Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 38, 21 September 1901 — Page 5

Page PDF (765.08 KB)

This text was transcribed by:  Naomi C. Losch
This work is dedicated to:  Robert Clarke Paoa

KE ALOHA AINA

POAONO, SEPATEMABA 21, 1901

 

NA LETA.

       Aole e ili maluna o makou na koikoi o na ahewa ana no keia mau manao i hoopuka ia malalo o keia poo aka, e ili no ia maluna o na poe na lakou i kakau mai.

_________________

I ka nupepa KE ALOHA AINA.    Aloha oe:---

       Ua ike ia iho ka pane a Mrs. Wakeki Ululanihilimoe Pauli Kaleioku Keaweopala Heleluhe ia "Kamakeealii" o ka la 14 aku nei penei: "E oluolu e KE ALOHA AINA e hiipoi aku i keia mau lalani e mawehewehe aku ana no ka mea oiaio i hana ia ma ka la hanau o ka Moiwahine Liliuokalani." O ka mea kupanaha nae, aohe hoi i wehewehe pono mai, ua hoopunipuni paha ia lohe no  ke kipaku ia ana o Ke'lii Keanookalani, a i ole ua oiaio paha ua kipaku io ia no, ua hoomaka koke mai nae e hailiili okoa mai me na huaolelo kupono ole ia oe e hoopuka a maka maoli ae ai ma kau mau wehewehe manao ana.

       O Kamakeealii ka mea nana ka hoohuoi, aole o Niau, eia nae pau mai nei ia oe ka Niauoiaio, ka noa, ke kauwa, a pela wale aku. O ke mele i himeni mua ia aku ai ia oe, he mele no ia ua hana ia e ka poe kahiko, aole ae la no keia mau la. Aohe no i hoopuka ia kou inoa e Wakeki ma ia hoohuoi ninau a Kamakeealii, eia nae o ko puono okoa mai nei no ia me he hehena ala, a ike ia aku nei nau no ka paha e Wakeki i kipaku ke'lii o Keanookalani mai ka pakaukau ai aku o ka lanai ahaaina o ka la hanau o ka Moiwahine, a i ike ia iho nei i ka lalani o ko mau inoa a me na inoa o au mau kane a elna i mare ai. Nolaila, ua ike ae la no kakou i kekahi o kana mau hooia maloko o kana pane (makani luna ke lele ino nei ke ao).

Hoopau ke kani a ka manu i ka laau,

Ke oloke wale 'la o i ka pua noni,

E hoomanao ana no paha ia Kaupe-a,

Hea ia mai hoi kela kanaka,

Ua loaa ko'u inoa ia oe,

Nani hoi ka ike ana a ka hee i na wahi leho liilii,    

He ike hoi kau!

Ka inoa ua ike ae oe,

I ko'u helu e kau ana,

Lawe ae au a kiekie,

Kau i ka hale ipukukui.

       Oia o Papaikaniau, ke kupuna o na 'lii, nolaila mai ko makou Niau, aole no Keei no kahi i kaulana i ka lalo lilo; aole no he niau pulumi hale no "Hapukuohikau ka inoa lau ma," ke i mai nei oe, o oe ka i ike i ka makuahine o Ke'lii Keanookalani. Heaha ka hoi ka mea i ninau ai moopuna a wai?

A hookano iluna ka pali o Wailau,

O uiui, o oe ka oi ka mea nana e ninau mai kupuna o na 'lii; a e hai aku au i lohe 'oe, moopuna a,

Uiuiawaakiloa ke kane,

Na Ku ka manu o Lonoau ia nei,

Uiui a Kahikokii e ulu e nana na 'lii,

Ke kumu alii o na 'lii,

E ku-e-pehea-la?

Pehea ua lani hou, alii hou, lani loa, alii loa,

Eia ua lani o Haloa e na moku,

E pili ai ka hanu me he la ua ala,

I ke kapu o Keaka.

I lohe e na kuauhau liilii, kuauhau ae owai ke kahu? O ke unu pehi iole ka mea peku a ka wawae, owai ka makaainana? O ka poe e noho mai la i kulana nalu makai aku o Kakaako, ka poe (lelewa) i ike ole i na pua alii a me na kaukau alii o Hawaii nei, he nui a lehulehu loa lakou e noho mai nei, a e akaaka malu mai nei i keia mau kuauhau o neia poe pua alii hou ka hoi o Hawaii. Wahi au:

E pane a popololei,

Lea ke kau ia ke kau ai,

He maona ia he maona ai,

Kou ko ka noanoa.

       Pololei kela, ua hana ia a nui ka ai, ka i'a e ke'lii, ka hanai a na'lii, ka moopuna a na 'lii, a Kalaninuiamamao.

@@@@@@@ ka hikina a ka la,

Hiki mai Kalani hahana e na moku,

Weliweli i ke kapu o ke'lii,

O Liliu o Loloku o walania i ke kii onohi,

I ke kii onohi o Ku Kalani.

       A ia iho keia a poipoi ia iho ka ai a me ka i'a a ke'lii i na makaainana i hele aku e ike i ka la o Kalani, a o '  haole aku la kau mea e manao@@ai, a lilo iho la ka poe nana@@@ii ia oe i mea ole, i mea kipaku wale ia no. I ka haole iho la hoi a ilihune i ke aupuni, a nele i ka noho kalaunu. Wahi hou no au:

O Kalani anei kou hoa i aa mai ai.

Kalani hea keia? heaha ke kumukuai kou Moolani, he Popoki?

He mea e nei he 'lii, ke'lii owai?

O oe hoi kahi o Haupakela,

Ua kupu pa pa kiekie iluna,

E hoopaipai ana e like me Kaunuohua,

E hoole mai ahanei o Haihala,

Eia iho kou hoa like o Malelewaa la.

       Aole no a makou hoopaapaa no ka mare ana o ke Kama'lii Maheha me ke Keikialii Keaupuni, ka moopuna a Kalanikauleleiwi ke kupuna o na 'lii, a moopuna a Keawemauhili ka Moi o Hilo, nona ke Umiilauwili i pakaawili, he uhiuhi lau mamane wale no hoi paha ia no ka wai o Kapapala ua ike na mea  pu i ke ano oia mea, he nane huna ia. A i keaha? Aohe no he akahakai o laua e mananalo ai la o na 'lii, he lolo no he lolo pa-i wale. Aole no e hiki ke hoohewahewa iaia, oiai, "Ua kohu no e a ai i ke kino o ke koa,

E hooko mai oe e ka makani lau awa,

Oia nei ka oioi o Maui Hikina,

Oia io oia maoli no."

       Ua ka ua i Papakolea i hea oe? I Wahiawa! O ko mea no hoi ha ia i ike ole ai i ka moopuna a Kapu ka moku hano ka leo ia Kalani,

Kau pua-ki ka nuku noho male,

Hamahamau hawanawana ka olelo,

Ihi kai kolea lele ole ka manu,

Hookahi mau e kani nei o Kalani O Laa he 'Lii.

       He alii luhi ole i ke kuauhau, i ka noonoo, i ka hoopilipili, o mea o mea hanau mai o mea, he 'lii luhi ole i ka huli iloko o na buke a hai i loaa mai ai na mookuauhau e kuauhau ae ai. Heaha ke kohu? He nui wale paha na makaainana koko alii oiaio e noho mai nei, aka, aole nae lakou i aa e piikoi ae a hoikeike wale ae i na kuauhau. Ke kau mai la ka pulima kupua ma ka paia lani a ke kakau mai la i keia mau huaolelo, "MENE MENE KEKELA UPALEKINA." Haina: ua kau ia na kuauhau liilii a pau ma ka mea kaupaona, a ua ike ia ka mama.

       Ku-neki na kuauhau liilii noho mai ilalo,

       Hele malalo o Kahikimaia ea,

       Hookahi alii nana e pii ka i-o.

       O ke Umiilauwili i pakaawili,

       Lohe aku la oe?

       Owau a me makou a nui wale ka poe i menemene i kau hana i hana ai i kela alii i ike ia kona mookuauhau alii mai kona wa i hanau ia mai @@, aole paha e like me kou akahi wale ae la no hoi @.

Ike ia, eia ka hoi he 'lii nui oe o ka wa makapehu alii.             Gude-bai kaua, KAMAKEEALII.

____________________________

(Mai ka aoao 3 mai.)

__________________

       Kaalo pono ae la ke Kinau mawaho o Kaluaaha i ka hora 6 p. m. ponoi, e haulani ana kona oiwi kino i na Honoapiilani, ua malie, e ike i ka makani Maaa o ka Malu Ulu o Lele. I ka hora 7 p. m.  ponoi i hoopau iho ai ke Kinau i kona mau mekini no ka hoolele ana i na ohua no Lahaina.

       Haalele ia Lahaina i ka hora 8 a oi, ku i Maalaea i ka hora 9 p. m., no Makena, ku i Makena i ka hora 10:30, haalele ia laila i ka hora 11 p. m., no Kawaihae, ku ilaila i ka hora 4:30 me kekahi wahi ulia liilii oiai, ka ihu o ka moku i kamumu iho i iluna o kekahi mau pukoa oloko o ke kai, mamuli o kekahi ano kukui okoa aku a kanaka, he kukui lamalama paha, pela i alualu ai ke kapena ia kukui, a he kamumu ana eia ka iluna o kekahi mau  pukoa, aka, ua hoopakele mai no ka Haku ia makou, oiai, o Kona mau kauwa kekahi iluna o ka moku, aole ona makemake e hele wawae Kana mau kauwa no na mile lehulehu no Hilo.

       He maikai ke kai ma keia huakai mawaena o Maui me Hawaii, ua pio na ale ahiu o Alenuihaha, a ua kohu Kona kai malino a ehu i ka lai mai o a o, a ke hoomaikai ae nei no i ka Haku no ia mau haawina maikai i pahola ia iho maluna o na kamahele au moana o ke keneturia a ke aloha o ke Akua i hoopunana ai.

       Haalele ia Kawaihae i ka hora 7 a. m., ku i Mahukona i ka hora 8 a. m., haalele ia laila i ka hora 10 a. m., no Laupahoehoe. Oiai, ke Kinau e niau ana ma kona alahele maa mau, aia hoi kekahi wahi kanaka iluna me kana mau hana keaka.

       Oia iho la ka mea nana i hoala ae i na hoopoluluhi poluea ana a kekahi mau ohua oneki, ke hoopiipii nei ke Kinau e ike i ka leilehua o Hilo, aia hoi na pali kahako o Hamakua me kona mau kahawai koiaweawe lelehuna i na pali, he nani a he maikai i ka maka malihini ke nana aku ia mau kaulu pali, home aloha a na manu i noho a kupa ia mau kuemaka pali nihoniho o uwe kanana, aloha no.

       Aia hoi ke awawa o Waimanu e hoekepue mai na iloko o ka ua noenoe kilikilihune. I aloha wale ai no ko laila mau kamaaina i ka ai mau i ka opihi koele kuhikuhinia i ka puu moni.

       Hala hope ae la o Waimanu me kona mau anoai a pau, aia hoi ke awawa o Waipio e aui peahi mai ana i ka mea kakau e naue aku, o ka haoeoe mai a na wahi kumu niu monimoni wale ae la no ko'u puu i ka wai ono o ka niu haohao, a ke hoomanao ae i ka moolelo nani o Hainakolo i ka pali o Waipio la e, nona hoi nei wahi hooheno ana:

       Maikai Waipio, he alo lua na pali

       E poiai puni ana i ka holo kuaiwa.

       Mamui o ka malie o ka moana, ua walea ko'u mau maka i ka hoonuu ana i ka ono o na mauna palipali o Hamakua, he hapaha hora koe kani ae ka hora ekolu, lego ana ka anaka o Kinau i ka papaku o lalo, he nanaina maikai ka waiho ana o ka aina, aka, he oi aku no nae o kahi awa kumoku a ka lola nui wale iloko no oia malino o ke kai, aka, he mea ole nae ia lola i na kamaaina oia kaiaulu.

       A no ka mea, e ku haaheo ana kona betela nani kilakila ke nana aku, i noho kahu anela ia e kuu kaikuaana uhane Rev. Kamakawiwoole, a ina paha he uwea hoolele leo kekahi pu me a'u ia wa i na no ua hoolele aku au i kau wahi mapuna leo ohaoha.

       Haalele ia Laupahoehoe i ka hapaha i koe kani ae ka hora 4 no Hanakahi i ke one wali o Ohele i ka Ua Kanilehua. Hora 5 p. m., kaalo ae la mawaho pono o ka lae o Makahanaloa me ka hale wili o Pepeekeo he nani ulumahiehie ka aina mai o a o, hora 6 p. m., ku aku la ke Kinau i ka uwapo, aia kuu makua Rev. J. Kekipi e ku kiai mai ana no kana mau wahi keiki liilii nei.

       Lulu lima pu me ke aloha pumehana kau maluna o ke kaapio no ka home a ke Akua i hoomakaukau ai no kana mau kauwa paahan nei.

                                                                                                                                  REV. S. K. KAMAKAIA.

                                                                            ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––                                                       

Mai ka aoao 1 mai.

kanaka anakia oia, a he haumana na Emma Goldman, ke alakai wahine anakia. He elima makahiki i hala ae nei, ua hoomaka ko'u launa ana me na hoaloha ahakia ma Kikako, Detroit, Kalivilana, a me kekahi mau kulanakauhale Komohana, a ma ia wa mai ua hoomaka mai ia ka awaawa e kupu iloko o'u. Aka, na ka haiolelo ikaika a Emma Goldman e a'o ana e hooneoneo ia na poo aupuni i kono mai ia'u e lawelawe i kekahi hana wiwo ole no ke kahua a'u i makee ai. He ewalu la i hala ia'u ma Kikako, ua ike iho la au ma na nupepa i ke kipa ae o Peresidena Makinile ma ke kahua hoikeike o Buffalo, nolaila, ua kuai iho la au he tikiki a hele mai la i anei me ka maopopo ole o ka'u hana e hooko aku ai. A ma ka Poalua nei akahi no a ulu mai na manao iloko o'u e lawe i ke ola o ka Peresidena me ke kuai ana he pu panapana, a kali iho la no ka wa kupono e hooko ia ai ko'u iini.

       I ke ahiahi Poalua ua hele aku au i ke kahua hoikeike, a ua kokoke loa hoi i kahi o ka Peresidena, aka, mamuli o ka nui o kona mau kiai kino ua hiki ole ia'u ke hooko aku, aole no ko'u hopohopo i ko lakou heluna, aka, no ko'u makau o hooko ole ia ka'u mea i ake nui ai.

       Ma ka Poakolu ua kokoke loa no au i kahi a ka Peresidena e haiolelo ana, a no na manawa lehulehu ua makemake au e ki aku iaia, aka, ua hopohopo nae au aole paha oia e ku ana. I kona kau ana maluna o kona kaa a hoi ua paa oia i na kiai, a hoi aku la au ia po me ke kaumaha a me ke poho o ka manaolana.

       I ka la i nehinei o ka'u hana mua i noonoo ai oia ka huna ana i ka'u pu e paa ana me kekahi hainaka, no ka mea, he hopohopo ko'u ina au e unuhi ae ana mai ko'u pakeke ae e ike ia mai ana au a hopu ia e na kiai. Owau ka mea mua i hoea aku i ka Heiau o na Mea Kani a kali iho la ma ke kahua e haawi ia ai o ke anaina ike ua komo aku au iloko o ka laina o ka poe ike a kali iho la me ka haalulu, i ko'u hoea ana imua ona ua ki koke aku la au i ka'u pu maloko aku o ka hainaka no elua manawa, a mai oi aku paha ina aole au i halawai koke mai me kekahi puupuu nana i kiola aku ia'u iluna o ka papahele me ka lele ana iho o na mea a pau maluna o'u a ua manao loa au e make ana au. O ko'u manao maoli no e pepehi i ka Peresidena. He anakia au a he haumana na Emma Goldman, owau hookahi iloko o keia hana, aole hoi he kokua.

HOPUIA O EMMA GOLDMAN

       Kikako, Sept. 10. O Emma Goldman, ka mea nana i hookomo aku i na manao uilani iloko o Czolgosz e powa i ke ola o ka Peresidena, ua hopu ia oia ma keia kulanakauhale i keia la. Ua olelo ae oia, ua hoea mai oia i anei ma ka La Pule nei no ka hana ana i ka pono o kona mau hoaloha anakia.

 

HOOPAI O CZOLGOSZ.

       Nu Ioka, Sept. 7. O ka palekana ana o Peresidena Makinile e hoopaahao ia ana ka powa he umi makahiki, ka palena kiekie o ka hoopai i hana ia o ke kanawai hoopai e ka Mokuaina o Nu Ioka. O ka make ana o ka Peresidena e halawai ana ka lawehala me ia haawina hookahi maluna o ka noho uwila pepehi kanaka.