Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 41, 12 October 1901 — Page 7

Page PDF (702.49 KB)

This text was transcribed by:  Max Castanera
This work is dedicated to:  Nana Pearl Friel

KE ALOHA AINA

MOOLELO HOONI PUUWAI

--:NO KE:--

KAKELA LANAFODA

--:KA:--

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

--:KA:--

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

 

MOKUNA IV.

KA LEKE HOLO LIO KAMAHAO--KA PUA LILIA AHIU O SANADELA--KE ALOHA I KA IHU O KA LIO

            Elike me ka oili ana o ka pua kakaka mai ke kakaka aku a ke kanaka pa@ pua, aia ka lio hulupala oke Keikialii ua lele aku la imua me ka mama nui a kuupau i kona holo puahiohio o ka ahai e alualu ana mahope o ka meheu o ka lio eleele e holo ae la me ka ikaika ma kekahi aoao o ke kahua lealea, a i ka nana ana aku i ke kulana o na mea kau lio elua he hiehie a me ka nanai kilakila i ka lawe haulani haaheo a ka ihu o ko laua mau lio.

            Ua hooi hou ia ae ke kulana mama holo ahai o ka lio eleele i ko ka wa i kinohi, a elike me ka pii hou ana ae o ko ka lio eleele mama holo pela no hoi ka lio hulupala i hookelakela ae ai ai i kona mama, aka, heaha la ia mama helu ole ia i ka holo puahiohio a ka lio eleele. O na hooikaika ana a ka naita Kuewa o Lanafoda e pilipili aku oia mahope o ka lio eleele ua hooko ole ia ia, a o ia ka ua naita nei i kamailio ae ai iaia: O ka makamua loa keia o na lio holo nana i hoohaahaa i ka mama o kuu Prince. O! E na lani, aole anei keia lede holo lio kamahao o kuu Pua Lilia Ahiu, a o kela lio eleele puahiohio o Bone Bele no ia? Ea e ka lede holo lio kamahao, o oe no anei o kuu Pua Lilia Ahiu?

            O keia mau olelo a ua Kuewa nei o Lanafoda iaia iho, nawai e hoike aku iaia i ka haina ke ole oia e hui a halawai pu me ua lede hololio kamahao ala, aka, o ka minute e loaa ai i ua kuewa nei ka hanohano o ka halawai pu ana me kona kakele o ka ihu o na lio, he mea paakiki ka hiki ana e hooko. Mawaena ona a me ka lede hololio kamahao, aia he kowa o hapalua mile ka mamao, a o na helehelena hoi o ua wahine hololio ala, ua huna ia aku no ia e kekahi uhimaka, aka, o na onina nae a ua wahine hololio nei aole loa ia i paewa ae mai ke kulana hololio mai o kana wahine.

            Ua hoopaiekuli ia ka lewa e na leo hooho mahalo o na kanaka no ua mau hololio ala, a o ka oi loa aku o na mahalo ana ia oia no ka mama holo puahiohio o ka lio eleele a me ka eleu makau ole o kona mea hooholo, a e ninau aku ana a e ninau mai ana ua anaina kanaka ala owai la keia lede hololio kamahao, aka, elike me ka nele ana o ke mea hooholo o ka lio hulupala i na hooia oiaio no kana mea i koho wale ai, pela no me ua anaina kanaka nei o na makaikai, aka, no kaua iho e ka mea heluhelu, aole keia lede hololio kamahao he mea okoa, aka, o ka Pua Lilia Ahiu no ia o Sanadela.

            Ua hoea ae oia maluna o kela kahua mokonioko o ka Puuwai Laahia ma keia la o Sena Keoki a me Sena Mikaele, malalo o na kauoha hookikina a ke ahole pio ole i na waikahe he nui, a o ka olelo kauoha a kana kane e hoonoho ana iaia no Sanadela, ua kapae ae ia ia mahope o kona kua, a o ke aloha o ke kane oia kana i lawe mai ai ma ke ano elele lawe kauoha iloko o Ladana.

            He mau minute pokole wale no kona hiki ana iho mamua o ka hoomaka ia ana o na lealea a ua ike kumaka ia ana o na lealea, a ua ike kumaka hoi oia i na hana a kana kane a me ka lio ana i ua kane ala ana ka makana a me ka inoa moho lanakila, a ua hoomaikai ae oia no ka inoa o kana kane haku, aka, ua ehaeha a kaumaha kona naau a me kona puuwai iaia i hoomanao ae ai ua hoolilo ia kana kane he kuewe a he aea mai ke Kakela Lanafoda mai, a o ia hilahila a hoino ia o kana kane, mamuli no ia o kona ae ana e hoolilo ia laua i hookahi puuwai iloko o ke aloha ma kela hoohui mare o ke kuluaumoe.

            Iloko o ka nanea nui o ua Pua Lilia Ahiu ala malalo o na hoalaala ana a kela mau noonoo iloko ona aia hoi, ua puiwa ae la kona lio, a hoomaka koke no oia e holo ahai pupule me ka ikaika, a o na hoao ana a ua Pua Lilia Ahiu nei o Sanadela e kaohi iaia, ua hiki ole, a pela iho la i ike ia ai ua lede hololio kamahao nei e kapalulu hele ana iluna o ke kahua mokomoko o ka Puuwai Laahia.

            Ua hooi loa ia aku ka holo pukalaki ana o ua lio eleele nei me he makani puahiohio ala i ka wa ona i alualu ia aku ai e ka naita Kuewa o Lanafoda, a oiai, o kona mea hooholo he wahine opio oia i helu ia ma ka papa ekahi o na poe akamai kau lio, nolaila, ua hiki ole i ka holo pupule a ua lio eleele nei ke hoolei i kona mea hooholo mai kona kua ae, ua nui no hoi na hoao ana a ua hololio kamahao la e kaohi i ka ikaika holo ahai a kona lio malalo o ka mana o ke kaulawaha a me na ili kaohi, aka, ua hiki ole. He elua puni o ke kahua mokomoko i holo ia e ua lio eleele ala me ka lio hulu pala e uhai ana mahope o kona meheu, alaila, hoomaka aku la ua lio nei e holo no loko o ka ululaau e ku poai ana i ke kahua mokomoko, a o ka lio hulupala hoi ua haalele ia iho la ia i muliwaa, aka, aole nae ia he mea e hooki ia ai ka uhai ana aku o ka lio hulupala mahope ona.

            Emoole, nalo aku la ua mau holo lio ala iloko o ka ululaau, a he hapalua hora mahope iho, oi@ hou mai ia laua, a ua hoopaia hou ia ae ka lewa me ka leo hooho wawalo o na kanaka.

            I keia wa ua ike ia aku ke ano ookokoke aku la ka lio hulupala mahope o ka lio eleele, a o ko laua mau kulana holo o ka puahiohio ua auau me ka hou, e hoike ana hoi i ka ikaika o ka hoohana ia ana o ko laua mau @@olona huki, a mamua ae o ka loaa ana he puni o ke kahua mokomoko i ua mau lio nei, ala hoi ua kaulike ae la laua, a i ka alu hookahi ana a ka naita Kuewa o Lanafoda, ua paa aku la ke kaulawaha o ka lio eleele i na lima wikani o ua naita kuewa nei a me ka ikaika nui ua kaohi mai la oia i ua lio ala me ke kahea pu ana iho i keia mau olelo: Whoa Bone Bele, whoa.

            Ua ku iho ua lio eleele aia me ke kani a pi ana o kona ihu, a o ka naita Kuewa hoi o Lanafoda, ua nana aku oia maluna o ka lede holo lio kamahao me ka hoopuka ana aku i ka olelo: My wife, are you here? Haalele aku hoi au ia oe i Sanadela, eia ka ua hele mai nei no oe. O kuu Pua Lilia Ahiu, kuu Pua Lilia Ahiu, no keaha oe i hele mai ai i Ladana nei? No ke aha hoi oe i malama ole ai i ka'u kauoha.

            Ae e kuu Haku, a e ka'u kane hoi, owau no keia o kau wahien, ua haalele aku au ia Sanadela a holo mai la iloko nei o Ladana he luahi na ke aloha, aole e hiki ia'u ke noho mehameha ina aole o ka'u mea aloha pu kekahi. Na kou aloha e kuu kane i kono mai ia'u e huli mai ia oe, a pale, a kue aku hoi i kau kauoha, aka, e kuu haku, e aa ana anei oe e kipaku mai ia'u mai kou alo mai no ko'u hoi hope ana aku no Sanadela. Auwe e kuu haku, kuu kane hoi, mai hoolilo mai oe ia'u i wahien me ka puuwai noha, wahi a ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

            Aole, aole loa au e hana lokoino ia oe pela e kuu Pua Lilia Ahiu, ma kuu wahi e kuewa a aea ai, malaila pu oe a hiki i ka hopena. Ano, e kuu Pua Lilia Ahiu, a e ke aloha hoi i ka ihu o ka lio, haawi mai i kou aloha oiaio no kau kane, alaila, hoohuli ae i kou lio a haele aku kaua no kahi a ka'u kumu Monasiua Kalauda e ku mai la.

            Na keia pane hoolauna a ke kane imua o ka wahine, ua hemo ae la ka uhimaka o ka Pua Lilia Ahiu, a ike ia aku la kona mau helehelena mohaha o ka nani me ka maka e haloiloi ana me ka puolo a ka lihilihi, alaila, me ka hooma'u ana o na lehelehe me ka honi ana o ke kane me ka wahine hui ae la laua me ke aloha ulumahiehie.

            Ua lele iho ke Kuewa o Lanafoda ilalo a hooponopono hou i ke kulana hololio o kana wahine, alaila, kau hou ae la ia maluna o kona lio a hele no kahi a Monasiua Kalauda e ku mai ana iwaena o ka leo mahalo o na kanaka e haawi ana i ka lakou hoomaikai ana no ua Kuewa nei o Lanafoda, no kela hanohano i luna iaia ma ka hoopakele ana i ka lede hololio kamahao, ka lede hoi a lakou i ike mai ai ua halawai ae ko laua mau pou ihu me kona hoopakele ma ka honi ana.

            Heaha kela lede no ka naita o ka lio hulupala? A owai hoi ka inoa o kela lede hololio kamahao? He pilikoko anei oia no ka naita, a i ole he ohana hanuna paha. O keia ka ninau a kela a me keia, aka, nawai e hai aku ia lakou i ka haina o ka lakou mau ninau: Ina paha lakou i mahui lohe iki mamua o kela lede hololio kamahao o ka wahine mare ponoi no ia a ka naita o ka lio hulupala, a o ka mea hoi e o ana me ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, alaila, e nele ana anei lakou me na olelo mahalo o ka akena a me na halelu o ka hoomaikai. Aole loa, e haawi ana lakou i na mahalo no ka loaa ana i ka naita lanakila he kokoolua i poni ia me na haawi na maemae o ka ui a me ka nani, a aole wale hoi oia, aka, e malamalama pu mai ana iloko o ko lakou hoomanao ana no kela inoa a ua naita nei i hoike aku ai o ke Kuewa o Lanafoda kona inoa, alaila, no ke aha e kapa ia ai kona inoa he Kuewa, aole anei no kona mare ana i ka wahine? Aka, koe wale no aole hooiaio ma ko lakou aoao o ua naita Kuewa ala ke keiki ponoi a ka Haku o Lanafoda.

            Nolaila, e hookuu aku kaua e ka mea heluhelu i kela anaina e nune ana ia lakou iho, a e nana aku kaua no ua Kuewa nei o Lanafoda a me kana wahine ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, ua hoea aku laua a ku he alo a he alo me Monasiua Kalauda, a ua hemo ae ka papale o ua Farani nei, a haawi mai i kana aloha saluta ana no ka Haku Wahine Opio o Lanafoda, a ua panai ia aku no hoi ia aloha e ke kunou hiehie ana o ka olu waipahe a ka Pua Lilia alaila, ua huli ae ua Farani ala a hoomaikai i kona Haku alii opio, a oia ka ua Haku Opio Kuewa nei i pane aku ai: E huli hoi aku kakou no ka hale hookipa a haawi i na hoomaha no kuu @ede mai kela mau mauluulu mai a ka lio i ahai ai iaia.

            Ma ke alahele ia lakou e huli hoi nei, ua hoike ae ka Pua Lilia Ahiu i ka moolelo e pili ana i kona ahai ia ana e ka lio eleele Bone Bele elike me ia i hoike mua ia ae nei, a oia ka Monasiua Kalauda i haawi ae ai i na mahalo ana no ka ike a me ke akamai maoli o ka Haku Wahine Opio o Lanafoda i ke kau a me ka hololio a he lede kau lio maopopo oia e hiki ole ai ke hoopaappa ia.

            Ma keia wahi ua hoike hou ae ua Pua Lilia Ahiu nei, ua loaa iaia ke akamai kau lio a me ka holo ana i kona mau la opio, a o kela iho@a, ilalo o na oawa ahiu o Sanadela, oia kona kahua kakele lio e holo puahiohio ai me kona lio eleele, a o ia mau oawa ahiu aole loa i hiki i o lakou mau kakaipali, nihinihi ke hooweliweli aku iaia, a aole hoi i ka holo ahiu puahiohio a kona lio eleele ke haawi aku i ka hehe wale iloko ona.            Aole i pau.