Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 2, 11 January 1902 — NA KAHUA HANA A KA AOAO HOME RULA I HOOKO OLE IA MA KE KAU AHAOLELO I PAU [ARTICLE]

NA KAHUA HANA A KA AOAO HOME RULA I HOOKO OLE IA MA KE KAU AHAOLELO I PAU

Ke lawe mai nei makou a hoolaha aku imua o ka lehulehu i ike pono iho ai lakou i na kahua hana a ka poe Kuokoa Home Rula i hoopalaleha wale ai me ka hooikaika ole e hooko ia e like me na mea i hoakaka ia maloko o ka lakou mau kahua hana. I apono ia e ka Aha Elele Nui i malama i ama Honolulu mokupuni o Oahu H. I. Iune 7, 1900 penei: OLELO HOAKAKA MUA. Ua manao makou he mea pono e hookumu ia na aupuni a pau maluna o na kumu kuokoa o ka noho lanakila, ka noho keakea ole ia, a me na pono kaulike e loaa ai he kahua lanakila i ka lehulehu. Ua manao makou ua hanau pu ia mai ke kanaka me kona maanao kuokoa, a he like hoi na mea a pau imua o ka maka o ka kanawai, a i hoohua ia mai hoi me na kulenaa kaokoa, oia hoi ke ola, ka noho lanakila ana, a me ka imi ana i na mea e oluolu ai ka noho ana, me ka hoomalu ia mai na hana limaikaika ia mai, a me na manao alunu o ka hoohaiki mana, a e loaa oiaio ai he aupuni kaulike no ka lehulehu, ma o ka lehulehu, a na ka lehulehu. KA PONO KAULIKE O KA LEHULEHU. S ka makou manaoio o ka Aoao Kuokoa, oia no ka hooikaika ana o na moho lanakila no ka Ahaolelo o ka Panalaau o Hawaii nei, ma na ano apau e ae ia mai ai e ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e hoolilo ae i ka Panalaau (Teritori) o Hawaii nei, i kulana Aupuni Mokuaina (State): (Ua hooko anei lakou a ua hooikaika hoi i keia bila Mokuaina maloko o ka Ahaolelo iho nei? Aole; ke ole makaou e kuhihewa o Senatoa Kale Aki paha ka mea nana i lawe mua ae ia bila iloko o ke Senate.) E kakoo mau aku ana makou i na alakai aup[u]ni hoopono a kaulike a ka Aoao Repubalika a Demokalaka paha, ma Amerika Huipuia. (Aole lakou nei i manao pela, he oi loa ko lakou nei hoino makawelawela loa i ka Aoao Demokalaka ka aoao lahui o ka poe ilihune i ike ia ma Amerika, aia aku la lakou nei i ka Repubalika e pipiikoi aku nei e ahu loa mai ana ka ka poe ilihune mai ka Repubalika mai, o ka poe waiwai ae no paha ka lakou la nana, hu hoi si iu e ke kanaka Hawaii.) O ka aoao kalai aupuni ma Amerika Huipuia e kakoo ana i ke kumuhana e hoolilo i ka Panalaau o Hawaii nei i Aupuni Mokuaina no Amerika Huipuia, oia ka makou e kakoo aku ai.

E hooikaika no makou ma na ano a pau e loaa mai ai mai a Amerika Huipuia mai, na pono a me na pomaikai kaulike maluna o na oiwi a me na kupa makaainana i manao hana like me ka nana ole i ke ano o ka ili, a e hana no ko makou mau Luna i na kanawai kaulike no ka pono o ka lehulehu. (Heaha la na kanawai kaulike a lakou i hana iho nei no ka pono o ka lehulehu, aole kakou i ike ia mea.) E hooikaika ana no ko makou mau Luna e loaa ona mau home hookuonoono no na kupa Amerika mai na aina aupuni mai i lilo ia Amerika Huipuia. (Pela io paha aohe i ike ia ia mea e keia wa.) E hooikaika ana ko makou mau Luna e hookaawale ia e ka Ahaolelo Kuloko i haawina dala no ka uku ana i na poho pauahi ma loko nei o Honolulu a me na wahi e ae ma ke kauoha a ka Papa Ola, no ke kaupale ana i ka ma'i ahulau bubonika i ka makahiki 1900. (Ua puehu ae nei no paha ua mau wahi dala nei i hookaawale ia e ua Ahaolelo nei, pau pu me ka manawa i haawi ia no ka Aha koi poho pauahi e noho ai e hoolohe i na koi a kela a me keia o na poe i hoopoino ia, aole nae i laua aku ka hana. He puu dala wale no ka i hookaawale ia no ka uku ana i ka luhi o na "Komisina Koi Poho" aole nae no ka uku ana i na pho o ka poe i hoopoina ia, no ka mea, aole i holo ka bila aie e loaa ai ke dala.) E hooikaika no ko makou mau Luna e hooholomua ia ka oihana hoonaauao iloko o ka aina, na oihana mikiala hana, na oihana mahiai, na alanui, na alahaka, a me na oihana kuwaho a kuloko e hooholomua ia ai ka aina ma keia mua aku. (Heaha na hana hooholomua a lakou nei i hana i iho nei aole hiki ia makou ke hoike aku ia mea ia oukou. Aole he dala e hiki ai ke hana ia na alanui o kakou me na alahaka a pela aku aole i hana ia e lakou nei ka bila aie e loaa ai ke dala no na hana a pau.) E kue ana makou i na hana alunu (monopole) o ka wa i hala (o ka Hui Kaahapaumi a Pain oia kekahi o na hui alunu mana o ka wa i hala, oia ka lakou nei i paio ikaika ai iloko o ka Hale Ahaolelo e kakoo ana i keia hui e loaa hou iaia ka pono o 40 paha makahiki a oi me ka haawi pu ana aku i ka mana i keia hui e komo wale aku oia e hoomoe i kona mau alahao maluna o na apana aina i kuleana ia e kela a me keia, ma kahi a keia hui i ma- nao ai e hoomoe me ke keakea ole ia aku.)

` E kue ana makou i na auhau hookaumaha maluna o ka lahui (Aohe akaka o ka auhau hea la o kakou ka lakou nei i hoomama ae nei koe wale no pah aka auhau Ilio wahine, a me ke kanawai hoopakele o na waiwai lewa, oia paha.) E kue no makou i na hoohaiki ana i ka mana hookoloholo kule o na kanak Hawaii; e kue mau aku ana makou i na ano hoohaiki a pau e pili an ai ka pono o ka lehulehu. (O ka mea kupanaha a kakou e ike nei, ua pau loa ka wae ia ana o na kiule mai waena mai o ka poe kanaka ike ole i ka namu, o ka poe ike namu wale no keia e wae ia mai nei ma na Aha Kiule a pau; aohe hoi o lakou nei kue ikaika an aiho nei ia kanawai hoohaiki. Ke kukala aku nei makou o na hana a pau, koe nae na hana i ae like pu ia me ke aupuni, ina he hana akeakamai a hana lima e ae, i ewalu hora hana o ka la hookahi. O na hana aupuni ma ka aelike a ano e ae paha, ma na ano a pau e lawelawe ia no e na kupa Panalaau o Hawaii. E hooikaika no makou e hookomo ia mai na limahana iloko o ka Panalaau o Hawaii nei, mailoko mai o na pae kupa o Amerika Huipuia, (alaila o na Porto Rico aihue, a me na negero hoohaunaele me na haole aeahaukae o Amerika mai, oia paha ka lakou nei makemake e lawe ia mai i mau limahan ano na mahiko i nee mai k aihue aole o kana mai e like me ia e ike ia nei.) Ke hoo[p]aa nei makou ia ma[kou] iho e kue aku i ka hooholomua ia ana o na hui imi waiwai alunu mana (trust) maloko o ka Panalaau o Hawaii nei. Ke hoopaa nei makou ia makou iho e hooikaika hooki ole a me ka pauaho ole e loaa na uku dala kaulike ia ana o na poe a pau i hoopaahao ia ma o ke kanawai koa loa o 1895, a me ka olelo hooholo a ka Aha Hookolokolo koa 1895. (Aole loa i lawe ikiia mai keia mea a noonoo ia maloko o ka Ahaolelo i pau a he pauaka launa ole). O keia na kahua hana a ua poe nei o kakou i kukaliki nui mai ai maluna o na awai haiolelo holo balota o lakou e hana ana makou me nei a me nei; a o na kahua hana keia a makou e hoonee aku ai i na iliili o ka papa konane a ka Aoao Kuokoa Home Rula ke koho mai oukou ia makou a puka. Pehea la, ua hana anei lakou a ua hooko paha e like me na mea maloko o keia papapa kuhikuhi hana. Na KE ALOHA AINA @ e pane aku. He ole ia.