Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 43, 26 October 1901 — Page 1

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA

UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO

HOOKUMUIA I MEI 20, 1895

HONOLULU, POAONO OKATOBA 26,1901

BUKE VII

HELU 48

 

KA HALAWAI A KA PAPA HOOKO KUOKOA HOME RULA REPUBALIKA

 

I Malama ia ma ka po Poaha nei no ka Noonoo ana i ke Koho Balota e Malama ia ana ma Hilo.

 

            Ma ka po Poaha ua malama ae ka Mana Hooko o ka aoao Home Rula Repubalika he halawai maloko o Foster Hale, a o ke kumuhana nui i noonoo ia maloko o na halawai la no ke kahea ana no ia i aha elele e malama ia ma Hilo, a o na elele e noho ma ia halawai mai na apana aku o Hilo, Puna a me Hamakua no ka wae ana i inoa kupono ma ka hakahaka o Lunamakaainana J. Ewaliko i make.

            Aole he nui o na hoa i akoakoa ae, aka, ua hoonee ia no nae na hana imua. Ua ku mai o J.W. Bikikane a kue i keia manao o ka haawi ana na kekahi aha elele e wae i ka inoa no keia no ho, a o kona manao ma ia wahi e haawi ia na na kanaka no o Hilo e wae no lakou iho.

            Ua hoopuka pu ae o Bipikane o ke kumu uuku o na hoa i hiki aku no ko lakou hoowaha waha no ia i na hana a me na hana i haalele ia e ka Ahaolelo. Aole na hoa o ka Ahaolelo i hana i ka hana e loaa ai he kulana pomaikai i ka lahui. Ua kue loa oia i keia manao no ka malama ana i aha elele ma ka apana ekahi no ke kumu, wahi a Bibikane aole na elele i hana i ka makemake o ka lahui ma kekahi manawa.

            Ua ku mai o Senatoa Kalauokalani a me Lunamakainana Penikalaka, a imi ae la i ko lakou wahi e pakele ai ma ka olelo ana, ua hana na hoa oiaio i ka hana a ka lahui, aka, aia no nae iloko o lakou he mau kumakaia kekahi a pela i hiki ole ai ke loaa ia lakou ka lanakila.

            Aole i hoolohe ia na kumu kue a Bibikane a hooholo iho la ka hapanui o ka Mana Hooko e malama ia no ka aha elele ma Hilo mai na elele mai o na apana o Hilo, Puna a me Hamakua, a na haawi ia aku la ke kauoha i na komite o keia mau apana e akoakoa ae ma Hilo no ka noonoo ana i keia hana nui o ka wae ana i pani ma kahi o Lunamakaainana J. Ewaliko i make. A oiai, aole i maopopo loa ka inoa a ua aha elele nei e wae ana, aka, ma ka hoomaopopo nae a ka Papa Hooko he nui na kanaka e makemake ana e lawe ae i keia kulana ma waena o lakou o Henry West o Hilo, J.N. Kamoku o Puna, William Naleilehua o Hamakue.

            Ua kakau aku kekahi mau alakai o ka aoao Home Rula Repubalika ia Sam, Pua, kekahi o na moho Senatoa i holo balota ai ma keia kulanakauhale i ke kau koho balota aku nei o ka 1900, no ka lawe ana ae i keia kulana, aka, ua hoole mai oia.

 

KE KUAUHAU ALII O

Emma de Fries e Hoopuka Mau ia Nei ma ka Nupepa Avalataisa:

 

            He kahunapule i hoouna ia aku e na Misionari o Hawaii nei i ko na aina e e hoohuli i na poe pegana o ua aina pouli aikanaka nei a kakou i lohe wale ai oia kona makuakane, Rev. Kanoa, a ua hanau ia o Emma de Fries ma kekahi oia mau mokupuni, a ua hoihoi ia mai oia i anei e hoonaauao ia ai, ma ke kula o Kawaiahao ae nei.

            I ka wa e ola ana na makua o keia Ema de Fries, a mai kona mau la opio mai no hoi, aole i lohe iki ia ko ia nei mookuauhau alii i pili loa aku i na lalani o na Kamehameha, oiai, e ola ana o Keelikolani ma, Pauahi ma, Kuini Ema ma, Lunalilo a me Kalakaua ma, elike hoe me ka lohelohe ia ana o kekahi poe kaukaualii e noho mai nei, a i ike maoli ia mai ko lakou wa opio mai, oia o Albert Kunuiakea, A.K. Palekaluhi, Kahakuhaakoi, Kahaawelani ma Stell Keomailani ma, ka ohana a Pehikulani, ka ohana a Libe Matina o Kau, ka ohana a Hoapili o Kona, ka ohana a Koakanu o Kauai, ka ohana a Auhea, Ululani Beka o Hilo ka ohana a Peleiholani, Kaonohi Balaunu, Lilikalani ma, ka ohana a Kauhola o Waianae, Lucy Peabody ma, Maluhi a Abikaila, Mele Ailau me Mooheau ma, Kekaaniau a me Owana ma, a nui aku.

            Ua lohelohe ia ke ano o ko lakou mau makua koko alii mai ka wa opio mai. Aka, no keia Ema de Fries, aole makou e hoole ana i kona wahi i alii ai, oia no paha kai ike i kona lilo ana i alii kiekie, mamuli o kona hooikaika ponoi maoli ana e huli, e noii, e ninaniuau, e hoopilipili i kahi e loaa ai iaia he Mookuauhau Alii.

            O ka makou mea wale no i ike, i lohe ai, a e hoomaopopo maoi aku nei i ke kumu o keia mau mookuauhau e hoopuka mau ia nei maloko o kekahi nupepa haole (aole hoi ma na nupepa Hawaii), oia no kona manao ana e komo e koi i ke kulea na o na welo Kamehameha i na aina lei alii o Hawaii nei.

            O na aina lei alii, he waiwai ia no ka nohoalii, aole no na pilikoko o Kamehameha, oiai, ua hana ia ia hoolilo maoli ia ia mau waiwai no kela a me keia Moi e pii ana a noho iluna o ka nohoalii.

            O ka mea wale no i kuleana e koi ia mau aina lei alii i keia wa, oia o Kuini Liliuokalani, ka mea i noho iho iluna o ka noho alii, nona ua mau aina lei alii nei, a aole oia i make eia no ke ola nei. Nolaila, oia hookahi ka mea kuleana e koi i keia mau waiwai.

 

            He ewalu mau Hawaii i lawe ia aku e ka mokuahi Kaleponi.

 

UA LOAA IO MAI ANEI KA HOOKOHU KIAAINA O KA ELELE WILIKOKI

 

O ka ka Nupepa Wahi no Keia o ka Lawe no a Huai ka Ulu o Lele i ka Makani.

 

            Ua hoike ia mai ia makou e kekahi Lala no o ka Papa Hooko aole hoi o kela elemakule a ka nupepa Kuokoa Home Rula i olohewa mai ai nana e hoike mau nei i na mea huna o ka halawai a ka papa hooko. O ka hoike a na mea la oia keia. Ua hai mai o Senatoa Kalaukalani ua hookohu ia mai la ka Elele Wilikoki ma kahi o ke kulana kiaaina. O ka mea nana i hoike mai ke Senatoa he palapala no ia na kana keiki, D. Kalaukalani Jr., e noho mai la na Wainetona i kakau mai nei, a i loaa mai nei maluna o ka mokuahi Alameda. O keia na lono e nu hele nei iwaena o na elemakule i keia mau la, a aole he wahi e ae o keia lono hoohauoli i loaa mai ai i ua mau hapauea la, aka, ma ia Kalaukalani ponoi mai no.

            No makou iho aole e hiki ia makou ke hooiaio aku i keia lono, oiai, aole he mau hoike pili aupuni i loaa mai i keia kulanakauhale mai Wasinetona no ka pau o Dole a i ole o ka hookohu io ia o Elele Wilikoki i Kiaaina. O ko makou manao he makani puahiohio wale no keia mau olelo e wili hele nei i ka opala o ke alanui aole hoi he io iloko ona.

            O ka makou ninau hope iaia, hiki anei ia oe ke hooia mai na Kalaukalani i hai mai ia oe i keia mea? Pane. Ae, nana ponoi no i hai mai ia’u ma kona wahi. Aia ke ano e hana ia nei na elemakule la. He hiki wale no ke tulu ia.