Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 33, 17 August 1901 — Page 7

Page PDF (733.88 KB)

This text was transcribed by:  Linda Paik
This work is dedicated to:  Katey Lanamalia Reiko Paik

7

KE ALOHA AINA POAONO.  AUGATE 17, 1901.

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

:NO KE:

KAKELA LANAFODA

: KA :

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

: KA :

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

 

MOKUNA I.

 

OE KA BIUTE I KA IKE A KA MAKA NA HANA HOOULUMAHIEHIE A KE ALOHA.

 

            Nolaila, e kuu biute, a e kuu mea nani hoi, mai hoowahawaha no ko’u kulana, no ka mea, ua aloha ua ia oe, aole ano wale anei no , aka, mai kinohi mua loa mai o ko’u ike ana ia oe he moiwahine no ka nani ma kela la poina ole a’u e hoomanao nei o ka hoohiwahiwa pua o Mei, a hooholo paa iho au i ka’u hoohiki o oe ka’u wahine iloko o ka berita hemolele loa a ka mare. Ano e lawe aku i ka’u mau olelo e ke Pua Lilia Ahiu o Sanadela, a e manaoio iho hoi me ke kanalua ole a i hoike no ka oiaio o ka’u olelo e ae mai ia’u e sila aku i ka honi mua loa mawaena ou a me a’e maluna o lou mau lehelehe.

            He mau maka pihoihoi o ke ohilahila ka ua Pua Lilia Ahiu nei i   haawai mai ai i kana nana ana maluna o ka Haku Opio, aka, i ka wa a na lima o ua Haku Opio la i uhola aku ai me he upena la na ka lawakua, nia, a ma u ae la ko laua mau lehelehe no ekolu a eha manawa iloko o ke kuwiliwili. Alaila, mai na puili homi ana ae o ke kuwiliwili ua hookomo aku la ka Haku Opio ma ka manamanalima o ka Pua Lilia o Sanadela i ka laua berita hoopaa he komo gula me na onohi daimana e hulali ana, alaila, mai kela berita mai o ka hoopaa i hoea mai ai ka puana a ka moe pela iho la i sila ia ai ka hopena o ka Haku Ela Opio Welemoneka o ke Kakela Lanafoda, a me ka ui Pua Lilia Ahiu o Sanadela iloko o na hana hooulumahiehie o ke aloha, ka laau hooulu kaulana i ke kino, e loaa like ai ia laua pakahi he kuleana kahi maluna o kekahi e hiki ole ai ke hoohalahala, no ka mea, ua liliha na puu moni ai a ke aloha.

 

MOKUNA II.

 

KA HOOHUI MARE            KE KULUAUMOE---

IMUA O KA INAINA O KA HAKU---

ME KUEWA MA LANAFODA

KAKELA.

 

O ke sila paa ia ana o ke aloha mawaena o ka Haku Opio o Lanafoda Kakela a me ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, ua o kela komo gula onohi daimana o ka berita e hoike ana hoi i ka oiaio o ko laua manao oia ka ka Haku Opio Welemoneka i lawe koke mai ai i kana hoomakaukau aha iloko a ka malu loa a me ka awiwi, a i ka la hope loa o ka piha makahiki, aia ua Haku Opio la ua hoea aku no Sanadela a hui me kana wahine hoopalau a hoike i keia mau olelo me ka haaheo nui.

E kau Pua Lilia Ahiu, wahi a ua Haku Opio nei, o keia ka la hope e loaa ai ia’u ka lanakila no ka noho maha ana iloko o ke kuokoa mau loa i ka la apopo. Ano, oiai au e hoomanao ae ana no keia la e ae mai ia’u e kuu aloha e olelo ae he la keia na’u i kali loihi ai me ka hopohopo nui. O keia ka la hope loa e piha ai ia’u la iwakalua makahiki, a e pau ai hoi ko’u noho pio ana malalo o ka malu a me ka mana o ka makua, a e lilo ai hoi au he kanaka e hana ana i ko’u mau makemake iho me ke keakea ole ia mai, a ke hala ae keia la, alaila, i ka la apopo he lede oe, a he haku wahine oe no Lanafoda.

Alaila, aole anei i kue mai ana kou makua ia oe no keia mea? wahi a ka ui Pua Lilia.

Aole loa e kuu aloha! Aole loa o laua kuleana e kue mai ai i ko’u mau manao ma ka ia apopo. O keia wahi la wale iho no ka’u i hopohopo ai i na au e hana ana i hoolahi wahi kukihewa uuku, a o ia wahi paewa uuku a’u i hana ai hooko ai, e aai iho no ia elike me ka wai uliuli o ke inika e  hapala ana maluna o ka pepa aiai a keokeo maemae loa e hoolilo ia ai kona nani i mea inoino i ka nana iho a ka maka, nolaila ma ka la apopo e hoea hou ma ai au, a hoike i na mea a pau e hooko ia ai ko kaua mau i@ni ana, e kono iloko o ka Paredaiso nani a ka maha a me ka hauoli.

Alaila, me na olelo hoonaauao a ua Haku Opio ala, ua huli hoi aku la oia @@ ke kakela, a lawelawe i kana mau hana elike ne ka nea maa mau, a ma kekahi la ae, ka ia hoi a ua Haku Opio nei i hoike aku ai i kana aloha ma ia la e lawe ia mai ai ka laua hoohiki i hoopaa ai ne kona hooko ia. Ma ka hora elua o ka auina la o ua la nei, aia na Haku Opio nei me kana kumu ua haalele iho la i ke Kakela Lanafoda maluna o na lio, a holo aki la no kahi kauhale i Kene e ku mamao mai la he mau mile loihi o umi ke kowa mai Lanafoda Kakela aku.

O ka misiona nui o keia huakai aole loa he mea i ike o ka Haku Opio Welemoneka wale no. Ia laua i hoea aku ai no Kene, ua kipa loa aku la laua no kahi halepule, a ma ka hale o ke kahu a makua uhane o ua wahi ala malila i hookipa ia aku ai laua, a hoomaha i na maopaopa o keia huakai hele.

Ma keia wahi i ala mai ai na hoohuoi ana iloko o Kalauda ke kumu a’o kakapahi a ka Haku Opio, a ninau @@@@ iho me ke pahaohao no na kumu nui a kana alii opio i kipa aku ai @aila. Aia an@ he hoohui mare e malama ia ana, i kauoha ia ai ka Haku Opio o Lanafoda e kipa mai ia nei? wahi a ua kanaka Faani ala, aka, nawai e hoike aku ia@a i ka haina o kela ninau e hoopohihihi ala i  kona noonoo ke ole e oluolu ia e ka hanohano o kana alii opio ka hoike ana aku.

Imua o ke kaula hemolele o ka manaoio ka makua uhane Bulia, ua hoike malu aku ua Haku Opio nei i ka manao nui o kana huakai i hiki aku ai, a o ia ka ua kahunapule opio ne i haka pono mai ai maluna o kana malihini hanohano, alaila, me ka leo kuoo, pane nai la ua kahunapule nei:   He mea maikai ka mare no na mea a pau ke malama pono ia ka maemae a me ka laahia o kona ihiihi, a oiai, ua waiho mai la oe na’u e hooko i ka laahia o ka hoohui ia ana o ke kane a me ka wahine i hookahi, alaila, ke hoomanao e aku nei au ia oe mamua i ka mea ia palapala ia penei:---O ka mea a ke Akua i hoohui a hoolilo ai i hookahi, mai hookaawale ae ke kanaka. Nolaila, i ka manawa hea kuu Haku i makemake ai e hooko ia ka hanohano a me ka laahia o ka aihana mare?

I kekahi manawa o keia ahiahi a’u e hoea hou mai ai me ka lede nona ka lima akua e molia ia aku ana imua o ke kuahu, a e hoomanao iho e ka makua hemolele o ka manaoio i hooko koke ia kela hana me ka hoohakalia ole i ka minute mua loa a ua paa mare e hoea mai ai, wahi a ka Haku Opio.

Alaila, ua pono, a e makaukau ana hoi na mea a pau mamua o ka hoea ana o na mea mare, i pane mai ai ke kahunapule me ka piha hoihoi, a iloko a na lulu lima aloha ana, ua huli hoi mai la ka Haku Opio me kana kumu, a ia laua ma ke ala, ua ninau okoa mai la o Kalauda no keia hana nui a laua i hele mai ai i Kene, a ua hoike aku ka haku me ka huna ole elike me kana olelo mua o ke kono e lilo ua kumuao kakapahi nei i hoike ma kona aoao i ka wa e hana a e hoolohe ia ai o keia hihia (mare) imua e ka lunakanawai (kahunapule) aia aha hanohano.

Alaila, e mare ana oe e kuu Haku i ka wahine i keia po?  wahi a ua kumu ala i ninau mai ai.

Ae, e kuu Kalauda maikai, a iwaena wale iho no nae hoi keia o kaua a me ke kahunapule a me ka mea a kuu puuwai i aloha ai, a ke hikinai nei au me ka paulele aole loa oe e kumakaia mai ana ia’u.

Alaila, e wehe mai ana oe i ka pili aloha ana o ke  kumu a ne ka haumana. O! Kuu Akua!! Ua hilinai kuhihewa loa ia au ma o ke alii ala, ka Ela Welemoneka a Haku Opio hoi o Lanafoda e ola ai kuu wahi inoa, aka, eia au ke ike nei ua neie au me ia haawina o ka haaheo, a nawai ana la e haaheo ke kahua lealea o Sena Keoki a me Sena Mikaela, wahi a Kalauda i noehaeha ae ai iaia iho.

Kalauda kuu hoaloha, wahi a ka Haku Opio me ka leo kuoo, me ka hoomau ana aku no i ke kamailio. Aole loa au e haalele ia oe, a nele! O ka hanohano o kela la a me kona mau ehaeha, e hoea aku ana no a Welemoneka ka Haku Opio o Lanafoda ma ka aoao o kana kumuao, a komo like iloko oia mau’ lealea ana, nolaila, e paa kou wahe no keia mea a’u e hana nei, a ke ku kaua i ka makaia, alaila, e hoomanao iho eia no wau o kou hoaloha oiaio.

Ua haawi mai o Kalauda i na hoomaikai ana maluna o kona Haku Opio, a ia laua i hoea aku ai no ka mana alanui e moe ana no Sanadela ua huli hou mai la ka Haku Opio a kamailio i kana kumu:  Ma keia alanui aku kaua a ke pau ka kaua hana ma keia huakai, alaila, hohoi loa aku kaua no ke kakela a hoomakaukau no ka kaua huakai hele o keia po.

O keia mau olelo kono a ka Haku Opio, he ae wale no ka Kalauda, a ia laua i hoea aku ai no Sanadela, aia hoi, ua hoopuiwa nui ia ua Kalauda ala i ka halawai ana mai a kona lena ike me na nanaina nani o na pua like ole e popohe luhiehu ana iloko o ko lakou mau kahiko nani, a o ka heke a me ka oi helu ekahi o na pua ana i ike ai a hoohihi kona maau i ka mahalo oia no ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, a oia ka ua wahi Farani nei i mahalo iho ai iloko ona me keia mau olelo:

Kaapuni au a puni Parida,

Aohe lua like me oe,

Iloko o Ladana kaulana a ike maka,

Sanadela i na oawa ahiu ka oi.

Ma na oiwi o ua Pua Lilia Ahiu ala, aohe mea a ka maka o ua kumu ao kakapahi nei a ka hauku Opio ewae a e nema iho ai, hookahi wale no o ka akena a me ka mahalo aku a pau ke aho, a oia ka ua Kalauda nei i hoomaoe mai ai i kona Haku Opio no ua ui ala, a i ka wa i loaa aku ai o ka haina, ua hoomaikai ae la oia i na lani a pane mai i keia mau olelo, ua kupono loa oia i lilo i noiwahine no kekahi aupuni, no ka mea, he nani kona a me ka ni a kekahi lahui kanaka e haaheo ai me ke kaena ana, aka, ua eo nae ia ia oe e kuu haku, a ke manaolana nei au, aole ioa ka Haku aoo e kue mai ana ia oe ina oe e hoike aku ana i keia mea imua o kano alo.

 

E hookuni ia ana ka ogana o Kamoiliilii ma keia auina La Pule iho a ma ia wa pu e malama ia ana he he bapetizo ana i kakahi mau opio maloko o ua luakini la. O ka ogana mua keia o Kawaiahao i hookaawale ia aku, mahope o ka loaa hou ana mai nei o ka ogana hou oia luakini. Ua kono @kea ia ka lehulehu a naue ae ma ka luakini o Kamoiliili.