aupuni, mailoko mai o na dala i auhau ia i kela a me keia makahiki, maluna o kela a me keia kanaka o ka apana, mawaho ae o ka auhau kino, oia ka auhau kula a me ka auhau alanui.

            Eia nae aole i noonooia ka pono o kekahi mau apana, a aole no hoi i kaupaona like ia ke ano o ka lakou mea i hana ai, a nana ia ila hoi ke kulana o ka apana no lakou ia mau haawina dala i noi ia, a i hooholo ia ai e ka Hale o na Lunamakaainana.

            Ma ka mea pili i ka pono wai o ka apana o Hilo ua ike ia ka nui maoli oia kulanakauhale a me ke kupono maoli e hoomahuahua ia ka haawina no ka pono wai oia wahi mamua o ko na wahi e ae, ua hooholo ka hale o lalo i kona haawina he $16,000, i ka pii ana aku i ka hale o na senate ua poke ia mai la a he $3,000 wale no.  ka haawina o na alanui o ke kulanakauhale o Hilo i hooholoia e lakou he $50,000 no kekau mau alanui hou i manaoia no ke oki a me ka hoakea hou ana i na alanui kahiko, ua kiola loa ia mai la; ke alanui Alo o ke kulanakauhale e holo ala a hiki i ka uwapo o Waiakea hooholoia i ka hale olalo he $10,000 paha, kiola loa ia mai e na Aha Senate nei, a o ka haawina i hoholoia e ka Hale i $4,000 no ke alanui mai Waiakea a kai o Keaukaha, oia ka ua Senate nei i kau lele hou iho ai a hiki akula i ka $6,000, hole aku la ia haawina.

            No kela wahi aole he nui o na poe hookaa auhau e noho nei ma ia wahi, ma ka makou hoomaopopo iho aole no i hiki aku na wahi poe hookaa auhau i ka iwakalua.  Ua hiki loa ia makou ke helu pakahi ae i ko lakou mau inoa, na poe noho nei makai o Keaukaha, mamua o na poe e noho ana, a e hele nui ana maloko iho o na alanui o ke kulanakauhale, kahi a na poe hookaa auhau lehulehu e maalo mau ana, a e ike mau ana i ke ino a me ka haiki o kahi mau alanui e kupono ai e hooponopono hou ia.

            Eia ka hana kapakahi a makou e olelo nei, a ihea iho la hoi na Senate o ka mokupuni o Hawaii i nana ole iho ai i ka pono o ka mokupuni, kahi o ka poe nana lakou i koho.

            O ke noi a ko Lahaina no ka pono wai oia wahi kulanakauhale uuku, oia ka lakou nei i lele aku nei e alu like ma ke kokua ana.  (Aole no hoi paha he hewa oia) pehea hoi lakou i palaleha ai a oki loa iho la i ko Hilo i $3,000 wale no, a i $30,000 no ko Lahaina, a pela hoi me ko Kauahi mau pono wai a me ko ia mau wahi mau haawina o ko laila mau alanui.  He mea maikai ia a oia ka makou i akenui ai e hana ia ka pono o ka lehulehu e lakou; aole nae o ka hana kapakahi e like me keia.

            Aia pu ko Hamakua, Hawaii noi no ko laila mau alanui aupuni a me na alanui no na apana home hookuonoono i manaoia no ia wahi, ua hooholoia he $90,000 paha, (oiai nae ka loaa oia apana iloko o na makahiki elua ua aneane no e haneri tausani paha a oi), eia nae, ua oki loa ia a ka $4,000 wale no.  A pela pu o Kona ma ia ano like.

            Kupaianaha na hana a na Senate oia mokupuni, i kahi e aku la e hooikaika ai a ma na wahi i noho nui ole ia e na poe hookea auhau alanui, ilaila aku la ka na tausani mahuahua e lu ai a e hoopapau ai, kai no o ko lakou kuleana ka hooikaika i ka pono o ko lakou mau apana ponoi iho a na ka hapanui ia e hooholo mai a hooholo ole.

            Ma ko makou lohe wale mai, aole no i hooikaika a paio keia poe no keia mau haawina iloko o ko lakou hale, oiai, o ka hale mana ia.  Ina no la hoi i hoemi ia mai no hoi a ka mea kupono; aole, ua oki a kiola loa ia kahi, hoemi hoi a emi loa a like me ka ole.

            Nolaila, ke kamailio nei makou i keia ma ka aoao o ka wahaolelo o ka lehulehu oia ka nupepa, aka, na oukou no ia e ike iho a kaupaona no lakou.  Ma keia mau hana ana a na Senate, ua lohe mai makou, ua nui loa ka huhu o kahi mau Lukamakaainana i keia mau hana a na hoa Home Rula oia Hale.  Oiai, mamuli o ko lakou huli ana aku e kokua i lanakila ai na mea a pau a ia hale.  Nolaila, ua huikau pu ae la na Home Rula me na repubalika, ua akaka no la ua Home Rula Repubalika no kakou i keia wa; (nawai ole kapakahi Manuia, o Keokoi ka moku).  A oia ka makou i olelo ae la i ke kapakahi o na hana a ka Aha Senate.

 

APONO KE SENATE I KA HAAWINA $20,000

 

            Ma ka noho ana o ka Hale o na Lunamakaainana ma ka Poalua nei, ua heluhelu ia mai la ka hoike a ke kakauolelo o ke Senate e olelo mai ana ua apono ka hapanui o na hoa oia hale i ka hoololi ana i ka bila, haawina no ka uku ana i na hoolilo o ka Ahaolelo mai ka $15,000 a ka Hale o lalko i apono ai a ka $20,000.

            Ua ku ae o Emaluka a hoike mai la i kona manao kue no ka $5,000 a ke Senate i pakui hou mai ai, oiai, he manaolana kona e pau ana no na aie a pau o ka Ahaolelo i ka uku ia me ka lakou huina dala i hooholo ai, a a ole oia i ike i kahi a ke Senate e hoolilo aku ai i keia puu nui a lakou e noi nei.

            Ku mai o Aileti a noi mai la e apono ia aku keia hoololi a ke Senate i hooholo ai, oiai, o ka alahele wale no ia e holo koke ai keia bila haawina.  I ke koho ana he 14 kokua, 4 kue a me 12 i hiki ole mai.  Nolaila, ua haule ke noi a Aileti, no ka mea, aole i loaa ka hapanui o ka Hale.

            Ma ia auina la ma ka noho ana o ka Hale, ua hoea ae ka hapanui o na hoa i hiki ole mai ia kakahiaka, mawaena o lakou Bekele a me Makekau.  Ua lawe hou ia mai ka bila haawina a ke Senate i hooholo ai e noonoo ia.  O Bekele kekahi o na Lunamakaainana kue loa i ka hana a ke Senate e hoololi ai i ka mea a ka Hale i hooholo ai.  Aole i holopono ka bila haawina a hiki i ka hoopanee wale ana o ka Hale.  O Makekau ka pukana ma ka aoao kokua i ke Senate.

            Iloko o keia mau la e hele nei o ka Ahaolelo, ke ike ia aku nei na manao hukihuki mawaena o na hale kaukanakawa elua ke ake nei kekahi e lilo o kana mau hana ke apono ia, a i ka wa e lawe ae ai o kekahi hale i kona mana e kue mai ana kekahi, a malalo o keia mau hana kekahi kumu ulolohi o ka nee ana o na hana o ka Ahaolelo.

 

HOME HOOPAKELE NO NA WAHINE

            E hoolilo ia aku ana ka hale noho o Hapa e ku nei ma ke alanui Moi, mawaena o na alanui Puowaina a me Likelike, i home hoopakele no na wahine o keia kulanakauhale, malalko o ka lawelawe ana a ka Puali Hoola (Salvation Army) a malaila lakou i manao ai ua hiki ke hoopakele ia kekahi mau wahine opio e hele auwana nei ma keia kulanakauhale.

            O na wahine i piha me na haawina kaumaha o keia ola ana e hoea aku ana imua o ka Puali Hoola, e haawi mai ana lakou i na kokua ana i kahi e mama ai ko lakou mau ehaeha.  Malko o keia hale e a’o ia ai na wahine opio i na hana like ole, ka humuhumu, kuke, hana lihilihi, a pela aku, a o na pomaikai e loaa mai ana, no ka uku ana no ia i na hoolilo o ko lakou home.

            E haawi ia aku ana keia home malalo o kekahi lala wahine o keia puali nona ka inoa o Ensiga Larrabee.  He mea i lawelawe ma keia ano home no kekahi mau makahiki.  Ma kana hoike he 22 ka nui o na home o keia ano ma Amerika Huipuia.  O ka manao o keia home oia no ka malama i na wahine me ka maluhia a hiki i ka loaa ana o ka lakou mau kane a i ole o na hoaloha maikai e malama ai ia lakou ma na alahele o ka hoopono.  Maloko o na home hoopakele ma Amerika Huipuia, he 80 pakeneta o na wahine i puka maikolo mai o na home o keia ano e noho nei, he mau wahine hoopono, a i hoopakele ia hoi mai na hoowalewale ana a keia ao.

            E wehe ia aku ana na ipuka o keia home hou i na wahine a pau e hele nei i ka ulaia mahope iho o ka hooiako ia ana o keia hale me na pono moe.  He mea kupono loa i na makua mea kaikamahine e hoolohe ole nei i na a’o ana a ka makua e hoihoi aku ia lakou no keia home, no ka mea, he pomaikai no ke loaa i na poe e noho hoomanawanui ana maloko o laila.