Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 38, 21 September 1901 — Page 7

Page PDF (684.35 KB)

This text was transcribed by:  Stephanie Behasa
This work is dedicated to:  Kumu Shawna Alapa'i

KE ALOHA AINA

 

 

MOOLELO @OONI PUUWAI

NO KE.

KAKELA LANAFODA

KA

Ipuka o ke Kuewa

me ka Aea.

KA

Pua Lilia Ahiu o

Sanadela.

 

MOKUNA III.

HAALELEL KE ALOHA I SANADELA. – KE KAKUA MOKOMOKO O KA PUUWAI LAAHIA. – KA NA@A LANAKILA O KA LIO HULUPALA.

 

Na keia pane ma ka aoao o ka Haku Opio i hooki aku i na manao uhu o ka Pua Lilia Ahiu, a e pono hoi oia e hooko elike me ka makemake o kana kane aloha, nolaila, ua hookuu mai la oia i kana kahe e hele hookahi no ka hooka ana i ka hanohano o kana hoohiki i hoopaa ai, a o ke ola a me ka lako o ka noho ana o ua Pua Lilia Ahiu new, aia no ia maloko o kela wahi puolo a ka haku wahine @oo o Lanafoda i haawi mai ai i kana keiki, he mau wahi dala uuku o kanaha wale no ka nui ka ua Haku Opio nei i lawe aku ai, no ka uku a hookaa ana i kona mau pilikia o ka noho ana ia Ladana.

            Iloko o na puili aloha ana o ke kane me ka wahine e hookuu ana i ko laua mau aloha o kahi maluna o kekahi, aia hoi, ua kaawale ae la laua a lilo aku la ka Haku Opio kuewa i ka holo ino a ka lio e ahai ma@a ala @aia no ke kulanakauhale o Ladana ka pahu hopu, a haalele iho la ke aloha i Sanadela na na kulu kehau o ke kakahiaka e hoomau i kona houpo a me kona puuwai ikiiki. Ae, i ikiiki io aku la no ua Pua Lilia Ahiu ala o Sanadela, no ka mea, he hiwa a he liko maoli no ua aloha nei ana i kaawale aku @ a waiho iho la ia iaia e luuluu a e ehaeha hookahi i ke aloha o laua, aka nae, ua hoomaha ia no na ikiiki e hue ana ma ke kua a ma ke alo o ua Pua Lilia Ahiu ne iaia i hoomanao ae ai no na olelo kaukau hope a kana kane i ka i ana iho:-O kuu kino ke hele ana imua, aka, o ka hooilina no ane o ke aloha eia no ihope nei o Sanadela.

            Ae, ua haalele ia iha la ke aloha e uwe a e nauki me ke kuaki uluhua i Sanadela, a o ka lokoino a me ke kumakaia nana i haalele iho ua mea aloha ala i Sanadela o ka haku kuewa opio no ia a Lanafoda.

            Ua hoea aku ua Haku Opio nei i Ladana he elua la hele mai Sanadela aku, a ma ka hale hookipa o na naita hui i kipa aku ai oia a haawi i no hoomaha ana no na luhi maoopaona o kona mau ami, a pela no hoi me kona lio.  O ke keonimana mua loa i halawai mai me ia ma ka puka e ka hotele, o M@ Kala@ na ia kana kamu@o k@k@ pahi, e ua hui @ laua iloko o k@ aloha @ lima, o ke au@ a me ka hau@na, alaila, ua haawi la he mau minute o ka launa olelo ana e pili ana ia laua ma kela kakahiaka poina ole o ka lilo ana o ka lilo ana o ua Haku Opio nei i kuewa a i aea mai ka ipuka hale ponoi mai o kona mau makua, alaila, maluna o ka papaa@ na ua hoike hou aku ka Haku Opio no ko laua kipa ana aku no kahi o ke kahunapule Ba@a a ninau ina paha oia (Kalauda) ua kipa aku i ona la.

            Ua hoike mai no hoi o Kalauda i kona moolelo iaia i haalele aku ai ia Lanafoda, ua holo pololei mai no oia no Ladana a noho malaila no ka hoomakaukau ana i na mea pili i na lealea mokomoko o ka la o Sena Keoki ma ke ano oia ka hope o ua Haku Opio nei, a ua haawi aku ua Haku Opio aia i na mahalo ana no kana kumu no keia mau hana a kana kumu ma kona hapa.

            Maloko o kela hotele o na naita hui, aia he lehulehu wale o na koa o ka makakila i hele mai mai kahi loihi mai no ka waiho ana aku i ko lakou mau inoa no ke komo pu ana iloko o na la pokole wale no i koe a noea mai.

            Imua o kekahi o keia mau kanaka hanohano a kaulana o ka medala kila ua hoolauna a hoomaikeike ia aku ua Haku Opio nei me ka inoa ka Na@ta Kuewa e huli ana i ka hanohano a me ke kaulana o kona inoa ma ka mohai a alana ana i kona koko me ka maka o ka pahikaua.

            He naita opiopio loa oia, wahi a kekahi poe i nema ae ai, a o ke ka hua lealea o ka Puuwai Laahia he kahua mokomoko ia i kupono ole no na naita opiopio elike me ia.

            O keia mau nema @ olelo ana a na koa o ka makkila, ua punuku koke ia aku ia e na olelo pale a Mone@lua Kalauda, ma ka pane ana aku: Aole o ka opiopio ana o kekahi naita me na makahiki haahaa, he mea ia nona e pale ia aku ai mawaho o ke kahua lealea, na ka hana a keia a me keia koa o ka makakila e hoike mai i kona kulana makaukau o ka eleu e lilo ai oia i moho lanakila no ka la, a o na keonimana hanohano o ka makakila e ar mai ia’u e hoolauna aku o ka naito opio e ku nei imua o ko oukou alo, ua loaa iaia ka hanohano e kamo ai iloko o na lealea a pau o ka la, a @ hoi e paio me kela a me keia moho e ku aku ana a halewai pu me ia maluna o ke kahua lealea ina no ka lanakila, a i ole no ka hoohaahaa ia paha iloko o ka haule.

            Ua nana ae na @ i kela a me keia o lakou iho me na nanaina pioo mamuli o keia pane a Kalauda e p@ ana i kei naita opio, a o kekahi poe hoi ua akeaka henehene ae la @ ka manaolo a bi@ ole no kela mau olelo a Kalauda aka, aia nae a hiki mai ua ia nei, a ike me ko lakou mau maka ponoi no @ ki@na a me na oniu pahikaua ana a ua naita opio ala, alaila, puoho ae la ko lakou mau leo mahalo o ka hoomaikai, a hooiaio iho, he pololei na olelo a ka mo@e@ i hoike e aku ai.

            O ka hooea aku i ka la hakoko o Sena Keoki a me Sena Mikaela, a@a ia ke @ malie mai la ia, he la nani ia a kalae o na paia lani, a o kona mau huina aouli uliuli e waiho moakaka mai ana ia me he mu@wai uliuli lipolipo ala e lana ana iloko a ka lewa. E lohe ia aku ana ka leo kani alapine o na e le puhi e eaealo ana mao a maanei o kela kulanakauhale o Ladana kahiko.

            Ua hoike mai ka la i kona malamalam alohi ma na welau eha o ke kulanakauhale, a o kaoo o na kanaka makaikai i na lealea o keia la, aia ia ke mo ku ala no ke kahua mokomoko o ka Puuwai Laahia.  Emoole aia ua kahua ala ua kuink@ mai ka poe kiekie iluna lilo a hiki i ke kanaka @opa haahaa loa ilalo, a he hookahi wale no mea i koe o ka moho o ka la lealea. E welo ana na hao me ka hiehie nui, a o na konela o ke kahua aia ia ke maalo ae la maluna o ko lakou mau lio.

            Ma kela kakahiaka o ka la o Sena Keoki a me Sena Mikaela, aia ka Haku Opio Welemoneka o ke Kakala Lanafuda maloko o kona keena a paahana ana ma ka hoomaemae ana i kana mau mea kaua, na mea kaua hoi a kana kumu i wae ai na ua Haku Opio nei e hoau aku ai iluna o ka kahua lealea no ka wa mua loa o kona hoomaikeike ia ana ae i ke akea.

            Mahope o ka pau ana o kana hoomaemae ana i knaa niau mea kaua, ua haule iho la ia maluna o kona mau kuli a nonoi aku me na huapule i ka lokomaikai ih@hi o na lani e haawi mai iaia i ka wiwo ole o ke ku ana aku imua o kona mau hoapail, a hakoko no ka hanohano o kana mea aloha i haalele ia aku ihope ma kela oawa ahiu o Sanadela.

            Alaila, me na kapuai maloeloe ku ae la ia iluna a kakua i kana mau mea kaua, a hele no ka hale lio no ka hana ana i kona lio, a i ka paa ana ua kau ae la ia a holo aku la no ke kahua o na hana hookelakela ikaika e malamaia aku ana.

            Ma ka aoao o ua Haku Opio ala e hola ana kana kumuao kakapahi Monsiua Kalauda maluna o kona lio a ma ka lehelehe o ua kumu Farani ala e wawalo ana kana @ me ke mele a ke kanaka koa e haaheo ai@

 

            O n@ mea kaua ko’u luhiehu,

            Na kahiko haaheo o ke kanaka koa,

            O ka make a me ke ola,

            Ka makia o ka oihana naita.

 

            He heihie a @ ka haaheo ke kulana holo lio o ka Haku Opio, a o ke leo huro o ka mahalo a ke anaina kanaka ka hoike ua liio i ua Haku Opio nei na mahalo ia ana o ke kulana kaulio, he nui a lehulehu no na kanaka kaulio akamai i maalo ae ma ke kahua lealea o ka Puuwai Laahia, aka, ua lilo aku la na mahalo ia ana i ka Haku Kuewa o Lanafoda.

            He mau minute pokole i kea a kani ae ka hora eiwa, ia wa ia ku ae ai ka ilamuku o ka la a hoike ua makaukau na minute o ka hana, a ua makemake ia na moho i komo i ka lealea mua e makaula no ka leo kukala o ka o-le o wehe ana i na hana. O keia kukala a ka ilamuku, ua liuliu koke ae la na moho i kno iloko o ka lealea mua, a i ka wa a ka o-le a ka mea uhi i wawalo aw ai no ekolu manawa i ukali ia e elua kani maokioki, aia hoi, ua ikeia aku la na moho e hookikakaha ae ana me ko lakou mau lio me ka haaheo nui, a iwaena o na moho o kei lealea, o ka Haku Kuewa Opio kekahi o Lanafoda.

            O na mea kaua o keia lealea oia no na laau loloa, a o ka weheia ana o ka hanohano o keia lealea oia no ka ike ia ana aku o kela a me keia e hoolele ana i kana laua iho me ka ikaika maluna o kona hoa paio. E alaa ia ana kela a me keia mailuna aku o kona lio a haole ilalo o ka lepo honua, a o kekahi poe hoi ua maihi ia aku ko lakou mau papale kila a ahuwale na helehelena a o ko lakou mau lio, ua hoouna hope ia aku ia e hina ilalo o ka lepo maluna o ko lakou mau wawae hope, ua pi@ ae na huna ea lepo iloko o ko lakou pouli, a i ka hala ana ae he hapalua hora o keia paio ana me ka hahana a mao ae la hoi na kolamu uwahi lepo ike ia aku la o ka naita o ka lio hulupala wale no ke kau haahee mai ana maluna o kona lio, a o ka hapanui e kona mau hoa lealea he poe pio a paahao lakou na ka honua lepo.  Alaila, owai keia moho a naita lanakila o ka lio hulupala.

            Iwaena o kela anaina kanaka nui aole loa he hookahi mea i ike iaia mawaho ae o ke Akua ma ka lani, aka, he hookahi wale no, a o ua mea ala o Monsiua Kalauda no ia, ke kumuno kakapahi a ka Haku Welemoneka, a ina ua ike ua kumuao kakapahi nei owai kela naita lanakila, alaila, aole aneit ia o ka haumana ao kula kaua a ua kanaka Farani alo, ke haumana hoi a ua kumu nei e hoike e aku ai i ka olelo o ka hilinai ma ona ala e ola ai koua (Kalauda) inoa.  Aole i pau.

 

            Heaha ka manao o ka nupepa Kuokoa Home Tula i onou mai nei i ka inoa o D. Kalanokalani opio i moho elele no ke kau koho balota o ka 1902 ae nei. Ua pau anei ko ka nupepa Kuokoa Home Rula hilinai i ka Elele Lahui Wilikuki? Kupaianaha no.