Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 28, 13 July 1901 — Page 5

Page PDF (826.42 KB)

This text was transcribed by:  Kapalai De Silva
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 13, 1901.               5

 

NA LETA.

            Aole e ili maluna o makou ke koikoi o na ahewa ana no keia mau manao i hoopuka ia malalo o keia poo aka, e ili no ia maluna o na poe na lakou i kakau mai.

 

HOOKAHI NO HAMAKUA PAU KAUNA IA E NOKE MAI NEI

O ke Kukini Holohewa, Haule Oia i ka Lalau.

HALO C. FA. KANIHO!!

            Heaha keia ou e olalau mai nei? Ku kaehu no kahi hoi ua kanaka i noke mai nei ma ka nupepa Home Rula Repubalika o ka la 6 nei. Ke houluulu ae oe i na mea a pau, he ole ko loko. Ua kuhihewa paha oe e ka hoa e pane ana oe ia'u. O ka pololei, e uwau, e hailiili, a e nuku ana no oe ia oe iho, a e hoohaahaa pu ana hoi i kou mau apana ma o kou hoike ana ae i kou hemahema i ke akea. A ua kono pu mai hoi oe ia'u e hoike aku i kau mau hana lalau i hana iho nei i loko o keia Ahaolelo hanohano a mua loa hoi o ke Teritori o Hawaii.

            Ma kau mau ninau no i kukulu mai nei maopopo loa kou ano hemahema maoli i ke kalai manao, aole au e olelo aku ana he hupo oe, aka, e olelo aku ana au, aole paha oe i hele i ke kula i hiki ole ai ia oe ke haku ninau me ka pololei o ka manao.

            A ma ua pane la au e Kaniho, ua hoike maopopo mai oe i kou kue maoli i ke alahao kaa'hi no Kau, Kona a me na Kohala. Oia hana ana au, he kinai ana ia i na pono a me na pomaikai o kou apana, kou poe haku hoi na lakou i hoouna mai ia oe iloko o keia hale, mamuli o kou inaina pilikino ia W. C. Achi.

            Aole oe i hele mai iloko o keia hale no kou inaina iho, aole no ka hooko ana i kou mau manao awahua iho. Aka, i hele mai oe no ka pono laulaha o ka lehulehu. O ka loaa ana i alanui kaa'hi mai Kau a Kohala, he pono nui ia no ka lehulehu o laila, a o ka puni ana o Hawaii i ke alahao a holopuni na kaa'hi ia Mokupuni he pomaikai laulaha ia no ka lehulehu a puni o Hawaii no kou lili pilikino nae ia W. C. Achi kue iho la oe; oia ano kanaka, aole paha i kupono no nei Hale.

            Mahalo nae au i kou hoike ana ae, ua koi aku wau ia oe e kokua mai i ua alahao ala o kou mau apana, i ike mai ai ko Kau, Kona a me na Kohala, owau o ka mea a lakou luhi ole ai ka i nana aku ia lakou me ke aloha a o oe hoi o ka mea a lakou i hoouna mai ai ka i nana aku ia lakou me na makauahoa o ka lilipilikino. O ka hope ia o ke kukini holohewa, ua haule oia iloko o ka inaina o ke kanaka hookahi, poina ke aloha o ka lehulehu.

            E C. Fa Kaniho, e heluhelu hou ae i ka nupepa Aloha Aina o ka Helu 22 a e ike oe, aole o Kaniho kau i pane aku ai, aka, e pane ana wau i ka mea nona ia manao i hoopukaia ma ka nupepa Home Rula o ka la 18 o Mei, a o ua mea la ua huna i ka inoa, ua ike no ua mea la aohe oiaio o kana mau mea i kakau ai ke kumu o ka huna i ka inoa. O oe nae keia e pane mai nei no ka'u pane ana i ua manao la, a'u e olelo nei, ua olalau loa oe i kou wini ana mai la, koe wale no, ina o oe ua huna inoa la nona ua manao la, alaila, ua loaa ia oe ke kuleana o ka pane ana mai. Ina hoi o oe io no ia, alaila, ke hauoli nei au i kou pukaamaka ana mai a e ike aku au i ko'u poe hoa paio, akahi ae nei i moe malie i ke kai o ko Haku a o oe hoi keia e lapa mai nei, pau kauna.

            Kuuia ae i ke akea a na ka lehulehu e kaupaona mai.

            E hoomanao nae. O ke kukini holo hewa, haule oia i ka lalau. Ehiku au mau ninau i waiho mai nei na'u e pane aku. Hu ae la nae ka aka ia oe. O ua mau ninau la au, he mau lua no ia nau i eli nou e haule ai.

            Kuhihewa ka hawawa he mea ninauia ka mea maopopo. Ho-holy Moses.

            Ninau 7. Heaha la kau mau hana i kapa aku ai au ia oe he Kamipulu? Pane. O ka hiki ole ia oe ke malama i ka hanohano o ka oihana au e paa nei, a me ka hanohano hoi o ka poe koho o Kau, Kona a me na Kohala, mai uli o kou hele mau i ke Sipa ma Honolulu nei, oiai oe he Lunamakaainana, a he hoa hoi no ka Ahaolelo o ke Teritori o Hawaii.

            O ke Kamipulu, aole e hiki ke malama i ke kulana o ka oihana.

            Ninau elua. Heaha ka'u haiolelo au (Makekau,) i ike ai ia'u, (Kaniho,) e olohewa ana i na manawa a pau, etc.?

            Ma keia ninau au, hoike mai oe i kou hawawa a ike ole loa i ka Piliolelo. Aole au i olelo hookahi au haiolelo ana a hu aku la oe i na manawa a pau. Ua olelo au: "He hu hewa mau ka Lunamakaainana o Kohala." Ina o oe ia, alaila, pehea oe i aa ai e ninau i ka mea maopopo loa no ia oe?

            He lehulehu wale na manawa i rulaia ai oe e noho ilalo no kou pono, kamailio wale i na mea mawaho o ke kumuhana e noonoo ia ana e ka hale, a na'u ponoi no i noi aku ma na rula i kekahi manawa.

            A na'u ponoi no hoi oe i rula aku no ko puhi kika oiai e noho ana ka Ahaolelo, owau ka Lunahoomalu. Aole paha i hu o Pilipo ma, Waipuilani ma, Nahale ma i ko lakou au e paa ana i ka hanohano o na Kona ma, ia oe mai nei hoi keia puhi kika ana o Kau, Kona a me Kohala iloko o ka Ahaolelo. Mamua o ka hina ana ka haaheo, a mamua hoi o ka haule ana ke kiekie.

            Ninau ekolu. Heaha keia mau olelo pupule a'u i ike ai ia oe e hanaia ana e oe a pau ka rumi Ahaolelo i ka weluwelu liilii? Aole au e olelo ana he ninau keia na ka hupo, aka, e olelo ana wau: Pehea la i hoounaia mai ai keia ano kanaka i hiki ole ke hoomaopopo i ke kakau manao iloko o keia Hale Hanohano, aole manao ma ka olelo Hawaii ma keia ninau oiai ua kue ka hope i ka mua.

            Na olelo no nae au, "He haiolelo pupule ka Lunamakaainana o Kohala."

            O ka Pupule, aole oia i hoomaopopo i ke ano o kana mea i olelo ai. O ua olelo ana la, he olelo pupule ia.

            Ho-Holy Moses Kaniho.

            Ma ka Bila Kanawai a Hoogs. Aole e ae ia na keiki opiopio e hana maloko o na hale kuai rama. Haiolelo oe, na ka poe inu rama oe i koho, aole oe i hele mai, e hana i kanawai e hoopilikia ai ia lakou. He oiaio anei, he poe ona rama ko Kau, Kona a me Kohala na lakou i koho mai? Hoohaahaa maoli oe i kou poe Haku. Haiolelo hoi o Keliikoa, he poe Karistiano ka poe nana i koho ia oukou, ia oe hoi, he poe inu rama. Pupule paha ea?

            Ma ka noonooia ana o ka Bila Auhau. Haiolelo oe: "E noonoo koke ia ua bila la, no ka mea, ua loaa mai kau leta mai Kohala mai e olelo ana. Ua hoopaiia elua mau kanaka olaila no ka uku ole i ka auhau kino, he $50.00 pakahi." Ua pane aku au ia mau olelo au. Me ka maopopo no ia oe, ia kakou a i ka lehulehu a pau, aole hoopaiia kekahi ma keia Teritori no ka hookaa ole i ka auhau, aa no nae oe e lawe mai ia mau olelo ano ole iloko o keia Hale Hanohano, kahi hoi akoakoa ai na poe naauao i hilinaiia e ka lehulehu. He hewa iho o Hamakua, Lele haaheo no ka wai lele o Hiilawe, e lawe ae ana i ka hanohano o ka apana e kilohi i ka papahele o Maukele. Aole anei i lawa keia no ka hooiaio ana i kau haiolelo pupule?

            O ka'u mea pahaohao nae, ke pai mai nei oe i kou hoopono, ke malama pu nei no nae oe i ka wahahee ma kou mau lehelehe. Ma ka hana a ke kanaka e ikeia ai kona pono. He hoopono paha he wahahee. He olelo hoopono a me ka oiaio anei kau na ka poe inu rama oe i koho?

            Ninau Eha. Mai ka mua a ka hope o keia ninau aohe maopopo. Ua hoonui wale aku ia i na huaolelo mamua o ka mea i kakau maoli ia. Ua ike no hoi paha aole i lawa ka ike, lapaku wale mai no e ike ia ka hemahema i ke akea.

            O ka hapa mua o keia ninau, ua pau ma ka ninau elua, koe ke kii keko.

            Aole au i kakau he holoholo mau a loa ke kii Keko. O ka mea i kakauia, "Holomalu a loaa ke kii Keko." Aole no paha ou ike i ka heluhelu. Poina anei oe i ko holo ana i ka po o ka la hana 59 o ka Ahaolelo, oiai na kakou no i hooholo e noho ka Ahaolelo ia po? O na Bila Kanawai ano nui e noonoo ia ana ia po, oia no ka Bila Aie no na Alanui o Kohala, Kona, Kau a me na wahi a pau, Bila Kaa Uwila o Hilo a me na Alahao a Acho a me Corper no na Kau, Kona a me Kohala. Ia po hoi oukou i pau ai i ka holo e pee mamuli o kekahi manao i aoao ia aku no hoi ia oe, a o kou holo no hoi ia e pee i kou wahi e pee ai a nalo i mea e emi ai na hoa i akoakoa mai malalo o ka 16. Ma ke kanawai hoi, aole e hiki i ka Ahaolelo ke hooholo i kekahi mea, ke emi na hoa i akoakoa mai malalo o ka 16. He 22 kakou i ka hoomaka ana, i kuu hapai ana no e noonooia ka bila aie, ko oukou pau no i ka holo a koe makou he 14. O ka moe pu iho la no ia o ua poe bila nei i ke ala.

            O ka hua o ia holo malu ana o oukou, ua puka mai ma ka nupepa Avalataisa o ia kakahiaka ae, he poe kii keko no kakou. Hookalele mai nei oe i kau mau olelo ana maluna o keko, ua kapa aku ka wau ia oe he keko. Ihea kau kula i hele ai a hiki ole ia oe ke heluhelu pololei? Minamina wau i kou hele ana mai me ka hawawa i Wahaolelo no na Kona, Kau a me Kohala, he poe apana kaulana o na Lunamakaainana i ka naauao i na au i hala aku nei.

            Nau no oe i kapa mai nei he keko, a paanaau loa no hoi ke keko ia oe. No ko laki no paha i ke Sipa, o "Keko" kau hua i kiko ai i ka la 20 o Iune.

            Ninau Elima. Aole keia he ninau, aka, he manao pale mai i ka'u i palapala ai! "He hoolohe wale i na alakai lalau a kekahi poe, a holo ole ka bila alahao o na Kona." Wi ka niho o ka lole, ke hoolalau wale ae la ka olelo. O ke kukini holo hewa, haule oia i ka Lalau.

            Ho-Holy Moses Kaniho laki ia Keko! Kai no hoi i ua po la a'u i olelo aenei maluna; komo haaheo mai la no hoi oe; a oiai oe e kalali ana e hiki aku i ka noho a na Kau, Kona a me Kohala i haawi mai ai nou iloko o keia Hale. Hopu ia mai oe e R. Boyd, hawanawana mai ana ia oe. A o kou ku no ia hele ma kou pakaukau, hemo ka ume, hoolalau wale iho no, a o ko ku ae no ia oili ana ma ka puka aniani e huli pono la i Hawaii e nana ana ia Kau, Kona a me Kohala, e hea mai ana ia oe me ka leo aloha o ke aheahe malie e kikeke ana i ko Lunaikehala, aohe make hoolohe wale i ka hawanawana, aka, e noho iho e kokua i ka Lunamaaainana puuwai hamama o Hamakua i loaa ona dala no na alanui a me na kaa ahi no kou mau Haku, i pau ka hookua nui ana ma na wahi ekake, i hui hoi o Kau me Kohala, i lu mai ai ka poe waiwai i ke dala iloko ka aina, a ke loaa ia alahao, o ka puni no ia o Hawaii i ke alahao. Lilo koke o Hawaii i puuhonua no ka lehulehu; oia ke kalaiaina. He ole nae ia i ka hawawa. Owai no ka lehulehu? Na ka lehulehu no e ike. No ka lili o Kaniho ia W. C. Achi, haaleleia ka pono o na Haku ona, a kue ia ke Alahao o Kona.

            Ninau Eono. Manao elua ia. Ua lawa ka'u hoakaka i kou hana ole i na pomaikai o ka lehulehu maluna aenei.

            Mahalo no au i ka nui o kau mau bila i lawe mai ai, a ua ike no hoi oe, owau no ke noke ana i ha hooikaika i ua mau bila la au, a o ko ike ole i ke kalaaina, hahai wale no i na a'o lalau a hai; mea ae no oukou - ua mea mai kahi haole - ua mahalo mai kahi haole, ilaila iho la no kakou la a moe pu ka Bila a kakou i ke ala.

            Aia ua wahi haole nei la i Amerika kahi i hooikaika ai e hui aku kakou me Kaleponi. Ina i ae oe i ka'u, e lokahi na Lunamakaainana o ka mokupuni o Hawaii me ka ole ae i ka "party"; me nei ua holo ua mau bila la a kakou. Kanalua wau i ka oiaio nau ponoi no i hana ua mau bila la au. Ina aole e hiki ia oe ke haku i kau olelo ponoi, pehea la e hiki ai la oe ke haku i ka olelo Beritania? He Revi hoi oe, malama nae oe i ka mea hoopailua a Iehva ma kou mau lehulehu. Ua ike ka naauao i ka pilikia a kapae ae, o ka hupo kalali oia a haule.

            Ninau Ehiku. Manao ekolu. E heluhelu i ka nupepa, a e ike oe, aole a'u olelo, he kali oe i ka hai, a he makilo, etc. Oia ka mea i wahawaha ai ka poe naauao i ka paio me ka hupo, aole e hiki i ka hupo ke hoomaopopo. Aka hoi, ina o oe io ka mea nona ua manao la ma ka nupepa Home Rula o Mei 18, alaila, oia no. A ina hoi oia no ia, heaha iho la hoi? Ina hoi aole ia, heaha ae la hoi ko laila? Ke pai mai nei oe i kau mau hana aloha, kou hoopono a me kou haahaa. Mahalo. Aole paha oe i ike i ka hana a kekahi. He Revi hoi oe. A e ia ka ia oiahan. Mai hoike ae ka lima akau i ka mea a ka lima hema i manawalea aku. Aole loa e komo ka poe piliwaiwai i ke aupuni o ka Lani. He hookahi wale no a'u mea e kaena ai o ke Ke'a o Kristo. A i makemake kekahi e kaena, e kaena oia no Kristo Iesu. Aole iaia iho. Nawai la oe i hookahunapule? Mailuilu hoi kahi manawalea.

            Ke kaena mai nei oe, nou ka o Hamakua. U hoi paha! I ka nele pupule o Hamakua e hoopilikana mai ai ia oe. Hoohilahila aku la oe ia Kau, Kona a me Kohala, a miki ae oe ilaila. Waiho malie o Hamakua no ka poe naauao. Aia kou apana kupono o Kalihi.

            Ko koi mai nei oe e paio kaua he alo a he alo. Akaaka kuu uhane ia oe. E kuhihewa ana paha oe i ka nuku he paio ia. Pehea ia oe i aa ai e paio mai me a'u, oiai, ke uwe e wale e mai nei no oe. Nuku wale mai nei no oe a uwe wale iho no me ka hoopa ole ia'ku, a ke kahea aku la oe i ke Akua e kokua mai. Pehea e kokua mai ai ke Akua i ka poe Revi haihai kanawai, pili waiwai, malama i ka wahahee ma na lehelehe, oiai he hoopailua o Iehova ia mea?

            Ke olelo mai nei oe ua koi aku aa ia oe e kokua i ka Bila a ka Repubalika i loaa ona dala. Owai la kou daimonio i aa ai oe e hoopunipuni ae ai i ke akea? O ka bila hea la a na Repubalika ua bila la? Hai mai oe i ka helu a me ka mea nana ua bila, alaila, ho ae kaua i kahi e ikei ai ka pololei: Heaha no hoi ko mea i hai ole ai i ke Grand Jury i huli iho nei i ke Kipe? No ka nele manao hopu hewa i ka wahahee.

            Ko ae aku nei au e paio me oe. Aole nae ma Honolulu nei. Aka, makemake au e paio me oe ma kou mau ipuka hale ponoi. Oia hoi ma kekahi o keia mau apana; Kau, Kona a me Kohala, imua hoi o ka poe nana i koho mai ia oe a na keia koho balota ae e hoike mai i ka mea o kaua e lanakila ana. Nau e koho mai, i Kau paha i Kona paha, a me ka manawa e paio ai.

            E paio kaua malalo o na rula naauao a maluna hoi o ko kaua mau kulana kalaiaina, e hooiaio ana i ka kaua pane ma na nupepa Aloha Aina Helu 22, a me Home Rula o Iulai 5.

            E kohoia ekolu mau Lunakanawai naauao maiwaena mai o kou poe haku. I elua nau mai, a i hookahi na'u aku. Anoai o loaa wahi makamaka no au iloko o kou hale ponoi.

            Ke ae nei au e hele malihini aku i ou la, iwaena hoi o kou poe ponoi e kakele ai me oe i ka hana a ka lae. I ike mai ai ka poe nana i koho mai ia oe i kou ano a me kau hana a'u hoi e manao aku nei no i keia manawa, aole lakou e koho hou ana ia oe, a aole oe e puka hou ana i keia kau koho balota. Oiai, he kanaka kanawai oe, he Sipa.

            Ke hooki nei au i ko'u pane ana

(E nana ma ka aoao 8.)