Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 14, 5 April 1902 — Page 7

Page PDF (693.37 KB)

This text was transcribed by:  Crystal Rose
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

Kakela Lanafoda

 

Ka

 

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

 

Ka

 

Pua Lilia Ahiu o Sandela.

 

Mokuna XV.

 

Ka Leo Poha Kukala Kaua - Na Hale Ahaolelo Elua Iloko o ka Haunaele - Olino ke Ahi Wiwo Ole o na Koa Aupuni.

 

Aole e kuu moi, au lawa au me ia hoike uuku, a o ka hooko ana i ka hanohano o ko Pelekane nei mana kaua ma ke kinai a hoopio ana i keia mau hana kipi oia ka'u e maki aku ai me kou mau koa a hopu pio aku i kela a me keia kipi e pakele oia apa mai kona lilo ana he kino weluwelu na na poka pukuniahi.  Nolaila, e kuu moi e huikala a e hookuu mai ia'u, wahi a ke kenela opio me ka haawi ana mai i ke aloha saluta a huli ae ia maluna o kona mau kapuai a hele no kona keena oihana kahi a kona mau aliikoa a me na kapena e kali ana me ka hiai nui e ake ana e ike i ko lakou alakai opio, a laia i hoea aku ai ua lulumi mai la kona mau alii me ke akenui lohe heaha la na olelo o kahi alii. 

 

O ka haawi kauoha i ke alii puhi o le oia hoolauna mua a ke kenela opio i haawi ae ai, alaila, hui ae la ia maluna o kona mau aliikoa a hoike - ano ka manawa e na liona o Pelekane e kakua i ka oukou mau mea kaua iloko o ka makaukau, oiai, ke hoike mai la ka leo o ka o le a ka mea puhi e ala e eu e na koa e kakua ka ihe e hume na puhaka me na kahei poka, no ka hele ana imua o ke kahua kaua kinai a hoopio i na hana pakaha a kaili mana a na kipi.

 

Oia ka leo o ka ole e wawalo ana me ka ikaika a i ka hoomaha ana, aia hoi emoole, aia na koa pukaa e huki ana i na pukuniahi e maki ae ana malalo o na alakai ana a na keiki hookani pahu, mahope aku o na koa pukaa e maki aku ana na bataliona koa helewawae, a mahope aku o lakou na koa kaualio me ka lakou mau pahikaua e lewalewa ana me na laau ihe e wanaoa ana i ka lewa.

 

Mamua o ka puali helewawae e alakai ana ke kanaka lawehae i ka hae aupuni o Pelekane, a manua hoi o ka puali kaualio e welo haaheo ana ka hae kalaunu oka Moi Kale iloko o na lima wikani o kona mea lawe, e hoike aku ana i kela a me keia mea e makaikai mai ana, akahi no a ala ka liona o Pelekane a wiliwili i kona huelo me kona mau maiuu loloa e kihelu ala i ka lepo honua, a o ka hui ana ae o keia mau puali kaua elua i kahi hookahi a hoouka i ke kaua, he mea maopopo maopopo me ka hoopaapaa ole ia, aole loa e nele ka naueue a me ka hoohalulu ia o ka hoonua e ko lakou kaumaha.

 

He mea hewa ole hoi no na poe e kakaikai mai ana mai na wahi kiekie mai o ko lakou mau home a me na ipuka aniani, o keia ana kekahi o na kaua ikaika a me ka hahana.  Me ka aoao hoi o na poe i ikemaka maoli i ke kuiana ikaika o ka aoao kipi, ua hiki ia lakou ke kaena ae aole loa na koa aupuni e hoi kino ola hou aku ana no ko lakou mau home, oiai, o na pukuniahi a na kipi, aia ko lakou may waha pouliuli ke hamama pono mai ia me ka makaukau nui e luai mai i ka lakou mau pohaku hoopaakiki i ke sekona mua e haawi ia ai o ka huaolelo kukala - Fire.

 

O keia mau olelo koho mua ae la o ka memaoio, aole loa lakou i moeuhae mua o ke kanaka a alakai o na koa aupuni oia ke ahikanana o ke kahua kaua hoopakele poo kalaunu a me ka noho alii he mau makahiki wale no i hal aku, ka weli hoi nana i kaiehu a i kipaku aku i na hoa hanaohano o kela mau hale e auhee iloko o ka hioilo @ me ka hehe wale.

 

Alaika, i ka wa a na koa aupuni i hoea aku ai ma kahi he hookahi mile ka mamao mai na Hale Ahaolelo mai, ia wa i haawi ae ai ko lakou alakai i ke kauoha no ka hoolulu iki ana o ka puali no kekahi mau minute.  Alaila, iloko o ia mau minute o ka hoomaha pokole ana, aia ua Alakai opio mei e holo ana ma kela a me keia wahi o ka puali holookoa, a haawi ina olelo kauoha e paila ia ai ke koko o kona mau koa a i ka ike ana o au alakai opio nei aia me ia ka puuwai kupaa a me ka aloha o kona mau koa ua hoolale hou ae la ia - iha kakou e na pokii.

 

Iluna o kekahi wahi ano kiekiena, ilaila i hoomoana iho ai ka puali kaua holookoa o ke kenerala Pelekane opio, a haawi i kana may kilo ana no ke kulana ikaika o ka ememi.  Emoole aia ka puali o ua kenerala opio nei ua maheleia ilo ko o na lolamu eha.  O ke kolamu ekahi, ua kaa ko lakou alakai ia ana i Akibihopa no Kanobere.

 

O ke kolamu elua, ua kaa kona alakai ia ana malalo o kapena Ka Winiwoka, kekahi o na kanaka Pelekane i hoike mai ma kana ala kai ana he kaeaea maopopo oia ma keia hoouka kaua, a o ka medala hoohanohano loa i loaa iaia mai kela kulana kapena koa wale no oia no kela inoa Sr, Kamaki Winiwoka Eia o Poka, a e ke kolamu ekolu malalo no ia o Sir Alekanedero Likona, ka mea nona ke kino a me kona mau koa a pau i puhi ola ia iloko o ka lewa e na poka pukuniahi a ke enemi.

 

Alaila, o ka eha o na kolamu malalo no ia o na alakai ponoi ana a ke kenela opio a o ke ahi kananpa hoi o ka puali koa aupuni no ka manawa elua i pontia me kela mau huaolelo keha a kaulana - "Ka maluma iloko o ka Lanakila."

 

Iwaena o na aliikoa a me na kapena o ka puali holookoa, aole ne mau kanaka koa e ae i loaa na hilinai ana o ka paulele a ke alakai opio, o kela mau keonimana wale ae la no ekolu i loaa iho la ka ha nahano o ka lilo ana ae la i mau akakai no na kolamy i hoike ia ae nei.  Imua o keia may alakai i waiho aku ai ko lakou kenerata opio i na iaweiawe a me na alakai ana a ko lakou noeau pookela ma ka hoopakele ana i ke oia o ko lakou mau koa a me ka lawe pio ana mai i ka aoao o ka enemi.  Alaila, o keia mau hoomanao olelo ana o ka hoonaauao haawi ae la ia i ke kauoha i ke alakai o ke kolamu ekahi, e law ioia i ka eheu hema o ka laina o ka enemi, a i ke alakai hoi o ke kolamu ekolu i ka aoao komohana o ka enemi, oia hoi ka puali pale hope (rear guard) a o ke alakai o ke kolamu elua e lawe oia i ka eheu akau o ka enemi, oiai hoi oia (senela) me kona puali e pii pololei aku ana no ke alo o ka enemi a hoouka aku i ke kaua wawahi i ka laina kupaa o ka enemi imua o ka waha o ko lakou (enemi) may pukuniahi e hamama pono mai ana ina he mea ia no lakou (koa aupuni) e puhi oia ia ai iloko o ka lewa (make) a i o'e loaa paha ka lanakilo nui iloko o ka palekana. 

 

E like me ke kauoha pela kela a me keia alakai i lawe ae ai i kona puali me ka eleu nui, a o ka puali mua loa i loaa ka hanohano o ka olapa ana o ke ahi o ka lakou may pukuniahi i kepapaia i ka wa hookahi, o ka puali no ia o ke kenela opio a o ke ki poka mua loa hoi o ke kukala kaua naha i wawahi aku kekahi may laina kupaa o na batario ka enemi, naka haalulu ai iloko o ke pihoihoi, a ke pupuahulu mai i ka lakou may pukuniahi i hihio hele na poka i ka lewa.

 

He elua manawa e na kipi i ki mai ai i ka lakou mau pukuniahi e hihio huhewa ana na poka i ka kewa, alaika ua haawi hou aku ko ke Kenelala Opio puali i ka elua o ka lakou may ki poka aoa, a i ke kolu o ka manawa o ka lakoy may kipoka ana ia wa i uina nakolokolo like mai ai ka leo paapaaina o na pukuniahi o na eheu puali e hoomau aku ana no i ke ki ana.

 

Akahi, alua, akoulu, a i ka eha o na ki-pa ana a na eheu akau a me ka hema, aia he nakolokolo ana me ka ikaika loa a haalulu ka honua ma ka aoaoa homohana, haki a na puali pale hope o ka enemi, a o ke kahua hoouka kaua mai a Sir Alekanedero Linekona me kona puahi a o ke alakai @ nona na hiinai ana o ka paulele a ke kenela opio ua hiki i kona akamai ke alakai a hoopakele i kona puali.  aka, mamuli o keia paapaaaina ana o ka leo o na pukuulahi me ka ikaika ua hoomaopopo koke iho la no ua kenal opio nei ua halawai o Sir Alekanedero Linekona ame kona puali me kekahi piono nui.

 

Nolaila, me kekahi leo kahea mo akaka o ka haawi kauoha kahea koke ae la fa i kona puali koa kaua lio e pii awiwi mai a holo aku imua o na enemi me ka ikaika, me ka hoopakele ole i hookahi kepa mai ka maka o ka lakou laau ihe.  He halulu ana o na o ka honua me na tausani a oi wawae lio, aia ua puali kauaa lio nei ke holo aia imua me ka ikaika me ka lakou may laau ihe e kaulona pololei ana no mau, malalo o na alakai ponoi ana a ko lakou kenela, oiai ka puali pukaa a me na koa helwawae e ku makuakau mau ana no kela a me keia wa e haawi ia aku ai o ke kauoha.

 

Oka leo kahea o ka ole a ka mea puhi o ka puali kaa lio o ke kenela oia kai haehae ae me ka ikaika, e haawai ana i ka hoailona malalo o ke kauoha a ke kenela, ua makemake ia ka puali kaualio hookoa e pii awiwi aku no mua a hoouka i ke kaua i ka enemi, a iloko o ke poluluhi pouli uwahi pauda e poipu ana aia ka puali kaualio holookoa e luku ana me ka weliweli i ko lakou enemi me ka loaa ole he wahi huaolelo huilala o ka noopakele.  E lohe ia ana na leo auwe oka mauliawa a make iho iloko o ia pouli uwahi, a o ka poe @ nunuiu ana i ko lakou aho hope, ua hehi ia iho la lakou e na wawae kaumaha o na ilo, a i ka wa i pau ae ai o ke kaua aia maluna o kela kahua kaua he mau tausani o na tausoani kino i palahe malalo o na wawai lio.  He may kino poo ole kekahi a o kekahi aole na wawae a me ke poo a o ka pauku wawae wale no ke waiho ana au palahe, a o kekahi o na wawae a hike i ka puhaka, a o kekahi hapa aole iho la; Auwe?  He weliweli a me ka manaonao na mea i ikeia ma keia la hoouka kaua aupuni me ka enemi.

 

O ka leo haawi kauoha a na alakai o ka aoao o ka enemi e kahea ana i ko lakou koa e kupaa me ka hole ole, ua hike ole ia e manaolana e hookoia apa, oiai o ka make e hoea aku la imua o lakou ua like ia me ka mai ehulau e luky ana me ka weliweli a o ka ikaika a lakou i hlinai ai aohe mea nana e wawai oia ia ke ulupa ia aku la e hiolo a weluwelu liilii iloko o ka nohaha.

 

Aole i pau.

 

E malamaia ana he mau lealea heihei mwaho o Kapiolani Paka i keia anina ia Poaono, a he nui na hui hooikaika kino e komo ma na lealea like ole.