Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 46, 16 November 1901 — Page 8

Page PDF (695.52 KB)

This text was transcribed by:  Lianne Hee
This work is dedicated to:  Maxine Leinaala Porter Hee

KE ALOHA AINA

POAONO, NOVEMABA 16, 1901.

MOOLELO HOONI PUUWAI

:NO KE:

KAKELA LANAFODA

: Ka :

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

: KA:

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

     O ka mea nona keia leo mihi e kahea nei, kuu keiki, o ka Haku aoo Lanafeda no ia ke kanaka puuwai o ka haakei a me ke okalakala huhu.  O kela lono i hoea aku imua ona, e olelo ana o ke Kuewa o Lanafoda ke alakai hiwahiwa pookela loa iloko o ka lanakila make kahua o ka hoopakele nohoalii.

     Na ia mea i hoala mai i na manao aloha iloko o na Haku aoo ala no kana keiki, ka mea ana i kipaku a hookuke aku ai mai kona alo aku mamuli o kona mare ana i ka wahine ana i kapa ai he wahine hanai holoholona nona na helehelena i poni ia e ka ui a me nani.

     O ka inaina a me ka huhu iloko o ka naau o ua Haku huhu la, ua auhee aku la ia mai kona mau hoomanao ana, a o ke aloha o kana keiki hookahi wale no, ka lei haaheo o kona mau la aoo, aia ia ke houhou ala iloko lilo o kona puuwai, alaila, mihi iho la ia i ka mihi ana i mihi ole ai mamua.

     Hookiekie ae la ia i kona leo uwe e noi ana i na lani e huikala mai i kana mau hewa i hana hewa ai imua o kana keiki, a e hoihoi hou mai hoi ka lokomaikai o na lani i ua keiki aloha ala imua ona i noi aku ai oia i kana mau huikala ana mai.

     Wahi a ua Haku aoo nei o Lanafoda i uwe ae ai, kuu keiki, kuu ke iki, ua hana hewa aku au imua ou a imua o na lani, a ina he mea hiki i ke au i ike oleia o ka manawa e hoihoi hou mai ia oe e kuu keiki, alaila, e ka Haku Welemoneka o Lanafoda e haule iho no au maluna o ko’u mau kuli a mihi aku ia oe ua hewa au e kuu keiki.

     O na noonoo hehena o ka pupule a me ka piha lili o ka haakei oia na lunakanawai ahewa nana i kauoha hookikikina mai ia’u e lawelawe a e hooko i keia mau hana hoohaahaa me ka pupuahulu.  Aka, o kau mau hana kaulana o ke pookela, ua hapai a ua hookiekie ae oe i ka hale o Lanafoda iloko o ka haaheo a me ka hoomanao poina ole ia no na hanauna he nui mahope aku.

     O ke hahua kaua aina o Abbey a Harode Gudewina i paio aku ai ia Wiliama Ekahi haowale a me ke kahua kaua aina a na kula laula palahalaha o Felodina a ka Moi ka wiwo ole, eia ko laua mau hoomanao ana ia ke paa nei ma ka puuwai o kela a me keia kanaka aloha aina oiaio.  Alaila, iloko o ia mau kahua kaua aina o ke kaulana ua helu pu ia ke kahua kaua aina hoopakele noho alii o ka Haku Welemoneka oia ke kolu o na kahua kaua o ke aloha aina oiaio.

     “O!  E kuu keiki ua moharaku oe i kou oia aole no ka uku a me na makana, ua alana aku hoi oe i kou koko aole no ka uku ia mai, aka, o ke aloha olu, aloha lahui, a aloha aina me ka oiaio, o lakou wale iho no kau makana hiwahiwa ilawe aku ai a papahi maluna o kou hokua.  Ano e kuu keiki ke hea aku nei na ipuka o Lanafoda ia oe e hoi mai iloko o ke aloha o kou makua.”

     O keia ao la na olelo uwe o ka mihi a ka Haku Lanafoda no kana keiki, aka, ua hoolohe ia mai anei ia leo uwe a na Haku aoo nei?  Aole loa.  Huli kana mau elele alii a puni o Ladana mamao a hoea i na poiniu o Sanadela ahiu, aole loa ka Haku a Kuewa o Lanafoda i loaa ia lakou.  Alaila, aia la ihea ua Haku Kuewa a Aea nei o Lanafoda.

     Ua haalele iho oia i ka halealii a me na nani luhiehu o Ladana kahiko, a huli hoi aku no Sanadela i ka poiniu ahiu, alaila, mak Sanadela mai no Ladana mamao.  Ua lohe no oia no na mea e pili ana i kona mau makua, a me na olelo uwe mihi a kona makuakane piha haakei, aka, o ka pane a ua haku opio kuewa nei, aole loa oia e hoi hope i kana mea i olelo ai, ua hoolilo ia mai oia he kuewa a he aea mai na ipuka ponoi mai o Lanafoda, alaila, oia kuewa a i aea e pono ai a na ka hou o kona lae e like me ke kanawai mua loa i ahewa ai o keia ao e hapai ae iaia mai lalo lilo mai o ka haahaa a iluna lilo loa aku o ke kiekie e ike ia mai ai e kela a me keia kanaka.

     Mahope o na la lehulehu a me na pule o ka imi pauaho ole ana a na elele a kona luaui loaa iho la oia ia lakou a o ka pane hookahi wale no a ua Haku Kuewa nei o Lanafoda.

     Huli hoi aku imua o ke alo o ko oukou haku a hoike aku, aole loa ke Kuewa o Lanafoda e hoi hope hou me kana mau olelo.  O kana mau olelo kipaku o ka hilahila, ua lawa ia nona e hele auwana ai maluna o ka ilihonua he kanaka kuewa a me ka aea, a o ka hanohano o na mea kaua kona mau luhiehu, na kahiko haaheo hoi o ke kanaka koa o ka make a me ke ola ka makia o ka oihana paita.

     O keia pane pakike a ua Haku opio la, ua laweia aku ia a hoike ia aku la i ka Haku Lanafoda, a ua like kona oolea me kekahi puupuu hao kaumaha e wawahi ana i ka puuwai o ua haku aoo ala, ua haule iho la ia maluna o kona pakaukau kakau a hookuu iho iaia iloko o ke kaumaha @ ka ehaeha, a keiki nana i piha me na mano paakiki o ke aloha ole, aka, o ko na lani makemake ke hana ia aole o ke kanaka.

     O kana mau leo auwe o ka mihi a me na manaolana no ka loaa aku o na huikala ia mai kana keiki aku ua weluwelu liilii iho la ia iloko o ke ahuee, aka, o na uluku noonoo ana nae no na keiki nei, ana i hana ino ai, aole loa i poina mai kona mau hoomanao aku.

     E like me ke aka e maaloaio ana imua o ke aniani, pela na helehelena a me na hoomanao ana o ua haku ala no kana keiki, a ina he mea hiki i kona mau waimaka ke hoihoi aku i na keiki ala alaila, ina la penei, aia oia ke noho ia ma na paia o kona home Kakela Lanafada.

     Aka, aole nae pela ka makemake o na lani, ua haawi mai oia iloko o kela a me keia karaka i mau naau, a o ua mau naau ala ua lilo ae ia lakou i mau auwai e kahe ana me na mana wai like ole, alaila, ina oia iho la ke kulana i haawi ia maluna o kela a me keia kanaka, e ka mana o na kanawai lanui, alaila, he mea paakiki ka hiki e hoololi ae, oiai, ua olelo ia, o ka mea a ke akua i hana ai, aole loa e hiki i ke kanaka ke hoololi ae.

NUI KA INO MA KAUAI.

     Ma na hoike a na mokuahi holo pili aina i huli hoi mai la mai Kauai mai i keia mau la ua lawe pu mai ia lakou i na hoike no kekahi ino nui i pahola aku ma ia mokupuni ma kela pule aku nei.  Ua pa mai na kikiao makani me ka ikaika, a o na kulu pakaua na haule mai ia me ke koikoi, ua paa ia kekahi mau moku holo pili aina ma ke awa o Hanalei no ke ka@ ana i ke akakuu mai o ka ino.

     Ma keia huakai aku nei a ka mokuahi Waialeale no Kauai na komo oia iloko o kekahi ino nui a ua lilo he hookahi ona waapa i ke kai, ma o ke poi ia ana, ua hoea maalahi aku nae oia i Kauai me kekahi mau poino hou ole aku.

     Ua ili mai nei ma Waialua, Kauai, ka mokukuna Ella a me Blanche o Julius Dudoit, ma ka po Poaono nei ma o ka ikaika o ka makani e lawe ana iaia iuka o ka aina.  Ua haawi ia na hoao ana e hoopakele iaia e kona kapena, Kaaina, aka, ua hiki ole nae ia, oiai, ka makani e pa mai ana me ka ikaika mai ke kai mai.  He ukana pili hale kana i lawe aku ai no ia awa, aka, ua poino pu aku la no nae me ka moku.

     He elua mau make i ka wai i ike ia ma ua mokupuni la ma ka La Pule nei, he hookahi ma ke kahawai o Hanapepe, he Iapana nona ka inoa o Fuji e hele ana no Waimea, a i kona wa e hele ola i ka wai, aole i loaa kona kino a hiki i keia wa.  Ma ia la hookahi no na make he Iapana nona ka Inoa o Yokoyana, ua lilo oia i ka wai me kona lio ma ke kahawai o Waimea, na pakele mai kona lio, aka, ua loaa aku nae kona kino make mahope iho ma ka nuku o ka muliwai.

KUU LEI ALOHA UA HALA!

MR. LUNAHOOPONOPONO,

                                                                                         Aloha oe.

     E oluolu mai kou ahonui i kekahi rumi kaawale o ka kaua milimili KE ALOHA AINA, a nana hoi e hoike aku i na ohana a pau o kuu lei, ua hala kuu wahine kuu hoapili o na makahiki loihi i hala aku.

     Ma ka la 15 o Okatoba, 1901, ma Kapalama, Honolulu i haalele mai ai kuu lei aloha ia’u, Mrs. Mary K@aleula Kawaiki, a hoi aku la ma kela aoao mau o ka honua.  Ua hanau ia oia ma Kaohe, Kona Hema, i ka makahiki 1843, mai ka puhaka mai o Makoko a me Pa-ka he nui loa lakou i hanauia mai, he kaikuaana a he mau kaikaina no e ola nei a ala no i Hawaii, o ka nui o kona mau makahiki he 58 a me 9 mahina.

     I na la opio o Mary Kawaiki, no na paha na makahiki he 18, ua mare mua oia me Haluapo, a ua noho pu me la kane no kekahi mau makahiki, a mamuli o kekahi kumu, ua oki ia laua imua o ke kiure, ma Honolulu nei a mahope mai oia oki ana, na mare ia maua imua o ka makua H.H.Parker i ka la 1 o Novemaba 1880, a mai ia wa mai a hiki i kona haalele ana mai la ia’u ua piha na makahiki he 20 a oi o ko ma ua noho ana iloko o ka berita maemae o ka mare, he kane a he wahine me ka oluolu maikai o ka noho ana, aole i loaa he wahi kue mawaena o ka maua noho ana, a hiki i ka haalele ana mai la o hoomanao poina ole aku i ke aloha nona, no ka manawa pau ole.  Aupe kuu wahine, kuu lei aloha poina ole.

     He wahine aloha kane oia, a he hookipa hoi me ka puuwai hamama i na makamaka me na hoaloha e kupa mai ana @ mua home, a ma ia mau hana maikai, ua lilo ia he mea poina ole iloko o kuu puuwai nona.

            Owau no me ke aloha,

                        G.N.KAWAIKI.

            Kapalama.  Honolulu  Novemaba 11, 1901.

GOO KIM

(Kukima)

Helu 210                                                                                 Alanui Nuuanu.

Ma Kela Pule Aku Nei ua Loaa

     Mai la Keia Mau Waiwai Hou

Na Huluhulu Moe o na ano a pau.

Na Papale Bebe o na ano a pau.

Na Muumuu me Palekoki.

Na Lole Kamalii o na ano a pau.

Na Kualole ano hou keokeo a eleele

Na Kaliki o na ano a pau.

Na Lihilihi o na paikini hou.

Na Pila Gits, a pela aku, E naue mai a @