Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 43, 26 October 1901 — Page 7

Page PDF (737.05 KB)

This text was transcribed by:  Brie Lacaille
This work is dedicated to:  Daniel LaCaille

KE ALOHA AINA

 

MOOLELO HOONUI PUUWAI

NO KE

KAKELA LANAFODA

KA

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea

KA

Pua Lilia Ahiu o Sanadela

MOKUNA V.

NA OAWA AHIU O SANAD NA LA ILOKO O KE ALOHA. KE WA O LANAFODA

 

            Me na maka e haloiloi ana me ka waimaka, nana ae la ka Pua Lilia Ahiu iluna i kana kae iaia e kulou iho ana, a me ka leo malie o ka nahenahe pane ae la oia: Kuu haku na kou aloha i hoomaona mai i kuu puuwai pololi, a o kou manao paulele o ka hilinai maluna ou, oia ke koo e maloeloe ai ko'u mau kapuai a huna ole hoi au iloko o na manao palupalu a me ka hohe wale, o oe kuu ola a me kuu hauoli ana a Lanafoda, a i ole pela, alaila, e hoihoi aku ia'u iloko o ka opu piha ole o ka lepo honua, ma ke ano he wahine i hele i na mea a pau o keia ela ana, no ka mea, o ka lua kupapau eia wale o ka home kupono no lakou e noho mehameha ai.

            A e kuu Pua Lilia Ahiu, mai hea a kapa mai ia'u o Lanafoda, e hea mai ia'u o kau kane, a i ole, o kau aloha, ua hoolilo mai keia inoa Lanafoda i kau kane nei i kuewa a i aea, alaila, o na inoa lapuwale elike iho la e ia ke ano o hoolilo ana  ia'u i mea i hoowahawaha ia, e ae aku ana anei au e o ia mai malua o'u? Aole loa! Ma kaki e kuu puuwai i waiho ai, aia pu malaila ke ola, ka ikaika a me ke kino holookoa o kau kae kuewa.

            Alaila, e kala ai ia'u e kuu haku kane, wahi a ka Pua Lilia Ahiu, me ka haawi ana ae i hookahi honi muki ana ma na lehelehe o kana kane, alaila, hoi aku la laua no ko laua keena moe no ka hui a halawai pu ana aku me na kini i hala mua i ka aina kamahao o na moeuhane pahaohao.

            Ua kiekie ae ka la maluna o na kakaipali o Sandadela i ka wa a  na opio i ala mai ai, a mahope o ka paina kakahiaka, aia ua Haku Kuewa nei o Lanafoda a me kana kumu e hele ana i ka makaikai i na palena o na oawa ahiu o Sanadela, malalo o na alakai a me na pailata ana a ko laila kaikamahine kamaaina (Pua Lilia Ahiu) a au ike laua i na pa@ nihinihi laumania, na kihapa pua nani, ua mahina ai uliuli a me na kahawai lana malie, aka, maluna ae nae o na mea a pau, he hookahi no nani oi ae o ka heke hiki ole ke hoopaapaa ia, oia no, ke aloha o ka'u mea i aloha ai.

            Ae, o ka ani o na pua, ke kilakila ona pali a me ka ui hiehie o na mahina ai uliul i kahiko o hoaahu ia iho maluna o Sanadela, heaha la ko lakou oi a me ko lakou helu ia ka maemae a me ka hemolele i ke aloha o ka mea i poni ia e lilo i papale alii no ke keiki a ke kanaka.  Aole loa, aole loa ko lakou mau nani iloko o ko lakou mau kaiko o ka ui e hiki ke huna iho i ka oiaio o kela olelo: Ke aloha o ka'u mea i aloha ai.

            O keia ae la ka olelo kena o ke kaena a ka Haku Kuewa o Lanafoda i hoomanao aku ai maluna o kana wahine lakou i huli hoi, mai ai mai ka lakou huakai makaikai mai i ka nani ahiu o na oawa ahiu o Sanadela, a i wahi e ike ia ai ka oiaio o na olelo a ua Haku Kuewa nei, alaila, e nana aku ma kahi i olelo ia ma ke poo o keia mokuna, na la iloko o ke aloha, alaila, e ike iho no kana me ka hoohewahewa ole e ka mea heluhelu i ka mana a me ka ikaika ola mea he aloha, aole loa oia e pio i na waikahe he nui, aole loa hoi e nalowale iloko o ka hohonu lipolipo o ka moana akea, no ka mea, o kona laula akea a me kona loa iloko o ka loihi, ka manoanoa hoi a me ke kiekie, aole loa he mea ana helu iniha e hiki ke ana i kona mau kapuai koea.  He kiekie kona i oi aku i a lani, he hohonu hoi mamua aku o na wai o ka moana, a o kona manoanoa, aole e hiki i ke kaumaha o ka honua ke kau pu ia me ia ma ka mea helu kaupaona, alaila, in a peneia iho la ke ano oia mea he aloha, auwe, aole no i kana mai au mea he nui ino o ke aloha iloko o keia mau opio.

            Iloko o kela mau la o ka noho ana kane a whine o ka Haku Kuewa o Lanafoda a me kana Pua Lilia Ahiu ma na oawa ahiu o Sanadela, aole loa he ia e hoike mai ana i ka nele o ko laua noho pu ana a puili aku kahi i kekahi me na hookaau olelo ana i piha me ke aloha.  Ae, ua hoopiha ia e laua kela a me keia la iloko o ke aloha.

            Aole na olelo haku, aole na olelo okalakala o ka inaina, a hele loa aku hoi me na hana e hiki ai ke ike ia aku ia mea he kuee a hakaka, o ke kamumumu wale no o ke aheahe malie, alaila he mau ui aloha keia i hanai a alana ia me ka hilu, ke ike ole ala i ka hoohakaka a me ka huhu.  O na minoaka ana maluna o ko laua mau helehelena, aia no ke aloha ilaila, na kunou hoohie ana ke pili ala no ke aloha na olelo i hoopuka ia me ka nahenahe, ua kamailio a hoopuka ia aku ia me ke aloha, a ma na mea a pau he aloha wale no ilaila, aole wale ma ko laua manawa e noho ana ma ka home e ike ia ai keia ano, o ka laua mau huakai hele holoholo, aia pu no ke aloha ke ukali a ke hahai ala mahope o laua, a ina he mau eheu ko laua e hiki ai ke lele iloko o ka lewa, alaila, aole  no e hele e lele pu ana no laua me ko laua mau aloha a hoike aku i na ao kaaele lele ino o ka lewa i ka maa a me ka ikaika lokahi o ke aloha iloko o laua.

            Iloko oia lokahi o ke aloha o ke kane me ka wahine, ka pili paa ana hoi o na manao paulele a hilinai o kekahi maluna o kekahi, aia hoi, ua haalele ma ia o Kalaude, ke kuu ao kekapahi a ka Haku Opio ia Sanadela, a huli hoi aku la iloko o na puili lululima ana o ke aloha me na hoomanao hope mai au kuu ala mai, e hoea hou mai ana no ia no Sanadela, ina he hana kekahi e makemake ia ai na hoopakele a kokua ana a kana ahi opio.

            O keia ma olelo hope o ka hoomanao a ua kumu ala, aole oia i moeuhaner e halawai koke ana oia me ia ulia laki o ka manawa, aka, iaia i komo aku ai no Ladana a he mau ia helu wale o eha i hala ae, aia he kuahaua i kukala ia ao e ka Moe Kale I, e kahea ana i na kanaka koa a pau o ka wiwo ole mai ke koa haahaa e paa ana i ka elau pu, a hiki i ka naita kiekie e noho alii ana maluna o na medala kila, no ka hoea ana aku ma ka halealii West minister Abbey, a haawi i na kokua ana e hoopakele ia ai ke kalaunu a me ka nohoalii mai na lima hao wale mai o na enemi.

            O keia kuahaua kahea ma ka aoao o ka moi o na Plelekane, oia ka ua Ferani nei i ku iho ai a haawi i kana mau noonoo ana o ke pihoihoi alaila, me ka leo malie o ke kuo, namunamu ae la oia: Ka hanohano iloko o ka lanakila a kuu haku alii i ho@uwana ia, o oe ka moho a'u e hoolauna aku ana imua o ka moi.  Ker loaa ia oe ka hanohano a me ka lanakila, alaila, o ka loaa pu ana no ia ia kaua, a ke haule oe, o ko kaua haule like ana no ia.

            Nolaila, me na kapuai maloeloe o ka wiwo ole, aia ua wah kanaka a kumuao kakaphai nei e ka'ai ana no ka halealii, a i ka wa a ka huaolelo kauoha, ku a hoike aku i huaolelo paa i haawi ia mai e ke koa kiai puka me ka wini o kana elau pu, au pane koke aku la au wahi kaaka ala aia oia malalo o ka misiona hooko kauoha i ka makemake o ke kuahaua a ka moi.  Emoole, aia ka puka pa ua hemo a hamama ae la a loaa ma la hoi ka ae ia ana no ke komo ana aku, me ka kali hoi ole iho ua awiwi aku la oia no ke alo o ka moi a hoike i ka manao o kana misiona i hoea aku ai.  Ua haawi mai ka Moi Kale i kana mau hoolohe ana me ke akahele, alaila, me ka leo oolea pane mai la oia, Ka Naita Kuewa o Lanafoda.  O Lanafoda hea keia, o ka Lanafoda anei nona kala kakela e ku mai la, kela Haku haakei a piha hookano? Ha, ha,ha, o kekahi ohana alii piha hookano anei ka'u e ae aku ai na lakou e hoopakele ka nohoalii o ka lahui Pelekane? Aole loa! Aoleloa o ke koonimana, aole ka oi Kalo o na Pelekane ao e hooheahea iaia malalo o keia Haku piha hookano.

            E ke alii ka moi, e oluolu mai a e ole hoi oe i ka lokomakai o ke Akua.  He oaio kau i olelo mai la no kela Haku Lanafoda, aka, aole ia o ka'u Lanafoda e kamailio nei.  Ina paha ua lohe a i ole ua like paha oe no keia naita lanakila ma ka la hakoko lealea o Sena Keoki a me Sena Mikaela, alaila, e hoomanao io oe o ua naita lanakila ala o ka'u moho ia e waiho aku nei i hoola a i hoopakele no kou nohoalii wahi a Kalauda.

            Aha! Oia Lanafoda ka kau e kamailio mai ei, alaila, heaha hoi kekuleana o kona kahea a kapa ia ana ma ia inoa, aole anei he ohana oia no keia Haku hookano, i pane okalakia mai ai ka moi.

            Pololei oe e ka moi ma kau i hoike a koho ana mai la, aka, o na naita Kuewa ala o Lanafoda, aole oia he ohana a pili hanauna paha, aka, o ke koko, ka wii a me ka io maoli no ia o ua Haku haakei ala o Lanafoda, i hoolilo ia i kuewa a i aea mai na i puka ponoi mai o kona home e na manao hehu a me ka inaina o kona makuakane Haku piha haake, a o ka moolelo e pili ana iaia, e oluolu ka moi e hoolohe mai.

            Ma keia wahi ua hoike aku ua hoike aku ua kumuao kakapahi nei a ke Kuewa o Lanafoda mai ka mua a hiki i ka hope, alaila, e na lima o ka moi e puili ana, hoopuka ae la ia i keia mau olelo: Brave lad and true hearted soldier.

            Ma ke kali hou ole iho i mau minute hou aku no ke keaka ana, lalau aku la au moi ala i ka peni a kakau iho la i kekahi koiaina e hookohu a e apono ana i au Haku Kuewa nei o Lanafoda e lilo oia kekahi koa hoopakele i ka nohoalii o Pelekane a me kona kalaunu, a haawi mai la ia Monas@ua Kalauda me keia au olelo o ke kauoha:

            Haawi aku i ko'u mau hookaikai ana no ka naita opio, a hoike pu aku iaia ua makemake ia ua Kuewa nei o Lanafoda e hooko  ka hanohano o kona komisina ohana a e hoea mai hoi oia no ka halealii nei me ka hakalia ole, a hoike imua po noi o'u i kona hooko pono ana me ka pololei elike me ka manao a me ka makemake o keia komiaina.

            Ua lalau aku o Kaluada i ke k misina ookahou oihana o ke Kuewa o Lanafoda, me ka haawi ana aku i ke aloha saluta i ka moi, alaila, haalele iho la ia i ka halealii me ka naau a me ka puuwai i hoopiha ia e na pana kapaili ana o ka hauoli, a iloko o elua hora mahope iho, aia ua kumuao kakapahi nei e kau ana maluna o kona lio a holo aku la no Sanadela.

            Ua ano no hoi ka liula o ke ahiahi iaia i hoea aku ai no ka home o kona mau haku ahi opio a hoolauna iaia iho iloko o na puili lima aloha ana o kona mau haku alii, e pa ana kahea a ke koolau wahne, e moe kini ilalo ua ahiahi, e hoomaha i na luhi maopaopa o ke alahele o kamahele.           Aole pau,