Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 16, 19 April 1902 — Page 7

Page PDF (708.33 KB)

This text was transcribed by:  Kaylia Iona
This work is dedicated to:  To Kamehameha Elementary School-Oahu. Have a good 2012-2013 school year. E po'okela kakou!

                                                                         KE ALOHA AINA, POAOKO APERILA 19, 1902                                                                                 7

 

 

            MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KE:

KAKELA LANAFODA

KA:

Ipuka o ke Kuewa

ma ka Aea.

KA:

Pua Lilia Ahiu o Sanadela

MOKUNA XV

 Ka leo Poha Kukala Kaua - Na Hale Ahaolelo Elua Iloko o ka Haunaele––Olino ke Ahi Wiwo Ole o na Koa Aupuni.

 

 

            O kela alakai hupo o ka wiwo ole i puehu liilii ai oia me kona puali i ka ikaika o ka puali pale hope o ma kipi oia o Sinia Rulepa, ua hoo lewaia oia me ka hanohano nui a kanuia ma ka ilina o ka lehulehu me ke kia hoomanao pohaku i ku kuluia ma kona he kupapau me na huapalapala o kona inoa, ke kahua kaua, ka la a me ka makahiki o kona make ana me keia mau olelo hope o ka hoomanao––Ua make ma ke kahua o ka hana, a o keia iho la ka makana a me ka uku nui a ke aupuni a me kona poo kalaunu i papahi iho ai maluna o keia koa makaainana i haawi a i kiola i kona ola no ka pono o ua poo kalaunu a@ a me kona aina i aloha nui ai.

 

MOKUNA XVI.

            Hale ka Hooilo––Maalo ae na Kau maha Iloko o na Leo Pule Oiaio a ke Aloha.

 

           Iloko o ke pihoihoi nui o ko La@ana a me ka weliweli hopohopo o kela a me keia makaainana makee maluhia, aia hoi, ua pukeke ae la ko lakou mau kuli iloko o ka naka haalulu nui a me ka weliweli makau i kela wa a ka leo nakolokolo o na pukuniahi i kukala ae ai, ua hooukaia ke kaua hahana mawaena o na koa aupuni i noho alakai ia e ke Kuewa o Lanafoda a me na koa kipi i noho hoomalu a hookikinaia e na manao pakaha a alunu o kela mau hoa hoala kipi o ko Pelekane mau hale kaukanawai.

                        Alaila, me keia mau ano ua hiki ke hoomaopopoia iho me ka hoohewahewa ole, aole keia ma Pelekane he la no ka hauoli a me ka hosana ana i na halelu. Aka he la kaumaha, he la luuluu, a he la hoi no ka ehaeha o ka mokumokuahua e ku ae ai mawaena o ke kane a me ka wahine, ka makuakane hoi i na keiki a kukala mai me keia mau olelo. E kanikau oukou a e makena no ka mea o ka ino o kela la ua lawaia e hoolilo i kela a me keia home i luapa u e olelo ia ai ke ao popilikia.

            E lohe ia ana ka leo uwe ehaeha ma kela a me keia home, a i ka hui ia ana ae oia mau leo kanikau o ke kumakena a me na leo wawalo o ke kaua e laa hoi kela mau leo pukuniahi e wawahi mai la i na paialewa, auwe, aohe la pouliuli o ke kaumaha e lohe ia nei ma na paia alanui o Ladana. Aka, i ka lono mua loa o ka hauoli i poha ae ai a holo mama me ka awiwi nui iloko o Ladana no ka lanakila hiwahiwa i loaa i na koa aupuni, aia hoi, o ia mau leo kanikau o ka makena i loohia i na minute i hala ua pau iho la ia a nalohia, a o ka leo ohohia o ka hauoli oia na mea e lohe ia ana ma o a maanei o Ladana. E halelu a e mililani ana na wahine ma kela a me keia pipa alanui a na koa aupuni o maki aku nei, a o na leo hosana olioli hoi o na keiki no ko la kou poe makuakane ke wawalo ala ia iloko o ka lewa e hoike ana hoi ia mau leo hooho o ka hauoli ua hala kela kau weliweli o ka hooilo kaua, a ua palekana hoi lakou, koa, mailoko mai oia mau ino nui nana e ulupa iho ilalo ko lakou noho maluhia ana.

            A i ka wa a na koa i kookuu ia mai ai no ko lakou mau home, aia lakou ua apo ia mai la iloko o na lima aloha o ka lakou mau wahine na keiki, a ua hoohala ia ia wa o ka hauoli a me ke aloha me na hoomanao poina ole ana, ua maalo ae na kaumaha mai o lakou aku, a o ka poe aole ka lakou aku mau kane a mea aloha i hoi ola aku, aia he mau leo paiauma ke haawi ia ae ana, no ka mea, ua pu anuanu ka home, a o ia mau paia hoi, ua koekoe. Aka, o na hoomanao walohia ana nae a ke aupuni maluna o ua mau home aia i puanuanu ke ola, aole ia i nele. E like me ka hoomanao ia ana o ka poe ola, pela no ka poina oleia o na koa i haule make, no ka hoike ana aku i na home i hoonele ia me ka makuakane ole, aole ka Moi Kale o na Pelekane, he alii i loaa ole ia mea he makee me ka minamina no kona mau koa ina o ke keneturia hope loa ia o kona au nohoalii.

            Alaila, ma o keia mau hana aloha a me ka makee makaainana o keia alii ua alako ia aku ka puuwai o ka lahui e pipili iaia, a koe aku ka poe kipi a ohumu, a e like me ke pilipaa ana o ke aloha o ka lahui me ko lakou moi pela no hoi i pili aku ai ko lakou mau manao o ka hilinai maluna o ke alakai a Kenela Opio o ko lakou moi pualikoa. Ka puali hoi i ike a i moolelo nui ia ma ia mau la mai o ke au holomua o ko Moi Kale hooponopono aupuni ana––ka puali alii.

            O kela mau haawina ehaeha i ike ia ae nei maloko o Ladana, ua hoea like aku ia ma keia a me keia wahi o ka aina, a o kekahi o la mau wahi a ua kupueu hookalakupua nei o ka ehaeha i kipa a i hoea aku ai o ke Kakela Lanafoda no ia.

            E like meka ino nui o ka hooilo e ulupa ana i na mea ulu nani o ka honua, pela no na kahoaka o keia kaua e kau mau ma na ipuka o ke Kakela Lanafoda, a maloko o kona mau paia aia he oiwi kino me ka puuwai i piha me ke aloha oiaio e haawi ana i na kana mau leo pule i na lani kiekie loa e hoopakele ae i kana kane aloha mai na ulupa ana mai a na makani huhu o keia hooilo o ka ino nui wale, a mai ae aku hoi i na kaumaha e kipa a e hoea aku imua o kona alo.

            O keia leo noi o keia leo uwalo ua hoolohe a hooko mai no na lani a oiai ka mea nona ua leo noi ala ka Pua Lilia Ahiu o Sanadela, e hoomau ana me ka hooki ole, aia hoi, poha ana ka leo wawalo o ka o le ma na paia ululaau o Lanafoda, ka o–le hoailona hoi a kana haku aliikane i hoike e mai ai e hoouna mai no oia e hai no ka loaa o ka lanakila ma kona aoao.

            Lanakila iloko o ka maluhia, wahi a ua Pua Lilia Ahiu nei me ka puili ana ae o kona mau lima iloko o ka hauoli nui e hoomaikai ia na lani ua hoolohe mai oia i ka leo o ka'u pule. Ua hala ua hala ka hooilo a'u i weliweli a i hopohopo nui ai, a o ke kaumaha hoi o ko'u mau manao palupalu wale ua maalo ae ia mai a'u aku.

            O e kuu aloha, kuu aloha a'u i paulele nui ai, ua pule au i ka po a me ke ao e hoopakele ia mai oe mai kela kahua weliweli mai o ka make ua uwalo pu aku hoi au i na lani mai ae i ka'u mau upu ana e ko ole.

            A, e kuu aloha ano iho la no au i lohe aku la i ka leo kukala o kau elele e hai mai ana ua lanakila oe maluna o ka enemi, a eia oe ma kou alahele awiwi e hoohui hou ia kaua iloko o na puili ana i ka ipo i ka ipo e like me na la i hala.

            Alaila, e ka mea heluhelu me keia mau olelo ma na lehelehe piha hauoli o ua Pua Lilia Ahiu nei, aia oia ua ku ae ia iluna a haalele iho la i ko laua rumi a holo no ka rumi o ka Haku wahine of Lanafoda, a imua o ua haku wahine aoo ala i haule iho ai na kuli o na Pua Lilia Ahiu nei a hoike i ka mea hou e puiwa ai ua haku wahine ala iloko o ka hauoli e hoomaikai ae me keia mau olelo––Na ke Akua e hoomaikai mai i kuu keiki. Kela keiki wiwo ole a'u o ke koa.

            O keia leo hoomaikai o ka haku wahine aoo ola like no me ka leo o ka haku kane aoo iaia i lohe aku ai i ka nuhou, alaila, me na lima e puili ana a me ka leo haalulu o ka hoomaikai kalokalo ae la ia i keia mau olelo. Ke hapai a ke hoala ae nei oe e kuu keiki i ka hale o Lanafoda iloko o ke kaulana a e poina ole ia ai e na hanauna he nui mahope aku, aka, owau nei la o kou luaoi e kuu hooilina, he lapuwale o na lapuwale, a he puuwai lili hoi o ka hoowahawaha a me ka haaheo. Ua hoino hupo aku au ia oe e kuu keiki, aka, ke ahewa a ke hoopai mai nei ka'u mau hana ia'u iho. A e na lani e kala mai i ka'u mau hana hewa ana.

            Ua lilo kela mau minute i loheia mai ai ka loaa o ka lanakila i na koa aupuni i hora no ke kakela Lanafoda e hauoli ai, a aia kona mau ipuka no ka hookipa ana aku i ke alii kiekie ua wehe hamama ia, o na palena aina a pau o Lanafoda, ua puni ae la ia me ka lohe ua lanakila ka aoao aupuni maluna o na kipi mamuli o na alakai noeau ana a ko lakou haku opio, a nona hoi na upuia ana aku eia oia ma kona alahele no ke Kakela Lanafoda, a hewa wale no e hoea aku ai, ua ikeia kela a me keia kauwa e mahalo a e akena ana i ko lakou haku opio me ka haaheo nui, a iloko o ia mau haawina o ke ohohia mai na Haku Haku Lanafoda o ke Kakela Lanafoda a hiki i ke kauwa haahaa loa o ke kulana, aia hoi, me ka haupu a moeuhane mua ole ia, aia ka Haku Opio Kuewa o Lanafoda ua hoea aku no ke Kakela, a hoopuiwa i na poe a pau iloko o ka hikilele e hoohui ia ai ka makua a e ke keiki, ke kane me ka wahine. Ka Haku hoi me ke kauwa iloko o na puili ana a ke aloha, alaila, ua hoike ia na mea hou o ke kaua mai ka io a ka iwi mai ka lala hua a i ka opala.

            Alaila, mai kela moolelo weliweli mai o ke kahua kaua ua hoea aku lakou no ka papaaina e ai a e kaana i na momona a ke kuke, a mai luna hoi o kela papaaina ono me ka momona ua hookuu aku la na Haku aoo i ka laua mau keiki e hauoli mawaena o laua iho no na minute o ke aloha i hookaawale ia ai ma ke ke kaana i ua aloha ala a lawa me na olelo he hookahi o laua puuwai, hookahio laua pana ana, he hookahi manao, a he hookahi hoi ma ke aloha a ka Pua Lilia Ahiu i hoike mai ai imua o kana kane oiai oia ma kela misiona weliweli o ke kahua kaua, a oia ka ke kane i panei aku ai. Iloko o kau mau leo pule oiaio o ke aloha, ua hoolohe mai na lani ua hala ka hooilo––Ua maalo aku la na kaumaha––a iloko oia mau leo pule o ke aloha eia kaua ke hui hou nei kau kane a o ka'u wahine hoi.

 

Hale Hana

Pahu Kupapau Hou

Aia maka "Hale Elks" e ku nei ma ke kihi o alanui Berinia me Mila.

            He mau waiwai maikai loa. He maikai ka lawelawe ana. He emi ke kumukuai. E kipa mai e na Hawaii e ike no oukou iho.

            J.H. TOWNSEND Luna Nui.

            Telepona Blue 571. jan 31