Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 5, 1 February 1902 — Page 7

Page PDF (794.85 KB)

This text was transcribed by:  Michael Casupang
This work is dedicated to:  Mr. and Mrs. Amador Casupang (mom and dad)

KE ALOHA AINA

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KE:

KAKELA LANAFODA

KA:

IPUKO O KE KUEWA ME KA AEA.

KA:

PUA LILIA AHIU O SANADELA

 

MOKUNA XII.

KA HOOILINA NALOWALE--KA PUA LILIA AHIU--KA ROSELIA ELUA O SEMAFILA

 

            Ua hoike mai na la o ka Pua Lilia Ahiu e noho ana me ka makuakane i ka eleu a me ka haaheo maoli no i ke kau lio, a iwaena o na lio holo o ua Haku aoo ala o Semafila, aole lakou i helu ia aku i ka mama holo puahiohio o ka lio eleele Bune Bele.  E lilo ana na kula laula, na aina papu a me na aina oawa o Semafila i mea ole, a oia ka ua Haku ala i pane ae ai.  O kaʻu kaikamahine kamakahi, hookahi wale iho no ka lede holo lio haaheo o Ladana holookoa, a o kaʻu keikikane hookahi wale iho no hoi ma ke kulana o ka moho naita a me ka hoopakele moho alii o ke aupuni hae liona nei, a ke hauoli nei au i ka loaa ana iaʻu he mau keiki naʻu e haaheo ai i koʻu mau la elemakule.

            Nolaila, ma ka la a ua Haku Semafila nei i ka makaukau ai no ka haalele iho i kona kakela, ua hoea a hiki kino aku ka Haku Kuewa o Lanafoda, a ia laua i huli hoi mai ai no Ladana mamao, aia ka Haku Semafila ua haalele like iho i ke Kakela Ulaula i ka manawa hookahi a hala aku ia no ke Kakela Lanafoda no ka haawi ana i na hoolaulea no ke alii opio a Haku Semafila i hauoli loa ai.  O na huaolelo o ke okalakala a me ka huhu, o ia kana i waiho aku ai imua o ka Haku Lanafoda ma ka ninau ana  no ke aha la i kapa ia ai ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela he kaikamahine na ke kanaka hanai holoholona.

            O ka pane okalakala o ka piha haakei a hookano a ua Haku aoo ala o Lanafoda me kona mau maka hulili o ka inaina iaia i kamailio mai ai.  Aole loa au i ike ia mea ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela.  O kaʻu mau mea wale no i lohe a maopopo nona he kaikamahine ola na kekahi mau mea ilihune e noho ana ma na oawa ahiu o Sanadela, a he mau helehelena hoi kona i poni ia e ka ui a me ka nani, ae--he mau helehelena ui maoli io no kona nana i kaili aku na hoohihi a me na kuko ana o kaʻu keiki e mare iaia me ka pupuahulu i kauoha ia ai au ka mkua e ahewa ino aku iaia a @ iaia e kuewa mai kona home nei aku, ua inaina loa au iaia ma o kela wahi kaikamahine @ la.

            Haku Lanafoda ua maopopo anei ia oe na aoao o kela kaikamahine au i hoino a hoohilahila wale ai?  Ma ka aoao o ka Haku @ Semafila, ke mahalo nui nei kona uhane no kela hoohui ia ana o kau keiki me ka Pua Lilia Ahui o Sanadela.  O kau keiki i kipaku ai me ka hoowahawaha a @ iaia me na pono a pau o ka hale Lanafoda o ka kana keiki like no ia, a o kela Pua Lilia Ahiu ka wahine hoi a ua keiki ala a kaua i mare a o ke kaua kaikamahine no ia.  Ae, e kuu Haku Lanafoda, o ua kaikamahine ala au i hoino ai o kaʻu kaikamahine ponoi no ia ka hooilina o ka hale o Semafila i nalowale no 22 mkaahiki ae nei i hala hope.  He pua Lilia Ahiu oia na Sajndela a i keha a i kaena mau ai, aka, no ka hale o Semafila he pua Roselia elua ia na kona mau @ e hauoli ai me ka haaheo nui.  Alaila, mai keia mau olelo a ua Haku Maina ala, ua hoike aku oia i ka moolelo o kana kaikamahine i nalowale loihi kana mau hooikaika ana e loaa a me ka pau ana o na manaolana eia no oia ke ola nei, aka i na la pokole wale no i hala ae loaa iho la iaia na hooilina nalowale nei o Semafila.

            Ua haawi mai ka Haku Lanafoda i na hoolohe ana me ke akahele no ka moolelo a ka Haku Semafila e hoike nei, a ua ike ia aku na waimaka o ua Haku aoo ala o Lanafoda e haloiloi mai ana, a i ka hiki ana aku o ka hoike a ka Haku Semfaila i ka hopena o kana moolelo ia wa i puoho ae ai ka leo hooho auwe o ua Haku aoo ala o Lanafoda ma ka hoahewa ana iaia iho.  Wahi a ua Haku aoo ala ma kana olelo auwe o ka mihi.

            E na lani!  no keaha la oe i haawi mai ai iaʻu i na noonoo hehena o ka huhu hikiwawe a haawi i kaʻu olelo hooholo kipaku me ka pupuahulu hupo maluna o kaʻu keiki.  Oh kuu keiki!  Kuu keiki.  Ua hana leaw loa aku au ia oe.  Ua hoolilo aku au ia oe i kuewa a i aea mai ka ipuka ponoi aku o ko kaua home.

            Alaila, i ua Haku aoo ala i hoopuka ae ai i kela mau olelo, ua huli mai la ia maluna o ka Haku Ela Maina Semafila a kamailio i na olelo mihi.  Ae, e kuu hoaloha a makamaka maikai.  He oiaio ua hana hewa aku au i kau kaikamahine, a ua hana hewa pu aku no hoi au i kaʻu keiki ponoi.  Ua kapa aku au i kau kaikamahine he kaikamahine oia na ke kanaka hanai holoholona, a ua kahea a hoolilo aku hoi au i kaʻu ponoi iho i kekii akole a nele me na hooilina a pa u o koʻu mau waiwai.  Ua hoolilo aku au iaia i kuewa a i aea mai na puka ponoi aku o kona home, a iaʻu i ike iho ai i ka hewa o kaʻu mau hana kuhihewa a kahea aku iaia e hoi hope hou mai iloko o ke aloha oʻu nei o ka maku aia hoi, ua waiho mai la oia i kana olelo paa, aole loa la e huli hoi hou mai ana ihope nei ma ke ano i hooilina oia noʻu.  O oe iho e kuu makamaka ua hoonele ia oe me kou hooilina i na la opio.  Aka, i kou mau la o ke kanikoo ala kou hooilina ua loaa ae ia, a e noho aku ana oia iloko o ka hauoli a me ke aloha o kona makua.

            O koʻu nei hoi o koʻu hooilina no ia i kuu mau la opio, aka, i kuu mau la hapauea ua nele iho la au.  Alaila nawai la au i hoonele mai i ka hooilina ole?  Auwe, naʻu ponoi nei no.  Ae e Haku Semafila naʻu ponoi no me kuu waha, kuu lehelehe a me kuu alelo i hoopuka i ka olelo hooholo kipau iaia.  Ua hookipa a hoolauna mai oia i mua oʻu i kana wahine, kela opio hewa ole o Lanafoda, aka iaʻu iho la nae iloko o koʻu huhu kuhihewa ua kipaku a hookuke aku la au ia laua.  Auwe, e na lani, a e kuu wahine, ka lede makuahine o Lanafoda, e hele mai a e kii aku i ka kaua keiki a hoike aku imua ona, na mihi au no kaʻu mau hana hewa i hana ai, a e huli hoi mai ia no ka huikala ana mai iaʻu nei i kona makuakane.

            Na keia leo kahea o ka mihi o ka Haku aoo o Lanafoda iloko o ka ehaeha i houna awiwi mai i ka lede a Haku aoo wahine o Lanafoda imua o ke alo o kana kane a haawi i ua ninau o ke pihoihoi, a oia ka ua Haku aoo ala i hoolauna ae ai ia laua me Haku Semafila ma ka hoike ana mai o ua Haku ala ka makuakane o ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela a o ka laua kaikamahine ma o ka laua keiki ala.  Alaila, mahope o na hoolauna ike ana ua hoike hou mai ua Haku Lanafoda nei i kona kuhihewa a pau, a waiho @ kana wahine e hooponopono aku i keia pohihihi mawaena o ka makua a me ke keiki, a e like me ke ano o ka makua e makee ana i kana mea aloha he keiki, ua pane mai la ka Haku wahine aoo o Lanafoda.

            E kuu Haku ua haawi aku kaʻu mau leo uwalo imua ou no ka hoopakele ana ae i ka kaua keiki mai kau mau hoino ana o ka hoowahawaha, aka, aole nae oe i maliu mai.  Ua uwe aku au imua ou me kou mau waimaka e heleli ana, noi aku hoi me kuu leo haahaa malalo iho o kou mau kapuai no ka hoopakele ana ae i ka kaua keiki kamakahi wale iho no, eia nae aole loa oe i maliu iho.  Ma kahi o kuu mau waimaka i heleli iho a me ka leo noi o ka hoopakele ala he mau olelo kakana kau i haawi mai a ua paki a nou mai oe i ua mau olelo ala imua o kuu mau maka me he puupuu @ ala e wawahi liilii ana i kuu puuwai, a ano la i keia hora eia oe ke kauoha mai nei iaʻu e hooponopono ae i kau hewa a me kau kekee i hana ai.  He maopopo ole iaʻu e maliu mai ana paha ka kaua keiki ua kahea mua aku no kaua i ka kaua keieki aloha mahope iho o ka kaua lohe ana i ka moolelo o kana mau hana koa a wiwo ole aka, heaha nae ka pane o ua keiki ala, ua hoole mai oia me ka oiaio loa aole ia e huli hope mai no ka home nana i hoolilo aku iaia i kuewa a i aea maluna o ka @, ke ole e aha?  Ke ole a haule iho na kuli o kuu Haku ilalo a nonoi aku i na huikala ana mai a kana lede ka Haku wahine opio o Lanafoda.

            Nolaila, e kuu Haku a e kuu kane hoi, aia wale no ia oe ke ki e hemo ai ka ipuka o Lanafoda nei no ke komo hou ana mai o ka kaua keiki, a ke ole pela e noho hapauea keiki ole iho no kaua a hiki mai ko kaua mau la hope.  Aka, i mea e lilo ole ai au i wahine pele kauoha a kana kane, eia au ke hooko nei a na na lani e ae mai i ka kaua noi.

            Me keia mau olelo a ka lede a Haku wahine aoo o Lanafoda, ua haalele iho la ia i na Haku kane a @ a hoi aku la no kona keena a kakau iho a i leta na kana keiki me na olelo ku io maoli o ke aloha e hiki ole ai i ka paakiki o ka naau o kekahi kino kanaka ke hoomau aku i ka makona o ka uahoa, a e heluhelu ia ka leta a ua makuahine makee keiki ala me ke akahele

            Kakela anafoda,

 

            Kuu Keiki,

            Me ka puuwai ehaeha o ka luuluu pela wau e kakau nei i keia leta ia oe.  O na la o kou kaawale ana ku mai ke alo nei aku o kou makuahine he mau la ia e kuu keiki e hoopoluluhi ana i na paia o Lanafoda.  Ua noho au me ka uwe mau ana nou e kuu keiki me ka nonoi mau ana aku i na lani mai ae i kau upu ana e ko ole.  Ua ehaeha au ua kaumaha hoi kuu puuwai make nawaliwali, aka, o ke aloha o kou makuahine, aole loa ia e pio a pau ae koʻu mau la ma keia ola ana.  Alaila, pehea ana la oe e kuu keiki eia no anei he aloha iloko o kou puuwai no kou makuahine nei.  Ina he aloha kou no kou makuahine nawaliwali.  Alaila e hoopau ae i kou mau manao auwana a e huli hoi mai e noho pu aku au me oe, oiai, ua kokoke mai no koʻu hopena.

            Kou Makuahine

            O keia ae la ka leta o ka Haku wahine aoo o Lanafoda i kana keiki a Haku Semafila i lawe aku ai ma ke ano he elel laweleta a o ka pane a me ka panai a ua Haku Opio aia no kela leta, oia no kana hoole loa ana i ka huli hoi hope hou ana mai no ke Kakela Lanafoda ke ole kona makuakane piha okalakala o ka huhu e hauli iho maluna o kona mau kuli a mihi aku imua o kana wahine.

 

            He eono tausani koa mai na regimana like ole mai o @ Inia, e liuliu ala malalo o ke kau oha no ka holo ana aku i Aferika