Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 40, 5 October 1901 — Page 7

Page PDF (690.82 KB)

This text was transcribed by:  Corey Hayes
This work is dedicated to:  Kailua Beach

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 5, 1901 page 7

 

MOOLELO BOONI PUUWAI NO KE KAKELA LANAFODA KA

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

MOKUNA III

HAALELE KE ALOHA I SANADELA. 

KE KA@UA MOKOMOKO O KA PUUWAI LAAMIA.

KA NAITA LANAKILA O KA LIO NULUPALA.

            Ae, ua ike ia ka haule ana iho o kela naita ilalo, a o keia uia koko e puai mai la ma kona umauma hema a kahi ia e ua naita poino ala iku ai i ka puhikaua a kona hoapaio, kekahi o na piina pahi haaheo a ka naita @ ka lio hu@upala i lawe ae ai me ka eleu nui a haawi mai la o kana makana ia maluna o kona @oa naita, a ku ae la kaena a ua naita lanakila nei me keia mau olelo:

            A puni ia’u ka rin@ lealea,

            I makana na’u ka pahikaua o ka lanakila.

            Elike me ke kanaka puuwai hamama e makee ana i ke aloha o kona hoakanaka, aia ka moho lanakila ua lele iho mailana iho o kona lio, a haawi i na kokua ana no kona hoa poino me ka nana ole ae he enemi ua mea poino ala nona i na minute aku i hala.  Hapai ae oia i ua naita poino ala iloko o kona mau lima pukonakona o ka ikaika, a lawe aku iaia no kahi e loaa ai iaia he oluolu iloko o ka maha, alaila, mahope iho o kona hookuu ana aku i ka mea poino iloko o na malama ana a kona mau hoaloha ponoi, ua kau hou ae la ia maluna o kona lio a holo aku ia no kahi o ka ilamuku nui o ka la, a haawi i ke aloha saluta me ka winiwini o kana pahikaua mamua o kona huli hoi ana aku no kona hale hoomaha.

            He hapalua hora wale no i hala ae, wawalo hou mai la ka leo o ka o-le e kahea ana i na naita a pau e akoakoa hou aku iluna o ke kahua lealea, a haawi i ka lakou mau hoolohe ana no na olelo hoomanao mai ka ilamuko mai, aka, heaha ka mea i ike ia ia minute a ke leo kahea o ka o-le no ka akoakoa hou ana aku o na naita a hoolohe i na kauoha e haawi ia mai ana.  Ua hoea ae maluna o ke kahua lealea he hookahi wale no naita, a o ua naita ala, o kela naita no ia o ka lio huiupala.

            Alaila, auhea ka hoi ke@a mau naita lehulehu i ike ia ma ka hoomaka ana o na lealea, ua pau lakou i ke auhee iloko o na palapu a me na ehaeha i loaa ia lakou @a ua mau lealea ala i pau aku la, a o ka naita o ka lio hulapa@a wale iho no ke keonimana hanohano hookahi @ koe ihiki ne e hooko i ka makemake o ka o @e kahea.

            O ke aloha saluta, oia ka huaolelo hoolauna mua a @a naita lanekila nei i haawi aku ai maluna o ka ilamuku @ ka @, a kali no na olelo ao o ka hoomanao e haawi ia mai ana mai na lehelehe mai o ua ilamuku nei, oiai, oia (ilamuku) e ku mai ana me ka hanohano nu@ o kela oiha@a i hookau a poni ia aku maluna ona.  Ma kahi o ke poha ana mai o kona leo me na huaolelo hoomanao, aia he eha mau leo o-le i wawalo ae me ka ikaika e wawahi ana i na paia ea papuhea o ka lewa, a i ka ka eha o na manawa o ke kani ana aku o ke@a mau leo o ie, ia wa i kukala mai ai ua ilamuku ala, ua hookuu ia na lealea, a ua lilo hoi ka hanohano o ka la i ka naita hookahi wale no e ku nei iluna o ke kahua lealea.

            Alaila, me ke@a mau olelo a ua ilamuku a@a, iho mai la ia mai kona wahi mai no kahi a ka naita e ku ana, oiai, ka naita ua lele iho ilalo mailuna iho o kona lio, a o ka huaolelo mua o ka hoolauna a ua ilamuku nei i pane @ai ai.

            E Sir Naita lanakila, e ne mai ia’u kou hanohano ma ka hoike ana mai i kou inoa, i hiki ai ia’u ke hoike aku imua o keia anaina o oe ke Sir Naita i lilo ai ka makana o na paa sepa gula o ka la o Sena Keoki a me Sena Mikaela.

            O ke Kuewa au o Lanafoda, ka mea i aea mai kona mau ipuka mai, wahi a ka pane.

            Ua haawi mai ka ilamuku i ka hoemaikai ana i ka naita, a huli ho hou aku la ia no kona wahi, a no kekahi mau minute ike ia aku la ia e ku ae ana iluna a wehe mai me keia mau olelo:

            E na lii, a me na poe i akoakoa mai e ike i ka hopena o keia la kaulana o ka hoomanao poina ole ia ana ma ka umauma a me ka puuwai o ko kakou lahui.

            He la keia i haawi ia ai o ke kuokoa a me ka lanakila i ke@a a me keia kanaka koa e komo iloko o ke kahua lealea a hoike ehia la pa tausani kona ikaika, a oiai, ua ike kakou i ka hopena o na hana i malama ia ma keia la, e hiki ai ia oukou pakani ke hoopuka i ka olelo hooholo lokahi me ka hoopaapaa ole ia, ma ka haawi ana i ka lanakila i ka naita lanakila o ka la.  Ano, ma ko’u ano he ilamuku nui no ka la, ke kukala aku nei au ua lilo ka lanakila o ka la ia Sir Naita Kuewa o Lanafoda, ka moho lanakila hoi i aea mai kona mau ipuka mai, a ua lilo pu hoi oia ka haku o ka makana i hookaawale ia no keia la lealea a o ua makana ala, oia no keia mau paa sepa gula.  A e na lii a me ka poe i akoakoa mai, ua hookuu ia na hana o keia la, aole i pau na lealea i hookaawale ia, aka, auhea ka moho a nuhea hoi ka naita @ hiki ai ke hoomau ia ka lealea mawaho ae o ka naita lanakila.

            Aole he minute e ae i ike ia ai ke ohohia a me ka hiha hauoli o na makaikai elike iho ia me keia i kurala ia mai la ka moho lanakila, a o kela paa sepa gula makana, ua omau ia aku ia iloko o na kamaa bati o ka naita lanakila ke Kuewa o Lanafoda.

            Ma keia wahi o ka moolelo @ ke Kakela Lanafoda e hoomaka aku ai ko kaua ike ana e ka mea heluhelu i ka Haku Opio Welemoneka ma ka inoa ke Kuewa o Lanafoda, a o ka poe iloko o ke@a anaina makaikai i lohe i ke@a ino Lanafoda i ke ku@ola ia ana mai e ka ilamuku, ua ieie hope aku ko lakou mau hoomanao ana no ke Kakela Lanafoda, no ka mea, oia wale no ka Lanafoda i ike ia @a Enelani, a ua ninau iho lakou ia lakou iho me na ninau o ka hoohuoi.  Wahi a lakou i hoomaoe ae ai, aole anei keia o ke keiki a ka Haku Lanafoda o ke Kakela Lanafoda?  A ina o ke keiki keia a ua Haku Lanafoda ala, alaila, no keaha oia i hele mai ai malalo o keia inoa e kapa ana iaia he Kuewa no Lanafoda.  Ua haalele aku anei oia i kona home kakela, a i ole, ua ala mai anei he mau kuee ana mawaena ona a me kona mau makua?  Ma ke kaona o ka olelo ua hoike maopopo mai ia i ka manao o ke kipaku ia mai e lilo ai oia he kuewa a me ka aea mai kona mau ipuka ponoi mai, aka, i nahea nei hoi i @ohe ole ia ai ke@a mau kuee ana mawaena o ka makua a me keiki?

            O keia ae la na mela o ke pohihihi i ala ae iloko o keia a me keia ka@aka i kamaaina i ke@a inoa Lanafoda, aka, o ka hiki ana nae e hoomalamalama ia na pohihihi a ua h@nakele loa ia aku ia ia lakou, aole loa.

            Nou iho e ka mea heluhelu, ua maopopo ia mea ia oe, a nolaila, e hookuu aku kaua i ko Ladana poe e hoopohihihi ana no lakou iho a na ke au o ka manawa e hoomaikeike mai peia 10 ka keia naita lanakila i hoike ae ai i kona inoa he kuewa oia no Lanafoda.

            O kela kahua lealea o ka lanakila i loaa i ua Kuewa ala o Lanafoda, ma keia la o Sena Keoki a me Sena Mikaeia, ua holo mama ae ia a puni o Ladana, a ua hoea loa aku ka lohe ma ke Kakela Lanafoda, me na ninau pu kekahi e niele aku ana i ka Haku aoo, ina paha ua hele mai ka na keiki malalo o kela inoa Kuewa o Lanafoda, aka, oia mau ninau ana nae imua o na kanaka a haku haakei a me ka piha hookano elike me Haku Lanafoda, aole loa ia e pane ia mai me ka maikai.  O ke pakihe a me ka hoowahawaha o ka hoino, oia ua haina a ua haku ala e haawi mai ai @a e hoole ana hoi aole oia i ike ia @ea ke Kuewa o Lanafoda a aole h@i ana keiki e malama nei malalo o kona malumalu.  He oiaio he kanaka puuwai uahoa a makona ka Haku Lanafoda aku, ma keia nuhou kamahao o ka hauoli ana i lohe ai e pili ana i kapa keiki i hookuke ia, na mihi iho la ia no kona ma@ manao wikiwiki o ka huhu kipaku.

 

MOKUNA IV.

KA LEDE HOLO LIO KAMAHAO—KA PUA LILIA A HIU O SANADELA—

KE ALOHA I KA IHU O KA LIO.

            O ka puili ana he o ke kumu a me ka haumana iloko o na lulu lima ana o ke aloha, oia ka Monesiua Kalauda i hoomaikai mai ai me na olelo mua o ka mahalo:  Hauoli kuu uhane i ka ike ana ua lilo ia oe ka hanohano o keia la e kuu alii opio, ua kuhihewa au o ke@a hoohui mare wahine au, oia ko kaua hora hope e hui ai ma ke ano he kumu a me ka haumana, a haalele mai oe i na poai o na kanaka i poni ia e lilo i koa, aka, i keia la, ua hookaulana aku kau mau hae@ i lawelawe iho nei i kau inoa o Monesiua Kalauda.  Ano, e kuu haku alii opio, e lawe aku i ka’u mau hoomaikai ana o ka mahalo, a e lilo hoi oe i koa a i naita kaulana ma keia mua aku, a o kau mau kahua paio o ke koko a me ka pahikaua, e lilo ia i kahua a i kuahu e al@na a e mohai ia ai kou ike i hooia no ka mea i hoopoino wale ia, a i anela luku hoi no na poe pakaha a pau.

            He kunou poo o ke aloha saluta ka ka naita Kuewa o Lanafoda i haawi aku ai no ke@a mau olelo a kana kumu, a ia laua i hookuu ae ai i ua puili ana a ko laua mau limaua wawalo koke ae la ke leo o na kanaka e kahea a e hooho ana no kekahi lede hololio kamahao.  Me na nanaina pihoihoi o ka puiwa a hikilele, ua huli koke ae la ka naita Kuewa o Lanafoda, aia hoi, ua halawai io mai la me ka ike a kona mau maka ua lede holo lio kamahao ala.

            O ke kulana holo lio o ua lede ala ma ka ike aku a ua Kuewa nei o Lanafoda, he kulana ia, aia oia malalo o ka ahai puahiohio ana a kona lio, a e hoao ana hoi ua lede holo lio kamahao nei e kaohi i ka holo pupule ana a kona lio.

            Mamuli o keia kulana o ka lede holo lio a ua Kuewa nei i hoomaopopo aku ai, he kupilikii e loaa ai kekahi ulia poino iaia ina aole e haawi ia na hoopakele ana nona, nolaila, me ka eleu nui o ua naita nei o ka lanakila, hoomalo mai la oia i na kaula kaohi o kona lio me ka pane ana iho:  Imua e Prince no ke alualu ana ma ka meheu o kela lio eleele holo pupule e ahai ala i kela kino wahine, a e hoike hoi i kou mama a’u i kaena mau ai he hoku welowelo no Lanafoda.

 

            Ua ha@a hou aku la o Komisina Ede Boe no Hawaii ma ke Kinau o Kaia Poalua, no ka nana ana i kekahi mau aina ma Waimanu.