Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 7, 15 February 1902 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARY 16, 1902.

 

KA HALAWAI MAKAAINANANA NUI A KA AOAO REPUBALIKA

 

  Ma ka hora 8 o ke ahiahi Poaono nei, Feb. 8, i malamaia ia he halawai makaainana nui e ka aoao Repubalika.  Ma kahi he eono haneri kanaka i hoea ae ma keia halawai o na pohai kalaiaina like ole.  O Mr. J.L. Kaulukou, ka Lunahoomalu, a nana i hoike mai i ke anaina o ka manao i kahea ia ai ua halawai la o ka mua ola no ke kue ana aku i ka bila ma'i lepera a ka Elele Wiikoki i waiho aku la i ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, a o ka elua oia no ka hoo'e aua aku i ke akeak aole he manao iloko o ka aoao kalaiaina Repubalika e hoopau aku i ka mana koho o na kanaka Hawaii.  O ka haiolelo mui i hoolauna ia mai imua o ke anaina oia no o Senatoa W.C. Aki, a i mahele ia kana haiolelo ma ka olelo Enelani e Wm. J. Coelho.  Wahi a na Senatoa nei:

  Ma ke kanawai o Amerika Huipuia na haawi ia ia kakou ke kuleana e kamailio no ko kakou mao pono me ke keakea ole ia.  Ua kono ia mai au @ hele mai i keia halawai e kamailio maluna o kekahi bila i waiho ia aku ia iloko o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e ka Elele.  He bila no o keia ano kai waho ia aku i ka Ahaolelo i kela kau aku nei e kahi hoa o Kaleponi, aka, ua haole nae, a na kue hoi ka Elele i ua bila ala.  Ua hoohikilele ia au, aole he palapala hoopii i hana ia maanei a hoouna ia aku i Wasinetona a i ole na na ma'i o Molokai, i hiki ai hoi i ka Elele ke hana aku.

  He elua mau nupepa e kakoo nei i keia kumuhana a ka Elele.  E nana aku kakou ihope i ka 1866 a hiki i keia la.  ua kukulu ia ke kahua ma'i o Kalaupapa i ka 1866 e ka Moi Kamehameha.  A o na abolelo a pau i malama ia ua hookaawale mau lakou i haawina dala no keia poe.  A ke manaoio nei au aole loa he ahaolelo ma keia mui e hoole ana i ka hookaawale ana i haawina no keia poe pilikia.

  O ko'u manao o na hoakaka ana a keia mau nupepa he @alau a he mea kupono ole hoi ke hoolohe ia aku.  Ua maopopo ia kakou a pau o ke akea o ke kahua ma'i lepera o Molokai he ekolu a i ole he eha mile ke akea.  O ka lawe hou ana mai i mau tausani ma'i lepera mai Amerika mai he mea maopopo e hoohaiki ia aku ana ka noho ana o na Hawaii ma ke kahua ma'i lepera.  He hookahi tausani ka n@i o na ma'i ma Molokai a he elua tausani ma Amerika, a ke hoouna ia mai lakou a pau i anei e piha loa ana, ke kahua, nana e kono aku ana i na Luna Aupuni Amerika e nana i kahua hou no keia poe ma'i.  Ma Pilipine eie he mau tausani poe, ma'i lepera, a me he mea la, e hoea hou mai ana no he la e hoihoi aku ai o Amerika i na ma'i apau no ia mau paemoku.  Alaila, e hooi loa ia ae no ko kakou mau leo uwe no ka kakaou mau mea aloha i hookaawale ia aku no na tausani mile ka mamao.

  E nui ana na hana hoopilikia a keia bila ke holo, i na hana e holomua ai ka aina.  He nui na Hawaii e kaahele nei ma Amerika i keila la, a ke loha ia lakou ma keia hope aku no Hawaii mai lakou he mea maopopo e hoole ia mai ana ko lakou noho ana maloko o na hotele me ka hoike ia mai aole he rumi kaawale no lakou.  E nui ana no poino e loaa i na poe ma'i o Molokai ke hooholo ia keia bila, a me he la, e hoea mai ana no he, la e lawe ia aku ai lakou no ua paemoku Pilipine kahi nui o keia ano ma'i e ike ia nei.  A oiai, aole o kakou makemake e pakui hou mai i mau pilikia maluna o kakou he mea pono e hoike aku i ka Elele Wilikoki i ko kakou manao kue no keia bila.

  O ka elua o ka'u haiolelo o keia po maluna no ia o na olelo e kamailio ia nei eia ka aoao Repubalika ke makemake nei e hoonele i na Hawaii me ka pono koho balota.  Ke hoao nei o Wilikoki e hoopunipuni i ka lahui maloko o na kolamu o ka nupepa Kuokoa Home Rula.  Ke hoike aku nei au imua o oukou e o'u mau hoaloha aole loa he manao oia ano ma ka aoao o na Repubalika e hoopau i ka pono koho o na Hawaii.  A ina e hoea mai ana ia mau hana, alaila, e holoi no au i ko'u mau lima mai na hana kalaiaina mai a hoi aku a uoho pu me na Hawaii.  O keia mau olelo a Wilikoki he ma@@@ kalaiaina wale noe ia nana i wahi nona e @ilinai ia aku ai.  Aole loa na Repubalika e hana i kekahi hana o keia ano.

  O ka elua o na haiolelo oia no o W. Aileta, wahi ana:  He hookahi wale no a'u mea i makemake ai e kamailio i keia po, oia no ka mea e pili ana i ka bila ma'i lepera a ka Elele Wilikoki.  E ae aku anei kakou i ka Elele Wilikoki e hana mai i kekahi bila e hoololi ana i ka inoa maikai o Hawaii "Paredaiso o ka Pakipika" a i kahua hookio no ma'i lepera?  (Aole, aole, aole loa wahi a ke ana@oa).

  Ua lohe au o ka manao o keia bila no ka hoola ana ae i keia ma'i weliweli.  He mea kupanaha iloko o ka Wilikoki mau kau e noho ana iloko o ka Aha olelo maanei aole loa oia i lawe mai he bila no ka hoola ana i na ma'i lepera, aka, i keia holo ana aku nei nae i Wasinetona, na hookomo aku la oia i keia bila.  He mea pono ia kakou a pau e kue loa i keia bila me ko kakou ikaika a pau.

  O ka panina o na haiolelo o na po ala oia no o Wiliama Olepau, Wahi ana:  He wahi kanaka poola wale no au a i hele mai ia au maanei e hoike aku ia oukou i ka poino nui ina e holo mai ana ka bila ma'i lepera a ka Elele Wilikoki.  O ka'u hana he hapai eke kopaa a me ke kopala na@ahu i ka wa o na mokuahi e hoea mai ai ianei.  O ka'u hana ia e hana nei.  E hoea mai ana no he wa ma keia m@a aku e ike ai ko kakou aupuni makuahine i ka wa e hoopua ia aku ai na eke @opaa no kekahi mau aina kuwaho, a i ka wa e hoea aku ai ilaila e pane mai ana lakou.  Eia he mau eke kopaa mai na mokupuni ma'i lepera mai.  Ina e hoopilikia ia ana na ona mahiko ma o ka emi ana iho o ka waiwai@o o ke kopaa a ike ia maanei he mea o@aio, e hoi hou aku ana ana au e @@me i ka malo a o ka'u wahine e kakua hou ana i ka pa'u e ike me ko kakou mau kupuna.  Ua ike kakou i ka hale hapa hao hou ma Kakaako, aole o lakou kapili moku, aka, eia nae na hale hana ke ku nei, a o na poe m@@anika o Amerika ua lawe ia mai ia ianei.  E noho wale ana na kanaka ina e pau ana na makhilo.  Ina kakou e noho alie ana e manao mai ana ke Ahaolelo na kakoo kakou i keia kumuhana.  Ano ka manawa no kakou e hooko aku ai i ka hana a e lohe ai hoi o Amerika i ko kakou leo.

  Ma kela ia aku nei ua halawai au me kahi hoa o kahi aoao kalaiaina okoa aku.  Ua ninau mai oia no ko'u manao i keia bila, ua olelo aku au he ino keia bila.  Ua pane mai oia o kona manao he maikai keia bila, no ka mea, e lawe ana ke aupuni Amerika i na ma'i lepera a pau malalo o kana malama ana, me ka imi aku i kahi e loaa ai he mau lapaau ia ana no lakou.  Ua pane aku ao ina na hiki ole ia Amerika ke hoola i kona mau ma'i lepera ponoi iho, pehea e hiki ai iaia ke hoola mai i na poe ma'i lepera o ke teritori nei ke hookomo ia aku malalo o kona mau eheu.

  A maanei i heluhelu ia mai ai na olelo hoohole imua o na hala wai ala he hookahi e kue ana i ka bila ma'i lepera a ka Elele Eilikoki, a o ka elua e hoole loa ana i ka oiaio o na olelo e kamailio ia nei eia ka aoao Repubalika ke hoao nei e hoonele i na Hawaii i ka pono koho balota.  Ua hoo@@@ea ia keia halawai e ka bana aupuni.

 

 

He Kanaka Pilikua Huluhulu

 

  Salt Lake, Jan. 27.  E like me na lono i loaa mai ia mai Pocatello, Idaho, mai ka mea kakau mai o ka nupepa Deseret News o kahi taona nuku o Chesterfield, Idaho, aia na kanaka malaila ke hooweliweli ia la e kekahi kanaka pilikua hihiu nona ke kiekie he ewalu kapuai a ua uhi ia hoi kona kino kolookoa me ka huluhulu.  Ua ike mua la oia i ka @e 14 o Ianuari, i ka wa ona i hoea mai ai imua o kekahi poe opio e holo hau ana ma ka muliwai Point Neuf, e koke ana i kahi hanai holoholona o John Goo@@.  Ua hoike mai na kanaka ala i kona manao hakaka ma ka hooweliweli ana mai me kekahi pauku I@an me ka @wa pu ana a holo mai la imua o na opio, aka,  ua hoea mua aku nai na opio no ko lakou mau kaa a ahai aku ia i ko lakou mau ola no kahi o ka palekana.

  O ka meheu o ua kanaka ala e hoike mai ana o kona kapuai wawe he iwakalua-kumamalua in@ha loihi a ehiku iniha laula, he eha wale no nae ona manamana wawe.  Aia na kanaka o keia wahi ke noho nei iloko o ka weliweli nona, a no ia kumu ua hooana ia aku la he @wakalua kanaka no ka hopu ana iaia.

 

Ka Manaoio o ia Koa Amerika

 

  Maleko o ka leta a kekahi koa Amerika e hnoho ana ma Pilipine i kakau aku ai i kekahi nupepa o Nu loke e hoike aku ana oia i ke ino maoli oia panalaau hou o Amerika, penei:

  O na Pilipine he puulu lakou o na poe hooulu popilikia i hoakoakoa ia ma ka poepoe komohana o ka noho pouli ana.  A o kona mau palena penei no ia:  Ma ka akau e hoopuni ia ana e na puu pohaku a me na poino he nui, ma ka hikina e ka makani @ai@@na, ma ka hema e ka poe aikanaka a me ke olai, ma ke komohana na poe haihai kanawai.  O kona lepo he momona e hoohua nui ana i na hana hoohaunaele a me ke kipi.  O ka ea he oluolu i kupono no na kopiana, kanapi, @ahe@@ a me na moonihoawa.  O na waiwai e hoopuka mau ia nei iwaho oia ka r@iki, olona, na koa ma'i a me na hoike kaua.  O na waiwai hoi e komo mau mai nei oia na koa Amerika, a pau, poka, bia a me ka paka.

 

 

  E lawe nui i KE ALOHA AINA i ike mau i na mea hou o keia mau na e nee nei.