Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 26, 28 June 1902 — Page 7

Page PDF (753.72 KB)

This text was transcribed by:  Candace Borges
This work is dedicated to:  Dominic Manaiakalani Smith

KE ALOHA AINA

POAONO, IUNE 28, 1902.

 

MOOLELO HOONI PUUWAI NO KE KAKELA LANAFODA

KA IPUKA O KE KUEWA ME KA AEA.

KA PUA LILIA AHIU O SANADELA.

 

MOKUNA XIX.

Ke Ao Eleele Hakumakuma o na Hana Ohumu Kipi – Ka Elele ma ka Lua Kupapau.

Ah! Ka poe kipi a me ka poe kumukaia @ wahi a ua alakai nei hooho ae ai iaia i ike iho ai ua haalele mai kona poe kanaka iaia, a i ka wa o ke kauoha no kona haawi pio ana mai i haawi ia aku ai, ua huli ma la oia a haawi pio i kana pahikaua i ke alakai o na koa kaualio, a me na helehelena kau maha a kaikea pane mai la oia. Ke haawi pio aku nei au ia’u iho he kanaka i manaoio hie ka paulele e kipaku i ka moi mai ka nohoalii aku a i ole e make oia ma ka poho o ko’u lima.

Ua hoopaahao ia ua Ioane Hamadena nei maloko o ke towera, a o ka hopena i loaa iaia ma kona lawe ia ana ae e hookolokolo, ua oki ia iho la kona poo maluna o ka paepae oki i mea hoike aku pela e loaa ai ka uku hoopai i na kanaka kipi a pau, a o ka hopena weliweli hoi i loaa i keia alakai wiwo ole i ae iaia iho e lilo i poo no ka aoao ana i koho ai.

O ka haule make ana o keia mau kanaka ekolu maluna o ka paepae oki poo o na kanaka hoi a ka aoao kipi i manaolana ai e loaa ana ia lakou mau alakai e hooko ia ai ko lakou manao. Ua lilo loa iho la ia i mea ua lakou e hoonaukiuki nui loa ai me ke kuaki, a ina he manawa e haule pio ai no ka moi ma ka poho o ko lakou lima, alaila, o kona poo i hookaawale ia ma ka paepae oki, oia wale no ka uku panai no na poo o kela mau kanaka. Aka, ua kue mai na lani ia mau kuko hewa ana a lakou.

Ma kahi o kela mau kanaka ekolu i make, aia ua hanau hou mai la a ku, a hele, a alakai mamua o ka poe kipi he alakai hiena hou i piha me na manao hehena o ka ahiu e make ka Moi Kale maluna o ka paepae oki poo ke ole oia e waiho a haalele i ka nohoalii o Pelekane, a o ka inoa o keia alakai hiena a pupule, o Lokela Mua, he kanaka Irelani no. Ua haalele aku oia ia Irelani a holo mai no Pelekane i ka wa i loaa aku ai o ka lohe ua oki ia ke poo o Ioane Hamadena malalo o ke kauoha a ka moi. Ua pae ae ua Lokela Mua ala me kona mau kanaka ma Potamota i ka po a maki me ka awiwi nui no ke kulanakauhale o Ladana me ka manao o ua Lokela ala e komo aku iloko o Ladana a hoohikilele aku i na kanaka ina he mea ia nona e komo ai iloko o ka pa alii, aka, ua kuhihewa nae ia mau manao ana pela, no ka mea, ala no na maka hiae o ke kiai o na liona Pelekane ke nani mai la, a kali me ka hoolohe no ka loaa mai o ke kauoha e holo aku ai imua a haehae ae i ka enemi.

Ma kela kakahiaka, oiai ka Haku Kuewa o Lanafoda e makaukau ana me kona puali e holo aku imua a wawahi a hoauhee aku i na kipi mai ka hoao ana mai e komo iloko o ke kulanakauhale, aia hoi, ua loaa mai la iaia he elele mai ka lua kupapau mai e hai mai ana ua makemake loa ia oia me kana wahine e hoea aku no ke Kakela Ulaula, no ka mea, aia na eheu o ke ola ke hoomakaukau ala e hoomohala ae a lele aku mai ka inaina aku o ka anela luku o ka make e komo mai la me kana pahi wakawaka he mau mile uuku wale no koe aole i mamao loa.

O kela elele kaumaha i hoea mai la me kana lono hoopihoihoi manao oia ka Haku Lanafoda Opio i huli ae ai maluna o kona lutanela ukali a haawi i ke k@oha no ka lawe ana aku i kana olelo i kona poo ma ka oihana no ka hookuu ana aku iaia mai ka hooko hou ana aku i ka hanohano o ka oihana, oiai ia ua makemakeia e hoea ko@e aku me ka awiwi e hiki ole ai ke kali hou ia.

Alaila, mai ka hoouna ana aku i kana hoike ma o kana elele ala ua hoohuli ae ia i kona lio a holo me ka puahi nui no ka halealii a kau oha@ ke kahu lio e hana koke i ka lio o ka lede a Haku wahine Lanafoda me ka awiwi loa, alaila, ua hoi aku laua no ko laua keena a hoike i kana wahine no ka hoomakaukau ana iaia iho no ko laua haalele ana iho me ka @akalia ole. Mai ka ho ike ana aku i keia mea hou i kana wahine aia oia e ku ana imua o ka moi hoike i ua mea hou ala, a ua hookaumaha ia ka moi no kela lono kaumaha i loaa mai la, a ua haawi mai no hoi oia i kana mau upu ana e loaa ka maha a me ka palekana e hookaumaha ole ia ai ka naau o na keiki no ko laua makua.

He kanaha minute wale no ma hope iho o ko ka Haku Opio hoike ana aku i kana wahine aia laua e holo ana me ka puahi nui he mau mile ka mamao mai Ladana aku, a iloko o na hora holo wale no ekolu aia laua e kulou ana ma ka moe ma’i a na waliwali o ka Haku Ela Maina Semafila. Ua haawi ae ua Haka nawaliwali ala i kana mau puili ana o ke aloha maluna o kana mau keiki me ka leo uuku a haahaa a e hoomaikai ana hoi i na lani no ka hooloihi ana mai i kona aho a huinu lakou me kana mau keiki iloko o keia ola ana.

Wahi a ua Haku nawaliwali nei i kamailio mai ai i kana mau keiki. Ua kokoke mai no ko’u hopena, a ua hala hoi ka huina o ko’u mau makahiki o na la ikaika. O ka palapala hooilina o ko’u mau waiwai, aia no ia maloko o keia pahu ume, a eia no ke ki ma kuu a’i e lei nei. E kuu lei aloha e malama a e hoolohe oe i kau kane oiai o kou makua hookahi wale iho no ia ma keia ola honua ana. O kou aloha oiaio me ka paulele e lanakila nui auanei ia. Ina e haule oe iloko o kekahi kuhi hewa e haawi aku i kau leo nei i na lani e alakai pololei mai ia oe, a e kuu keiki, ka @uu hoomaha o kuu hauoli, ua ike no au e malama ana oe i kuu aloha me ka makee, a ke hauoli a ke haaheo nei au i ka loaa ana i ua waiwai ala o kuu aloha ke kane, a he makua keonimana e ma lama a e hooko ana i ka laahia o ka mare a hiki i ka make, a ano e a’u mau keiki ke hoomaha nei au i ko’u mau ehaeha a pau iloko o ka hauoli o ko olua aloha. Alaila, moe iho la na maka o Haku Maina Semafila.

 

UMI MAU HAUMANA I HOOKU IA MAI.

Imua o kekaihi anaina nui i@akoa koa aku ma ka halepule o ke Kula Kamehameha ma ka po Poalua nei i hookuu ia mai ai he umi mau ke iki oia kula mai ko lakou home hoonaauao mai no ka hele ana aku imua o keia ao luhi a imi i ko lakou ola me ka hou o ko lakou lae a me ka naauao i loaa i ko lakou lolo. O na ke iki i loaa na hookuu pono ia ana mai ke kula ma ia po, oia no a Thomas K Nahiwa, Ernest K Puni, Geo. K Apela, Henry K K Aikue, Niumalu Komomaa, David C Kamauoha, James A C Hattie, David S K Pahu, F U Lemon a Geo. K Nahinu.

He nui ka naauao o na haiolelo a keia mau keiki i heluhelu mai ai imua o ke anaina i akoakoa aku, e hoakaka mai ana i na kulana holo mua o ke ola ana o na opio o keia mua aku.

Ua hoea aku ia po o Kiaaina Dole a me na kahuwaiwai oia o Keo Kaaka a me W F Allen, na kumu o na Kula Kamehameha, na haumana kahiko a me ka lehulehu. Ua haawi ae o Kiaaina Dole a me Keo Kaaka he mau olelo hoolana i na keiki e puka nei o keia makahiki mahope o ko lakou noho hoomanawanui ana e imi i ka naauao, ka makua o keia noho kino ana aku.

 

Ma ka mokuahi Kina i loaa mai ai na ahi kao e hoolele ia ma ke kahua o ke kapitala ma ke ahiahi o ka la eha o Iulai ae nei. O ka nui o na lilo no keia mau ahi kao ua hiki aku no ia ma kekahi puu huahelu mahuahua o $500.

 

HOOLAHA KUAI A HOOKO A KA MEA PAA MORAKI.

No ka hooko ana aku i ka mana o ka hoolilo ana aku i kekahi moraki i hanaia e Frank Charles Bertelmann ia J. Alfred Magoon, i ka la 3 o Augate, 1900, a i hoopaa ia nia ke Keena Kope Aupuni, Oahu, buke 213, aoao 322 3 4, ke hoolaha la aku nei ma keia ua manao ka mea paa moraki e paa i ua moraki ala i oleloia no ka hahaki ia o ka aelike oia ka uku ole ia o ka ukupanee a me ka palapala inisua o ko laua wa uku, a o na waiwai maloko o ua moraki ala i oleloia e hoolilo ia aku no ia ma ke kuai kudala ia ana ma ke keena kudala o Will E. Fisher, ma Honolulu, ma ka Poalima, Iulai 11, 1902, ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia. O na waiwai i hoakakaia ma ua moraki ala oia keia malalo iho nei.

No na mea i koe e niniu ia J. A. Magoon, a i ole ia J. Lightfoot na Loio ma ke Kanawai, Magoon Halekini alanui Alakea me Kalepa, Honolulu.

            J. ALFRED MAGOON,

            Mea Paa Moraki.

Hanaia ma Honolulu, Iune 3, 1902.

NA WAIWAI I HOAKAKA IA.

 

Ekahi. O ia ka pono, inoa a me ke kuleana a pau o Frank Charles Bertelmann i olelo ia maloko o na aina, na hale noho a me na waiwai a pau i hooilina ia aku iaia e waiho ana ma ka Mokupuni o Kauai:

  1. a.         Ka Ahupuaa o Kahili, nona ka ili aina 1789 eka oi a emi mai i hoakaka ia ma ka Palapala Sila Nui (Kuleana) 8559 B ia W. C. Lunalilo.
  2. b.         Ka Ahupuaa o Waikalua Komohapa, ili aina 332 40 100 eka oi a emi mai paha.
  3. c.         Ka Ahupuaa o Pilaa, ili ana 1520 eka oi a emi mai paha.
  4. d.         102 eka oi a emi mai paha e waiho ana ma Lepeuli, Apana o Koolau, Mokupuni o Kauai, a oia ua hoakaka ia ma ka palapala kuai a William Werner i hanaia i Maraki 31, 1883, a i hoopaaia ma ke Keena Kope Hawaii, buke 79, aoao 386 7.
  5. e.         Elima mahele i mahele oleia o ka aina ma ka Mokupuni o Kauai i oleloia, e kuleanaia nei ka Hui o Moloaa.
  6. f.          O na kuleana a pau o C. Beritelmann, i make, e waiho kokoke a i ole e pili pu ana me na palena o na aina i hoakakaia maluna ae, a me na aina e ae a pau ma ka Mokupuni o Kauai i oleloia no C. Bertelmann i oleloia, i make.
  7. g.         O na kahawai a pau a me na pono wai i lilo no keia mau aina.
  8. h.         O na koena hoolimalima a pau o na apana a pau o na aina i olelo ia i hanaia e C. Bertelman, i oleloia, i make.

Elua. O kela apana a i ole mahele a pau e waiho ana ma Pilaa, Mokupuni o Kauai i olelo ia, a i hoakakaia ma ka palapala hooilina a C. Bertelmann i oleloia, i make, ma ke ano he Apana 2 o ka Home Hookoonoono.

            Iune, 20, 27, Iulai 3, a me 8

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.

Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ua koho pono ia i Lunahooponopono no ka Waiwai o David Koki o Waimea, Mokupuni o Hawaii, Teritori o Hawaii, i make, he hoolaha aku nei ma keia o na poe a pau he mau koi aie ka lakou i ka Waiwai i olelo ia e waiho mai me ua hooiaio kupono ina ua loaa aku ma ka moraki a i ole ma kekahi ano e ae, i ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma Waimea i oleloia maloko o eono mahina mai keia la aku a i ole e kue loa ia aku no ka wa mau loa. A o na poe a pau he aie ko lakou i ka Waiwai i olelo ia ke kauoha ia aku nei ma keia e uku kuke mai lakou i ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma Waimea i olelo ia.

Haua@a ma Honolulu, Oahu, Teritori o Hawaii, Mei 27, 1902.

THERESA AIU KOKI.

Mei 27, Iune 3, 16, 17, 24, Iulai 1