Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 25, 21 June 1902 — Page 5

Page PDF (733.57 KB)

This text was transcribed by:  Patty Mancini
This work is dedicated to:  In Loving Memory of My Father

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IUNE 21, 1902.

 

HE HOOMANAO MARE DALA

 

            Malalo o ka halepule o Kawaiahao ma ka hora 7:30 o ka po Poakahi nei, Iune 16, i malama ia ai he hoomanao mare dala no Mr. a me Mrs. Edward K Lilikalani, ka la hoi i piha ai na makahiki he 25 o ko laua noho ana iloko o ke apo gula maemae o ka mare. Mamuli no hoi o ka ke Kahu Pareka manao maikai a ma ke aloha, ua lawe ponoi ae la oia ina hoolala ana e pono ai e hoomanao ia keia la kamahao i loaa ia Lilikalani ma i kokuaia Mrs. Lilia Anid. Weheia na hana e Rev. Pareka me kekahi haiolelo pokole e pili ana i ke kumu o keia hana hoolaulea e malama ia nei ma Kawaiahao. Wahi ana, aia maloko o kekahi o ka u mau buke hoomanao o na poe i mare ia e a'u e paa nei ka inoa o E. K. Lilikalani a me Hana Lilikalani. he mau paa mare i mare ia e a'u i ka la 16 o Iune 1877, nolaila, mai ia la mai o hiki i keia la ua piha ia laua na makahiki o ka noho mare ana i ka 25, a i kapa ia he mare dala.

            Mahope iho o ka pau ana o ka Rev. Pareka kamailio ana. Ua hele aku la o Mr. David Ai a imua o Mr. a me Mrs. E. K. Lilikalani, haawi aku la oia he mau olelo aloha pokole e kahoahoa aku ana no ka loaa ana ia laua o keia la hanohano, a iwaena o kana mau kamailio aua ua makana aku la oia he kookoo ia Mr. E. K. Lilikalani me ka puana ana aku. O ka laau mai loko mai ona i hana ia ai keia kookoo he ohia no ia, a he oa no keia luakini, a o kekahi no hoi ia o na laau kahiko i ka wa i hana ia ai keia luakini. I kona wa i hoomaemae hou ia ai ua wehe ia keia mau laau mai kaupoku mai. Aia maluna o ke poo o keia kookoo na huaolelo kaulana a kekah moi i hala aku i ka make, "Ua mau ka ea o ka aina i ka pono," me keia mau huaolelo ae mawaho, "1877 E. K. L. 1902," i hana ia maluna o kekahi hapalua siliva.

            Na Rev. Pareka i makana hou aku i na mea nona ka la he eke dala nona ka waiwai he $140 ma ke dala keokeo wale no, he mea i lulu ia e ko laua mau hoaloha a haawiia ma ka lima o ke Komite Mrs. Lilia Auld, he hoailona no ka loaa ana ia laua o keia mea he 'mare dals.' Ua ku mai o E. K. Lilikalani a haawi i ko la ua hoomaikai. Wahi ana, ua hoopiha loa ia mana me ke pahaohao no keia mau hana i hanaia mai no maua e na hoaloha a ke lawe mai nei hoi maua i keia mau makana me ka hoomanao mau an no oukou. Mahope o ka pau ana o keia mau hana ua hele aku la ke anaina e ike ia lana. He mau lako siliva kekahi i haawi ia mahope iho, he pika, ipu ko a me ka pa lawe mea ai. He mau himeni mai na opio wahine a me kane i hoonanae ae i ka lehulehu i akoakoa ae malaila. Iloko o keia mau makahiki o ko laua noho mare ana ua hoohua ia mai e ko laua puhaka he umikumamakolu keiki, he elima i lawe ia aku e ka make, a he ewalu e ola nei.

            O na poe i hiki kino ae ma keia ahiahi Konela Sam Paka me ka wahine, C B Dwight me ka wahine, Rev Westervelt me ka wahine, Mrs. Koni, Mrs L Auld, Mrs Kahaawelani, Mrs. Adams, Mrs Nawahi, Mrs Ailau, Mrs H Hart, Mrs H. H Wilcox, Miss Kaleikoa, Miss M Bush, Wile Koni, E L Like. F J Testa, Geo L Desha, G P Kakela, J Hakuole a me kekahi poe e ae a nui wale.

 

KE KULANA HOLOMUA O HAWAII.

 

            Ma ka nana aku i ke kulana o Hawaii nei ma keia mua aku, he mea na ka manao e hauoli ai i ka ike ana aku o ke kulana o Hawaii o mua aku nei, he kulana o ka holmua.

            Ke ku nei o Hawaii nei iwaenakonu o ka moana Pakipika, a e lilo ana i kikowaena mawaena o na hapa poepoe elua o ka honua nei, mamuli o na mea e ike ia aku nei, e hiki io mai ana ka uwea moe moana i Hawaii nei mamua o ka pau ana o keia makahiki; a e lohe ana kakou i na nuhou like ole a puni ke ao nei i kela a me keia la, he mea hoopomaikai nui hoi i na kulana hana o ka aina nei.

            E hiki mai ana na poe hooluolu he nui ma Hawaii nei a e kipa mai ana hoi na moku he lehulehu wale i ike ole ia i ua wa i hala eku.

            A mawaho ae o laila, mamuli hoi o ka nui o na elele o na aupuni nui e kanu ko nei, ma ke kulanakauhale o Perusela, ua hooholo lakou e hoopau na aupuni a pau i ka haawi ana i na uku makana maluna o na kopaa e hoouna ia ana mailoko aku o ka aina i Enelani a me Amerika Huipuia i kela moku aku nei, na lohe ia mai na lono ua kakoo ke aupuni o Geremania i kela olelo hooholo i hooholo ia ma Berusela, a o ka mea i ike ia na pii koke ae ke ko paa, no ka mea, iloko o na makahiki i hala ae nei, ua haawi makana mau aku ke aupuni o Geremania i uku makana o $10 o ke tona kopaa hookahi i hoouna ia mai Geremania aku, no ia mea, ua loaa i na poe kanu ko ma Geremania he kumukuai maikai, a oia hoi ke kumu i emi loa ai ke kopaa i keia wa, no ka mea, ke hooulu mai ia nei ma Geremania he elua miliona tona kopaa i kela a me keia makahiki, aka, ina e hooholo ia ka manao o kela olelo hooholo i hooholo ia ma Berusela e lilo ana ia i mea e emi ai ke kanu ia ana o ke kopaa ma Geremania, a o ka hopena e pii hou ana ke kumukuai o ke kopaa ma ka honua a pau, a ina pela, aohe mea e kanalua ai, he mea ia e loaa ai i na kopaa o Hawaii nei ke kumukuai maikai, a ina e loaa i ko kakou mau kopaa na kumukuai maikai, he mea no ia e kokua ai i na hana holomua e ae o ka aina.        Ma ke ano o ke kulana o Hawaii nei o mua aku, he kulana o ka holomua, a oiai, e nee mai ana ia kulana, he mea pono i na Hawaii e hoomanao, a hiki mai ke au o ka holomua, aole no e loaa wale mai i ke kanaka a ohana paha na pomaikai oia holomua ke ole ke kanaka a ohana paha e hoao e hana i na hana e loaa ai na pomaikai.

            O ka makou wale no e paipai aku nei i na kanaka Hawaii, e hoao iho oukou e hana i na hana i keia wa e loaa ai ia oukou na kulana holomua ma keia hope aku ke hana i ka hana. Lahui Hawaii.

 

HOLOPONO KA ELELE PRATT HUAKAI.

 

            Ma ka leta a R. W. Wilikoki i hoolaha ia ma kahi nupepa Kuokoa Home Rula o Iune 7, 1902, ua kakau mai o R. W. Wilikoki penei:

            "O ka Bila Koi Poho Pauahi Bubonika ua hoopanee ia a keia kau ae e holopono ai."

            "Ke lalau wale mai nei no o J. G. Pratt ka elele a na mikanele."

            Ma keia mau olelo a Wilikoki i hoikeia maluna ae, ua akaka loa ua ike o Wilikoki aohe e loaa ana kela dala poho pauahi iaia, a e hoino ana hoi ia Elele J. G. Pratt i hoouna ia e na poe kalepa.

            Ma ka mokuahi Siera i ku mai i ka Poakolu iho nei, i loaa mai ai na lono no na hana aka Elele Pratt i hoouna ia e na poe kalepa a poe "mikanele" wahi a Wilikoki.

            Ua hooholo ke Komite o ka Aha Senate e hookomoia iloko o ka Bila Haawaina i $1,000,000 no ke kokua i ka uku ana i na Poho Pauahi a e haawi ana hoi i ka mana ia Kiaaina Dole a me ke Kakauolelo o ke Keena Waiwai o ke Aupuni e hoopuka i mau Bona Aupuni no $500,000 i mea e uku ia ai na koi a pau.

            Ma ka la 11 o Iune nei, ua waiho ae o Senatoa Foraker o Ohio i hoike iloko o ke Senate e like me ia i hoike ia maluna ae.

            Ma keia mau mea a ike ia ai he makehewa loa i ko Hawaii nei ka hoouna ana ia Wilikoki i Elele he mea akaka loa, ina aole i hoouna ia aku nei o Pratt e na poe kalepa, ina no paha aole e loaa ke dala no na poho pauahi.

            Ke manaoio nei makou, e hoao ana ka nupepa Kuokoa HOme Rula e hunahuna i keia nuhou, a e kauhihi mai ana no palia auanei na Wilikoki no i hana aku la a loaa.

            Aole anei i hiki mai ka manawa a ka lahui e ike iho ai ke haoa nei na nupepa Kuokoa HOme Rula e hoopunipuni mau aku i ka lahui i na wa a pau?

            Ke manaoio nei makou e hiki mai ana no ka wa a ka lahui e ike ai ke hoopunipuni mau ia aku nei lakou i na wa a pau. Aka, aole loa e hiki i kekahi nupepa ke hoopunipuni i ka lahu i na wa a pau.

            Eia aku o Wilikoki a hiki mai me ka neo, aohe wahi pala i loaa no Hawaii nai, a e like me ka loihi no Hawaii nai, a e like me ka loihi o kona noho ana i Elele no Hawaii nei ma ka Ahaolelo Nui, pela ana no ka uhai o ka pakalaki ia Hawaii nei.  Lahui Hawaii.

 

HOOLAHA HOOKO MARAKI

 

            No ka hooko ana aku i ka mana o ka hoolilo ana aku i kekahi moraki i hanaia e Frank Charles Bertelmanu ia J. Alfred Magoon, i ka la 3 o Augate. 1900, a i hoopaa ia ma ke Keena Kope Aupuni, Oahu, buke 213, aoao 322 3 4. ke hoolaha la aku nei ma keia ua manao ka mea paa moraki e paa i ua moraki ala i oleloia no ka hahaki ia o ka aelike oia ka uku ole ia o ka uku panee a me ka palapala inisua i ko laua wa uku, a o na waiwai maloko o ua moraki ala i oleloia @ hoolilo ia aku no ia ma ke kuai @ dala ia ana ma ke keena kudala @ E. Fisher, ma Honolulu, m@ lima, Iulai 11, 1902, ma @ 2 awakea o ka la i oleloia, @ wai i hoakakaia ma ua m@ a oia keia malalo iho nei.

            No na mea i koe e ninau @ J. A. Magoon, a i ole ia J. Lightfoot na Loio ma ke Kanawai, Magoon Hale, kihi alanui alakea me Kalepa, Honolulu.

                                                J. ALFRED MAGOON.

                                                                        Mea Paa Moraki.

Hanaia ma Honolulu, Iune 3, 1902.

NA WAIWAI I HOAKAKA IA.

 

            Ekahi. O ia ka pono, inoa a me ke kuleana a pau o Frank Charles Bertelmann i olelo ia maloko o na aina, na hale noho a me na waiwai a pau i hooilina ia aku iaia e waiho ana ma ka Mokupuni o Kauai:

            a.         Ka Ahupuaa o Kahili, nona ka ili aina 1789 eka oi a emi mai i hoakaka ia ma ka Palapala Sila Nui (Kuleana) 8559 B ia W. C. Lunalilo.

            b.         Ka Ahupaa o Waikalua Komohana, ili aina 332 40-100 eka oi a emi mai paha.

            c.         Ka Ahupuaa o Pilaa, ili aina 1520 eka oi a emi mai paha.

            d.         102 eka oi a emi mai paha e waiho ana ma Lepeuli, Apana o Koolau, Mokupuni o Kauai, a oia ua hoakaka la ma ka palapala kuai a William Werner i hanaia i Maraki 31, 1883, a i hoopaaia ma ke Keena Kope Hawaii, buke 79, aoao 386 7.

            e.         Elima mahele i mahele oleia o ka aina ma ka Mokupuni o Kauai i oleloia, e kuleanaia nei e ka Hui o Moloaa.

            f.          O na kuleana a pau o C. Beritelmann, i @ake, e waiho kokoke a i ole e pili pu ana me ne palena o na aina i hoaakakaia maluna ae, a me na aina e ae a pau ma ka Mokupuni o Kauai i oleloia no C. Bertelmann i oleloia i make.

            g.         O na kahawai a pau a me na pono wai i lilo no keia mau aina.

            h.         O na koena hoolimalima a pau o na apana a pau o na aina i olelo ia i hanaia e C. Bertelma i oleloia, i meka.

            Elua. O kela apana a i ole mahele a pau e waiho ana ma Pilaa, Mokupuni o Kauai i olelo ia, a i hoakakaia ma ka palapala hooilina a C. Bertelmann i oleloia. i make, ma ke ano he Apana 2 o ka Home Hookuonoono.

            Iune, 20, 27, Iulai 3 a me 8