Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 31, 3 August 1901 — Page 6

Page PDF (658.58 KB)

This text was transcribed by:  Mahealani Chang
This work is dedicated to:  Mary Kawena Pukui

KE ALOHA AINA

 

6          KE ALOHA AINA    POAONO, AUGATE 3, 1901.

 

KA ELELE WILIKOKI

 

            Maluna o ka Zealandia o ka po Poaono nei i hoea hou mai ai ka Elele Wilikoki me kona ohana mai Wasinetona mai. Aole he kumu nui o keia huakai huli hoi a ka Elele Wilikoki no ka home nei, aka, mamuli ka o ka wela o Wasinetona i keia mau la.

            He mau pule ae nei i hala ka lohe ia ana o ka hoea ana mai o ka Elele Wilikoki i Kapalakiko, akahi no nae a keehi na kapuai wawae i ka aina hanau.

            Ma ko ka Elele niele ia ana aku ina e loaa io ana ia Hawaii nei ke kulana mokuaina ma keia noho hou ana mai o ke kau Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia iloko o Dekemaba ae nei. Ua hoole mai oia me ka olelo mai he mea kanalua ia i keia wa, aka, e hoao aku ana nae oia e waiho aku i ka bila mokuaina no ka hoike ana aku ia Amerika Huipuia, o ka makemake ia o na kanaka Hawaii, (o ka palu ia i puhi ia aku ai i ka poe koho balota, o ka maunu ia i pakali ia ai ka lahui).

            Ina he oiaio keia mau olelo a ka Elele a ua ike mua oia aole e loaa ana ka iini o ka lahui, oia ke Aupuni Mokuaina no ke Teritori o Hawaii nei, alaila, ke olelo ae nei makou ua waiwai ole keia hoo-repubalika ia ana iho nei o ka lahui.

            Imua o kekahi halawai makaainana i malama ia ma ke kahua paikau o Haimoeipo ua hoike mai ua Elele nei a ka lahui, o ke alahele wale no ia e loaa ai ia kakou ke aupuni Mokuaina ma ka hoo-repubalika ana, aka, i keia hoi hou ana mai la nae, ua hoike mai la oia aole no e loaa ana ia kakou ke kulana mokuaina i keia kau a i ole no kekahi mau makahiki e hiki mai ana.

            Maanei e hiki ai ia kakou ke hoomaopopo iho, aole io no he wahi pono e loaa ana i ka lahui mai ka Elele a kakou i hilinai kuhihewa aku ai, a e ko ana no na mea a na nupepa i hoike mua aku ai, aole e nana ia mai ana kana mau kumuhana e ko Amerika poe hana kaukanawai.

            E noho ana ka Elele me kona ohana no kekahi mau mahina maanei a huli hoi hou aku no Wasinetona mamua o ka wehe ia ana o ke kau Ahaolelo Kanalimakumamahiku.

 

            E lawe nui i KE ALOHA AINA i ike mau i na mea hou o keia mau la e nee nei.

            Ua nalowale he huihui ki ma keia kakahiaka Poakahi na ka Rev. J. Kekipi, a o ka mea e loaa ai e oluolu e hoihoi ae ia J. Kekipi a i ole i keia keena.

 

KULANA LUNAKANAWAI KAAPUNI EKOLU.

 

            Wasinetona, D. C., Iulai 15. O ka Loio Kuhina o Amerika Huipuia, eia oia ke hoolilo nei i kona noonoo i keia mau la maluna o ke kulana o Hawaii. Aole wale o ka hihia o Humepera ka i hoea aku imua ona, aka, o ke kumu hana kekahi e pili ana i ka lunakanawai ekolu o ka Aha Kaapuni o Honolulu, eia ke noonoo akahele ia nei eia a me kona kokua.

            He ekolu inoa e waiho nei maloko o ke keena aupuni no keia kulana. A me he mea la nae, e lilo ana ia Edgar Caypless keia wahi me ka maalahi. O ka elua o na inoa e waiho nei oia o Lyle A. Dickey, a ua nui no na poe i kakoo i keia inoa. O ka ekolu o ia o Antonio G. Correa, a ua loaa pu iaia he mau kakoo ana mai kona mau hoaloha mai. O ka inoa o Caypless kai lawe ia mai e kuka maloko o ka Hale Keokeo, a ke kali wale ia nei no no ka apono mai o Loio Kuhina Knox i ka haawi mai i aha hookolokolo ekolu.

 

MOKU PAUAHI MA MAHUKONA.

 

            Ma ke ahiahi Poalima nei i loaa mai ai he hoike ma ka telegarapa uwea ole mai Mahukona mai e hoike mai ana aia he moku kalepa nona ka inoa o Empire ke ulupa ia nei e ke ahi ma kahi he ekolu mile mai ia awa aku. A aia ka mokuahi Kinau ke haawi la i na kokua ana i ka moku poino.

            Ma ka huli hoi ana mai a ke Kinau ma ka Poaono nei i loaa mai ai na hoike piha no ka poino ana o ka moku Empire me ka lawe pu ana mai i ke kapena a me na luina o ka moku poino i keia kulanakauhale.

            Ua ikeia ke ahi maluna o ka Empire ma ke kakahiaka Poalima nei, a mahope o ka ike ana o kona kapena aole he manaolana i koe no ka palekana o kona moku, nolaila, ua manao iho la oia e lawe aku i kona moku ma kahi ae one a malaila hoi e hooili aku ai, aka, mamuli nae o ka pa mau mai o ka makani mai ka aina mai, ua puhi ia aku la oia no waho moana me ka ikaika o ka a ana o ke ahi.

            I ka ike ana o ke kapena ua hiki ole i ka moku ke pae aku iuka o ka aina, a o ko lakou mau ola hoi eia ia iloko o ke kulana kupilikii ua hookuu ia iho la na waapa, kau mai la na mea a pau hoi mai la no Mahukona.

            I ka hoea ana mai o ke Kinau i Mahukona ua holo mua aku oia e haawi i na kokua ana, a no eha hora o kona hoao ana e hoopio i ke ahi e ulupa ana me ka weliweli nui i na mea a pau e loaa aku ana maluna o ka moku poino, ua haalele aku la ke Kinau iaia, no kona mau awa maa mau. Ua kau mai na olulo o ka Empire maluna o ke Kinau no ka niele pono ia ana i ke kumu i poino ai ko lakou moku.

            O ka Empire he elua a i ole ekolu wale no la o kona hoea ana mai i Mahukona me ka piha ukana nanahu a halawai iho la keia hopena weliweli me ia nana i hoihoi aku la iaia no lalo o ka opu o ka moana, mahope hoi o kona alo ana mai he 72 la holo i luna o na ale hanupanupa mai Nu Kakela mai.

            Ua hoopiha ia o uka o na lae kahakai me na poe makaikai i ka moku pauahi, a i ka wa a ke Kinau i haalele aku ai ia laila ua kokoke ka moku e piholo a ua pau na kia i ka hina.

            Ma ke kakahiaka Poaono nei i loaa mai ai na hoike hope i keia kulanakauhale mai Mahukona mai ma ke telegarapa uwea ole e hai mai ana, ma ka hora 10 oia kakahiaka Poaono iwaena o kekahi anaina makaikai nui i hoi aku ai ka Empire ilalo o Kuhaimoana, a nalo aku la no ka wa mau loa. O na agena o keia moku oia no ka hui o J. J. Moore o Kapalakiko.

 

            HE UWATI KUPAIANAHA.

 

            He elemakule, nawaliwali a i kokoke loa aku kona mau la e hoi aku ilalo o ka lua kupapau, kai hoea mai la i ka panina o kekahi hana ana i moeuhane mau ai iloko o na makahiki loihi he 20 i hala ae nei. O kona inoa o Frank Bohacek, he kanaka Bohemia hana uwati, e ola nei maloko o kekahi wahi pupupu hale nahaha e ku ana iwaena o ke kahua o na kanaka Bohemia.

            Ua hana ia mai nei e Bohacek kekahi uwati kupaianaha. O keia elemakule oia kekahi o na poe hana gula akamai i hoea mua loa mai i Kikako, ua loaa iaia ka pomaikai me ka holomua ma keia hana, a ma ka 1880 ua haalele aku la oia i ka lawelawe ana i kana oihana a noho iho la e ai i ka loaa ana i imi hoomanawanui ai no kona mau la kanikoo. Iloko o keia mau la e ola nei malalo o kona loaa ponoi, ua ulu mai la he noonoo iloko ona no ka hana ana i kekahi uwati kupaianaha, he loihi na makahiki o kona hana ana i keia uwati, a ua lilo ia i hana e hoonanea ia ai oia.

            O keia ka uwati pilikua iwaena o na uwati a pau, he 18 kapuai kona kiekie a he 15 kona ana puni. He eha mau papa hoike e kau ana ma kona alo. O ka papa hoike mua no na hora ia he 12, elua no na hora he 24, ekolu e hoike ana i ka la o ka makahiki, ka mahina a me ka pule, a o ka eha e hoike ana ia i ka poai ana o ka honua a me na mea kino lani e ae i ka la, o ka la ua hana ia mai kekahi aniani kukui uwila ulaula mai. O ka mahina e hoike ana ia e like no me kona nee ana. O ka honua e niniu ana no oia ma kona iho he hookahi puni iloko o 24 hora.

            He kanakolu mau kii like ole e maalo ae ana ma kekahi wahi i hookahakahaka ia o ka uwati maluna oia na Peresidena o Amerika Huipuia mai a Keoki Wakinekona mai a hiki ia Peresidena Makinile, a me Uncle Sam, Clumbus, Dewey, Franklin, Ilikini a me Amerika. He elua minute o ke kau ana o ke kii mamua o kona nalo ana aku.

            Eia no o Bohacek ke hoomau nei i ka hana ana i ka uwati, a e hookomo aku ana oia i na mekini hoolele leo iloko ona me na bele himeni. Aole oia e hana ana i  keia uwati no ke kuai a i ole no ka hoikeike ana, aka, no ka hoohala ana no ia i kona mau la hope ma ka hoomau ana i kona ike mikanika.-Kikako Tribune.

 

E HOPUIA NA WAHINE HOOKAMAKAMA.

 

            Imua o Lunakanawai Wilikoki i hoea aku ai he wahine Iapana nona ka inoa o Toni no ka hoolohe ia ana o kona hewa hookamakama. O keia wahine Iapana, he wahine lawelawe oia no loko o kekahi hale oki lauoho e ku nei ma ke alanui Moiwahine kokoke i ke alanui Rikeke. Ua hopu ia oia malalo o ka haawi ana a kekahi kanaka i na makai. Imua o ka lunakanawai i ae aku ai ka wahine Iapana i kona hewa a ua hookau ia aku he hoopai maluna ona e hoopaahao ia oia maloko o Kawa no elima la.

            He hihia no oia ano kekahi i lawe ia mai imua o ka aha, aka, mamuli nae o ka o ka nele i na hooiaio kupono, ua hookuu ia mai oia.

            Ua olelo ae na makai mahope o ke pani ia ana o Iwilei ua paholo ae la na hana hookamakama maloko o ke kulanakauhale. O ka mea paakiki loa oia no ka huli ana aku i hoike, aka, e hoomau ia aku ana no e ka oihana makai ke kinai ana i keia mau anoano ino i kupu ae iwaena o ka noho maemae ana o ke kulanakauhale nei.

            He mama loa keia hoopai a'u i haawi aku ai maluna o keia wahine hana hewa, wahi a Wilikoki e hoomahuahua aku no nae ka hoea hou mai he hihia o keia ano imua o kuu alo.