Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 45, 9 November 1901 — Page 8

Page PDF (702.07 KB)

This text was transcribed by:  Dionne Naki
This work is dedicated to:  Enoch Kukunamālamalamaokalaʻiakea Kaohiai Naki-Siolosega

KE ALOHA AINA

Moolelo hoonui puuwai

no ke

Kakela Lanafoda

ka

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

Ka

Pua Lilia Ahiu o Sanadela

Ka hoopakele nohoalii-ke ahi la-lapa o ka wiwio ole-na la olino o ka hauoli. Mamua ae o ka hoko ana aku o ua Kuewa la o Lanafoda, ua hui mua aku oia me ke alakai o na koa (Duke o Ioka) a hoike i na mea e pono ai ke hooko koke ia me ka awiwi, a iloko o hookahi minute aia ua Haku opio ala e alakai ana he iwakalua mau kanaka mahope o kona mau kupuai. Ua hemo ae ka lakou mau pahi kaua me ka makaukau e hoohainu aku i ko lakou mau oi me ke koko, ke ole, a me ka hanu o kela a me keia mea e kue mai ana i ko lakou alahele. "Ku aku iwaho e ka poe kipi, a mai hoao e komo mai iloko n@@@" oia ka leo hooho lokahi o na koa o ka aoao o na hale ahaolelo, aka, o ka leo haawi kauoha a ke ku ewa o Lanafoda me ka nana ole i kela olelo kipaku i haawi ae ai ma luna o kona mau hoa "Charge Comradel Down with the Parliament and the house of Common." Alaila, i loko o ka eleu nui aia lakou e hili a e houw ana i ka lakou mau pahi me ka ikaika, a e lohe ia aku ana ka leo kani o o na medala kila a o ka leo auwe o na kanaka e haule make ana ka mauliana ae la no ka wa hope loa. Ua hoopioo a hoopihoihoi ia na hoa hanohano o ko Pelekane aha kaukanawai, a ua ku ae lakou me ka hopohopo a maopopo ole i na mea e hana ai, a na ka hoea ana aku o ke Kuewa o Lanafoda a kukala ma ka inoa o ka moi ua hoopau ia ka noho hou ana o ko lakou hanohano maloko o kela mau hale, a ke ole pela, alaila na ka ikaika o na mea kaua a me ka mana o na koa e hooko i keia leo kauoha alii. O keia kauoha a ka Haku Kuewa ua kue ia ae ia e kekahi hoa o ka hale o nalii ma ke kapa ana mai i ka elele he kipi a me ka hoohaahaa i ko lakou ihiihi, a e kahea ana hoi i na hoolohe ana a kona mau hoa no ka haawi koke ia o ke kauoha maluna o na koa o ko lakou aoao no ka hopu ana i keia poe kipi, alaila o kela pane kue ma ka aoao o ka hale oia ka ua Kuewa nei o Lanafoda i kahea koke ae ai i kona mau koa, Down with the Parliament Down with the Parliament Arrest every member in the King ʻ s name. Alaila e like me ka hululu ana o kekai iluna o na maka lae aina i ka wa ino, pela iho la ke Kuewa o Lanafoda a me kona mau hoa i lele aku ai maluna o na hoa hanohano o ka hale ab@@@@ o na alu a kaiehu ia lakou e auhee a holo i waho no ka hoopakele ana ia lakou iho iloko o ka hale makaainana. Aka, e loaa ana anei ia lakou ka maha a me ka palekana ana iloko o laila? Aole. E like me ko lakou auhea a kipaku ia ana mai mai ka hale ahaolelo alu mai pela no lakou ma keia hale o na makaainana, ua hoea aku na koa o ka moi Kale ma laila a hoopuni ae i ua hale ahaolelo ala o na makaainana, a ma ka leo kukala a ka elele hoopakele nohoalii ua haawi ia i mau minute no lakou e noonoo ai ina ma ka ikaika o na mea kaua e hooponopono ia ai kei ninau a i ole me na olelo wai lana malie paha o ke kuikahi, a oi ai he ninau lahui kipakau a pepehi mai me ke kaili nohoalii ka keia mau hale elia e noonoo ana, nolaila ua nana ole ia ka pono a ka elele alii, alaila, heaha ka hopena i hoea mai, ua lalapa ae ke ahi wiwo ole mawaena o na aoao elia a iloko o ka hahana a me ka weliweli o na paio hookahe koko, aia hoi ua ike ia aku ka naita Kuewa e oniu ana i kana pahi kaua me ka eleu mao a maanei a e hoouna ana hoi i kela a me keia e walawala iluna o ka papahele he mea i pauaho mai i na la o keia ola ana a maluna o ko lakou mau kino make e kau a e waiho ana na alina a ka pahikaua a ke Kuewa o Lanagoda i haawi aku ai. Ua hiki ole i na enemi ke ku aku imua o ke akamai a me ka wiwo ole o kela kanaka opio, a ua hiki ole o kela kanaka opio, a ua hiki i ole no hoi i ko lakou ike a me ke akamai oniu pahikaua ke hookuku pu ae me kona akamai, a o ka laau hoola wale no e loaa ai ia lakou ka pakele, oia kela olelo kaulana o ka poina ole-Ao i ke koa a ao pu no me ka holo. Ia lakou e auhee aku ai mai ka inaina aku o ke Kuewa o Lanafoda a holo no ka hoopakele ana i ko lakou mau ol@, aia hoi, na na koa o ka moi e kipoka, ia e houhou mai ia lakou me na elau a me na ihe ke ole aia he hae keokeo o ke kapae kaua a me kuikahi iloko o ka haawipia, a mamua ae o ka napoo ana o ka la, ua lanakila ka aoao o ka moi, a ua hoopakele pu hoi me ka nohoalii, alaila, ua maki hope aku la na koa me ka hauoli nui a ma ka waha o kela a me keia e kamailio ana lakou a e akena ana hoi no ke Kuewa o Lanafoda, ka oniu maka kila o ka hoopakele nohoalii. O na leo mahalo a me ka hoomaikai nui o ka Moi Kale, oia kana i papahi mai ai maluna o ke koa kuewa, a lawe ae iaia i kanaka nui no kona kona aloalii, a o kana wahine hoi i @@@@ hanohano @a no ke aloalii. Ua lilo ke kane a me ka wahine i mau puu hele na ka Moi Kale mawaho ae o kana mau aikane papahele loa a o kekahi o na kanaka i mua ia haaawina like o ka hauoli ana i ke Kuewa o Lanafoda oia no ka Duke o Liko, a ua nana mai laua maluna o keia kanaka kupaianaha opio a me ke kamahao oia ka lima akau ikaika loa iloko o ko laua mau la o ka noho ana hookele aupuni paonioni a me ke kuee ana me ka lahui. Aka ua hala aku la nae ia mau la o ke pihoihoi a me ka hopohopo no ko laua nele ia mea he nohoalii e like me na olelo kue o na manao enemi o na keiki a ke kanaka, a i keia mau la e nee malie aku nei imua, he mau la ia e olino ana ka hauoli. He hauoli ma o a le hauoli ma na wahi a pau, aka, o na manao lili a me ka inaina o ka enemi, aole loa ia e pia a e pau ina he make ka hopena e hoea mai ana. @o ko o kela mau la e olino ana ka hauoli, ua kau a papahi mai ka moi maluna o ke Kuewa o Lanafoda i ka inow hanohano ka Haku Barona o Ladana, aka, o ka pane huikala a ua Kuewa nei o Ladana, oiai, ia e noho ana malalo o ka malu a me ka paa o kana hoohiki i alana a hoolua aku ai imua o na lani, e lilo ia i kanaka kuewa a me ka aea maluna o ka honua a hakoko hoi no ka hanohano o kona inow i hoohilahila ia, a mai loko mai auanei o ia hilahila o ka aea a me ke kuewa e hooko ai oia i na olelo o kana hoohiki no kela mau ehaeha i loaa iaia a me ka wahine ana i aloha ai.

 

MOKUNA VII.

ILOKO O LADANA MAMAO AME SANADELA

POIUIU HEA MAI LA KA LEO MIHI

KUU KEIKI! KUU KEIKI!!

UA HEWA AU.

O ka lanakila hiwahiwa o ka hoopakele ia ana o ka noho alii, ka auhee ana o ka hale ahaolelo o na ʻ lii a me na makaainana imua o ka ikaika o na mea kaua a na koa i ka moi o ia ka lono hoolele haili i holo awiwi ae ma na pea o ka aina, a e hoikeike pu ana hoi maloko o ua loha la o ka naita Kuewa o Lanafoda mai na oawa ahiu mai o Sanadela ke koa kaulana a me ka moho wiwo ole o ka hoopakele noho alii ma ka huipu ana ma ke kua o na kipi me kana mau hauna a oniu pahi kaua noeau a me ke akamai, a ma ona la oi i aia nui ai ka noho alii a me kona poo kalaunu no kela la hiwahiwa nui o ka lanakila. E hoomanaoia iwaena o na poe i lohe no kela inoa ke Kuewa o Lanafoda mamua aku o keia kaua hoopakele noho alii, aia na naita a me ka poe no a pau i akoakoa ae e ike i na lealea i malama ia ma ke kahua mokomoko o ka puuwai laahia ma kela la no i poina ole o ka hoomanao mau ia (la o Sena Keoki a me Sena Mikaele). Alaila, i ka wa a kela l@no hoolele hauli i poha ae ai me kela inoa i poina ole na hoomanao ana iloko o ko lakou mau noonoo ana, ala hoi, ua ala koke mai la no na hoomanao ana iloko o lakou no kela kahua mokomoko a lokou i ike mua loa ai iau, ala la, o ka leo mahalo o ka akena no neita Kuewa la o Lanafoda ua holo ae la ia me ka mama nui a hoea ma na ipuka o ke Kakela Lanafoda, ka home aloha o ua oiwi kino ala e o ana ma ia inoa. Aliala, iloko o Ladana mamao a me Sanadela poiuiu, aia he leo auwe o ka mihi e kalahea ana me ka huaolelo: "Kuu keiki! Kuu keiki! Ua hewa au."

 

HE OOPU KALEPONI

Maluna o ka mokuahi Sonoma i lawa ia mai ai he i ʻ a ano hou no ka hoolaha ana maanei, i kapa ia e na haole he "Black Boss", a ma ka hoohalike hoi a na Hawaii i ike ia lakou ua kapa la aku he "Oopu Kaleponi." Ya lawe ia mai keia mau i ʻ a mai kahi hoohanau i ʻ a i kapa ia Sisson Hatchery no Kapalakiko, a mai ia wahi hope i lawe loa ia mai ai ianei. I ka wa maluna o ka moke ua haawi na malama maikai loa ana ia lakoua i hiki ai lakou ke pae maalahi mai ianei me ka poina ole o ko lakou mau ola. Ua lawe ia aku kekahi o keia mau oopu no ka hoolaha ana ma na kahawai o Kauai ma ka Makahala o kela Poaha aku nei, a o ke koena iho e hoouna ia aku ana ma na kahawai e ae o keia mau mokupuni. He i ʻ a ai nui ia keia e ko Kaleponi poe. Eia ke hamama mau nei ke keena hookaa auhau i na ahiahi apau a hiki i ka la 15 o Novemaba, ka la hope loa o ka uku auhau ana  o keia makahiki. Ina aole he mau kuia e haalele iho ana o Kalani Aimoku ma ka mokuahi Kina no Wasinetona. O ka makou e noi ae nei i na Lani e malama maikai ia Kalani a hiki i ka  pae maalahi ana aku i ka paku hopu o kana hukai.

 

HOOLAHA HOOKAPU

Ke papa a hookapu loa ia aku nei no mea a pau, aole e hookuu wale i ko lakou mau holoholona o keia a me keia ano maluna o ka aina o Makanihalulu e waiho ala ma Kalapana, Puna, Hawaii. Aole hoi e kii wale ia na hua ai a me na mea ulu a pau oluna o ua aina la. Aole hoi e wawahi wale ia ka pa pohaku e hoopuni ana i ua aina holookoa la. Ke hoike pu ia aku nei no hoi maa kela, ua hookohu ia aku o E. N. P. Kaaua i Luna a me T. H. Kaaihili i Hope nona, a na laua e malama i ka maluhia o ua aina la. O ka mea a mau mea paha e kue ana i keia e hoopii ia no ma ke kanawai. OWAU IHO NO. EMMA AIMA NAWAHI. Kahu o na keiki oo ole, Albert a me Alexander Nawahi. Honolulu. Oct 22, 1901.