Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 8, 22 February 1902 — Page 7

Page PDF (756.25 KB)

This text was transcribed by:  Britny Ching
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KE

KAKELA LANAFODA

KA

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

KA

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

 

MOKUNA X111.

Ka Haku Aoo o Lanafoda--Ka Halealii Weseminesta Abbey-- Na Olelo Mhi Maluna o na Kuli--Ka LIma Akau o ka Huikala.

 

            Na he Akua e hoomaikai mai ia olua e a'u mau keiki aloha, wahi a ka Haku aoo o Lanafoda me ka hoomau ana mai no i ke kamailio. Ua hoino a ahewa kumu ole aku au ia olua iloko o ka hoowahawaha, a ua kipaku aku hoi ia olua e kuewa a e aea maluna o ka ili honua.

            O ka hoohui mare a ka'u keiki i lawelawe ai, hooko ai, ua hoa mai ia i ka inaina wela iloko o'u no ka lili a me ka makee ana i ko'u inoa. Ua aoo a hapauea au ma ke kino, aka, maloko nae o ko'u manao a me ko'u naau, aia he ahi  e lapalapa ana ia mea he lili, ka inaina a me ka makee ana i ka ihiihi, ka laahia a me ka maemae laahia o kuu inoa i @@pala ia me ka lepo e kekeiki ponoi a ko'u puhaka. Ua hoolilo au iaia i hooilina a i Haku no Lanafoda ke hala ae au i ka inake, aka nae, ma keia hana ekaeka a hoohilahila maoppopo a ua hooilina nei o'u, ua kaili ae la au i kela inoa a me kela kueana mai iaia ae, a o ka palapala hooilina a'u i hana ai, ua hoolilo ia aku ia e a'u he puu lehu na ke ahi.

            Ua paa kuu manao aole loa oia e lilo hou i hooilina no kuu hale ame kuuwaiwai, aka, ma kela kahua @ akoko o na naita, ua ala mai iloko o'u na hoomanao aloho ana no ua hooilina nei o'u ia'u i lohe ai i kana mau hana wiwo ole o ke koa, alaila, @onoi mai ia au iaia e huli hoi ae no ka home, a e haalele a hoopoina iho ia oe i ka mea ana i lawe kuhihea ai i wahine nana, aka, o ka'u leo noi @ uwalo mau ai ua hoounahope ia me ia ae ia me na puupuu oolea o ka huhu, alaila, alaila, wela hou iho la ka huhu a me ka ukiuki iloko o'u a hoopaa hou aw la i ka'u i hoohiki mua aku ai aole loa ua keiki poo paakiki nei a'u o ke kumakaia e lilo i hooiliua no'u ma na ano a pau e hiki ole ai ke hoopaapaa ia. Aka, e a'u mai keiki, ma ka lokomaikai o na lani he mau hora wale ae nei no ka mamao aia hoi, mai na lehelehe a me ka waha ponoi mai kuu hoaloha ma ke koko lohe iho au i ka moolelo e pili ana ia oe e kuu kaikamahine ka mea hoi a'u i hoino a i hoowahawaha loa ai ma ka olelo ana he kaikamahine oe na ke kanaka hanai holoholona. Oia hewa a'u i hoino aku ai ia oa, oia ka'u i hele mai la e noi aku i kau mau huikala ana mai. Ina paha au i maliu i na noi aloha ana mai a kuu keiki me nei eia no ia olua imua o kuu alo kahi i hauoli like ao me ke aloha o ka makua mea keiki. Aka, he mea e hoonani ia ai o na lani e loaa ka noho kuikahi ana mawaena o ka makua a me ke keiki mai loko mai o na kupikipikio o ka inaina a i ka maha lana malie o ke aloha. Ano, e kuukaikamahine a;u i hoino kuhihewa ai e huikala mai ana anei oe ia'u?

            Ua kamailio ia keia mau olelo ae la e ka Haku aoo o Lanafoda me ka maile a me ka akahele, a e kukuli ana hoi oia maluna o kona mau kuli a mihi me na waimaka o ka enaena , a iaia i nonoi aku ai i na huikala ana mai a kana kaikamahine na hookuu aku la ua Pua Lilia Ahiu nei o Sanadela i na lima o kana kane, heule iho la ia maluna o kona mau kuli apo aku ia ia i na lima o ka Haku aoo me ka hoopuka pu ana aku i keia mau olelo:

            E kuu mau makua, ua kala ia oe ma na ano a pau, a ke hauoli nei au i kou kahea ana mai ia'u he kaikamahine nau. Alaila, honi iho la ia i ka Halu aoo a hooku ae la iluna me ke kamailio hou ana aku. E kuu ae iluna e kuu makua, a e hele aku e haawi i kau mau hoomaikai ana no kai keiki i hookuewa a i hoaea ia ma o'u aia nei.

            Kuu Hake, e haawi mai i kau mau huikala ana no ko kaua makua e like me a'u i kala iho nei. O ke kuhihewa ana i kau mai ai maluna o kaua, he mea hiki ole ia ke pale ia ae, a ano e hoopoina iho kakou ma ka olelo ana, o na mea i hala ua hala ia a e kikoo aku kakou no na mea o keia mua aku.

            Alaila, o ka hui hou ana ae o ka makua a me ke keiki iloko o na puili ana o ke aloha e laa iho la keia mau makahiki o ke kaawale ana he mea hiki ole ia ke olelo ae aole ke aloha he mea i oi aku mamua o na mea a pau. Ua hoike mai ke aloha i kona ano, a o ka hauoli hoi i kona mau helehelena, a o ka olelo hoolauna mua loa a ke Kuewa o Lanafoda imua o kona luaui makuakane i pane mai ai:

            E like me ka huikala ana aku o ka'u lede i na hoino au i hoino ai maluna ona, me kau mau olelo mihi maluna o kou mau kuli, pela no hoi ae e haawi aku nei i ko'u lima o ka huikala ana hou, a ae hou aku ia oe e hea mai ia'u o kau keiki, a pela hoi au ia oe o ko'u makua, a o maua hoi ka olua mau keiki. Ano e hoomaikai kakou i na lani no keia keikahi lokomaikai ana i haawi a i hookau mai nei maluna o kakou. Alaila, me ka lea lokahi ala na hua polo ua hoea aku la i ka paepae o na lani, a o ke aloha o ka makua a me ke keiki ua lilo ae la he hookahi pana me ookahi puuwai.

MOKUNA XIV.

Na ke Aloha o Kuu Makuahine i Kono mai.

 

            O kela mau minute o ka loaa ana o ke kuikahi mawaena o ka Haku aoo o Lanafoda a me kana mau keiki i hoino a i hoohilahila ai, oia ka ua Haku aoo nei i noi ai i kana mau keiki ehuli hoi aku lakou no Lanafoda no ka ike ana i ko laua makuahine palupalu, a o Haku Maina Semafile kekahi iloko o ia kono hookipa a ua aoo Haku ala o Lanafoda. Aka, o ka pane a kana keiki; e kala iki mai ko laua makuakane ia laua no kekahi mai la no ka waiho ana aku i na hooponopono ana o kona puali kaua maluna o ka hokua o kona hope, a o ua keonimana ala i loaa ka hanohano ma ka lilo ana i pani a i hope no ka manawa a ua Kuewa nei e kaawale aku ai mai ke kahua aku o kana hana, o Monisua Kalauda no ia ke kumu a'o kakapahi a ua kenela opio nei.

            Imua o ke alo o ua anaka Farani ala a me ka puali kaua lio i hoolauna aku ai ko lakou alakai opio me na olelo hoomanao o ka hooko oihana me ha la oia maoli (Kuewa) no ke noho ana e alakai kino ia lakou, a e hoolohe hoi kela a me keia koa o ka puali i na a'o a me na lawelawe oihana ana a Kalauda. Alaila, mai keia mau hooponopono a me na hoonohonoho ana a ua kenela opio nei i kona mau puali iloko o ekolu la haalele iho la ia me kana lede i ke aloalii o Pelekane a holo hoomaha aku la no ke Kakela Lanafoda no kekahi mau la no ka hauoli a kaana pu ana me ke aloha o kona makuahine palupalu, a makuahine puuwai makee a minamina keika i hea mai ai me ka leo walohia ma kela kakahiaka ana i haalele aku ai i ke kakela, a kuewa mai la malalo o kela moto poina ole o ke kipaku e lilo i kuewa a i aea n oLanafoda, a oia hui hou ana a e ka makua a me ke keiki iloko o ka walohia a me ka waimaka ua hoala hou ia mai na hoomanao ana no ia leo kaukau o ka luuluu.

            Aole he minute e ae i ike ia ai maloko o na paia o ke Kakela Lanafoda ka nui palena ole o keia mea he aloha, e like iho la me kela ia a ka Haku Opio o ua Kakela nei i hehi hou aku ai ma kona mau papahele. E lohea ana ka leo ohaoha o ke aloha mai na kauwa mai e noho lawelawe ana maloko o ke kakela, a hiki loa aku i na kauwa e noho paaua ana maloko o na mahina ai momona, a me na kihapai hua ai melemele, no ka mea, o ka hoea hoe ana aku o ka Haku Opio a akou i aloha ai me ka minamina nu, ua like no ia me ka kanaka i ala hoi mai mai ka make @@@@.

 

MAKE O PILIPO KAALELE.

 

Eka nupepa Ke Aloha Aina,

Aloha oe:--

            E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kolamu i ike mai ai na kini makamaka mai ka la hiki ma Kumukahi a ka welona a ka la i ka ilikai i Lehua.

            Ua make o Pilipo Kaalele ma Auhaka, Wailuku, Maui, i ka la 10 o Feb. 1902. Ua hanau ia oia ma Paukukalo, Wailuku , Maui i ka la 2 o Oct. 1854, na Ioane Kanakaole k. me Papa w., a ua piha na makahiki 47 o kona ola ana ma keia ao. Ua hoonaauao ia ma ke kula apana o Wailuku i kona wa liilii, a pau kona hele ana i ke kula hoomaka oia me kona makuakane i ke kalepa ai: A mahope mai mare oia i ka wahine o Kauilani i ka 1878. A mahope mai kaawale ko laua noho pu ana a lawe ia o Kauilani no Molokai i na loaa ana i ka ma'i lepera a malaila oia i noho ai a make. Noho hou o Pilipo Kaaelele he wahine hou o Haleole, a me ia oia i noho ai a hanau elua keiki, a make no ia mau keiki a me ka makuahine. A noho hou he wahine o Mrs. Kuapuu kona inoa, a me ia wahine oia i noho ai no 25 makahiki. Aohe keiki a lana a hala wale aku la oia ma kela aoao. He kupa oia no ka Malu Hakuawa o Wailuku. He wlua ona mai kaikaina e ola nei a hookahi kaikuahine, no lakou na inoa P. Kahaulelio, Lui Kaaihue na kaikaina, Mrs. Maraea Kuaaina ke kaikuahine. He nui kona mau hoaloha e u aku ana mahope nei. He kanaka hoomanawanui i na mea e pono ai o keia noho ana. He heahea i na malihini e kipa aku ana i kona home. He aloha aina oiaio oia a me ia paa i ka manao aloha i ka  aina a make aku ia oia, Nolaila ke hoonani ia aku nei ka inoa o ka Makua Mana Loa ka mea nana i hana a nana no i lawe aku e hoomaha ma keia ao.

                        John Naholowaa.

Halemano, Wailuku, Feb. 14, 1902.

 

HELE MALUNA O KE KAI.

 

            Veina[intentional typo], Feb. 8. O Kapena Gr@ssman, ua hoomaka aku la oia i kana huakai hele maluna o ka ili o ke kai i keia la, mai Danube aku no Linz a @ue Viena, nona ka mamao he 100 mile, ma na kamaa ana i hana ponoi ai, ua hele ia eia he iwakalua mila i keia wa. E kolo ana oia i ka waa pa o kana wahine mahope one:

 

            Ua loaa mai nei ka hookohu Lunakanawai Ekolu o W. J. Robikana no ka Aha Kaapuno maluna o ka mokuahi Kina, a ua koho ae la oia ia M. T. Simerson i kakauolelo nana.