Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 27, 5 July 1902 — MA KE KAUOHA [ARTICLE]

MA KE KAUOHA

KEENA. O KA PAPA OLA lune 27, 1902. M» ka a ka Papa Ola i malamala i lune 18, 1902, o keia maa pakui a ni6 na hoololi i na Rnla Malama Ola o ka Papa Ola, ua hana la : Penei: v Na Rula Teritori, I huipula me na Bula Malama OJa no ka Teritori'o Ha"waii mawaho akU o ka Apana Malama Ola o Honolulu. Malamaiama a me na Puka Makanl o na Mala Noho. Pauku 3. O a rne k«Ja rumi Pakahi i manaoia a i ole 1 hoohanaia iio ka noho paa ana o ke kanaka e hoōlakoia me ka puka makanl o ewalu kapuai kuea akea, mē ka akeakea ole ia o ke komo ana mai o ka ea no kela a me keia 100 kapual kuea o ka papahele o ka rumi i o-le'o ia ao Jje komo laula ana e hana ia e na poe e noho ina maloko o ka rumi ; he hookahi kowa pani puka makani e hanaia m« ka hiki ke hoonee ia a I kupono &o ka makani e komo mai ai. O huaolelo "rumi" ma keia pauki e hoomaopopoia ka manao oia na kowa a v pau e noho a i ole e ana a i hoopuni ia e i&l! paia a I ole e na paku nona' ke kiekie elima kapuai a ■ «i aku. ■ ■ ■ Kowa Ea Malalo o na Hale Pauku 4. Ona hale a pau e loaa be avertka o iwakalua iniha no ka ea e holopunl ai, māwaena o ka papahele laau a me ka lepo, a e loaa hoi he puka makani kupono ma na pāla mawaho a hiki ai i ke ea ke komo mai; aka, o kela mau kowa a ole ia e eltia malalo tbo o ka iliwai o ke alanui me ka pa & la hale i oleloia e ku ana, koe wale •no o keia eli ana aole ia e hoopilikia i kē ola o Ua lejiulehu; a ina aole keia kowa ea 1 olelo ia e hanaia e kulike me keia rula, o ka papahele kahua o na hale a pau e uhlia me ka Puna, pohaku a i ole kekahi ano ae i huiia tae ka paa loa e loaa ol* ai hē "hakahaka inalalo. Pahale, lli Aina, Alanul Ololi a me Alahele Ololi. Pauku t>: Ma na manawa a pau e lioonoo ai ka Papa Ola a 1 ole kona mau agena ua kono aku ke' ola. o ka lehulehu, f> kauoha a e kuhlkuhi no lakou i na pa hale a pau, Ili aina, alaUtti ololi, alahele ololi « kipapa pono ia m<e ke ka ia i wahi e pāle aku ai ike kawaU a me ka pelapela o ka me ke ea, a oia mau pa halē, lli aina, aifnui ololi, a me alahele ololi, I kipapa a kipapa ole ia, ma, na manawa a pau e malamaia me ka maemae mai ka hoiliili ana o na lehu, opala a me kekahi nrau mea ino e a« e na ona, poe noho ana a me ka poe no lakou ta kule t ana. Pauku 7. Aole hale a i ole o kekahl iino moa e ae i kukuluia e hoohanaia »a ke ano hale noho a f ole wahi noho a i oīe kahua pa» e ku ana malVina o lea alna I hanaia ma o ka hoopiha ia *na me na opala, lepo holoholo»a a i ole kekahi mau mea pelapela a hoopilikia eae e ho6p!likia al i ke ola o "ka lehulehu. — Pili ina Lua Liilii »me na Lua Hookio Wai Ino. Peuku 8. Aole lua lua liilii wahi hololpa a i ole lua hookio wai ino ma keia bope aku e hanala a i ole e ktikuluia maloko o kanalima kapuai mai kekahi kahawal mai lokowai, loko, luawai a i ole punawai.aole īpaloko o elua kapuai o ka laina o kekahl Pa, aole e hanaia ma ke ano e hiki oleaike holo.i a hoomaemae ia; aole eliia'kekahi lua hooki'o wai ino a oi aku mamua o umi kumamawalu a i ole malalo o eono kapuai hohonu, aole lua liiiii e hanaia a oi aku mamua o ekolu kapuai a malalo aku o ka uhi, a e ku poiolei ia e like me ke kae o mua o ka noho lua filHi i olelo ia. O ka huaolelo "lua hokio wai ino" e hoomaopopola ka manao ua hulpu ia na lua a pau i eliia no ka hookahe ana i na wai ino a pau i hookahe sa, o ka buaolelo "lua Uilll" ma keia pauku e hopmaopopoia ka m-anao ua huipuia na lua a pau i eliia no ka hoahu ana i na mea ino maloko olaila aole iiae wai e hookahe »a. Pauku 14. Ona wam hookahe wai a pau e hanaia me ka hfto, kepau, lepo pohaku, puna a i ole me kekahl ano e ae e paa ai ka wai. Ina he hao a 1 ole kepau o na hookui a pau e hooplpili ia me ka kepau hehee, ina lēpo pohaku e hoopipili ia hookul me ka puna me ka paa loa, o na hookui a pau e pahee maloko. Na Makeke. Pauku 24. O na makeke a pau o ka lehulehu a me ka mea hookahl mo na lako paahana a pau, na mekini a mo na lako a pou e plli ana no ia olhana a me na waiwai a pau e walho ana a i ole e kuai ia aha ma ke ano he mea ai a i oie inu a me na mea a pau maloko o na pahu hau a me na pahu hoanuanu ma!dfo olalla e ifttelarmaia ana na mea al a i ole Inu o na ano a pau,

a 1 010 i malamala no ke k'uai ana aku, j h. mana ko ka Papa Ola a I ole kona I HK' rui i na hora kupono a pau e nana ai, a i k* wa e loaa ai kekahi h.ipi, i o holoholona, manu, raoa, mea ai, mea uiu a, i nle kekahi ano mea nt <i ae a I ole inu i ka Luna Nana, agena a i ole 1. kahi iala o ka Papa Ola iioko o ke kuiana kupono ole a hiki ole ke, hoohana ia ma ke ano m'ea ai na na kanaka, ua hiki tio laia ke kue aku ia mea a e kauoha e hookaawale la ioe ke kiolaia, malalo o na lilo o ka ona nana ia mea. Pauku 25. Aole kekahi kanaka e waiho a I ole haawi aku no ke kuai | a i ole kuai a i ole hana a i ole ae aku e hoohanaia ma ke ano mea ai a inu i kekahi mea i kue la e J ka Papa Ola ā i oie e kona r«jena. " Plll l'ke Kanu Ana a me na Klno . Make, ■ ■ - Pauku 4R; Ona make a pau e lke !a ana maloko o ke Terltori o Hawail e j hoikeia aku' la i ke Keena Hoopaa MaUe me ka inoa, kane a wahine pa- ! ha, me na makahikl o ka mea ina ua mare a mare ole, lahui kahi i hanau ai, la I make ai, loihi o ka ma*l ana, inoa o ke 'kauka nana I nana a lapaan ina o ka mea i make he kamaaina a i ole malihinl a me ka ilina } kahi ona i manaoia ai e kanu. Aole 1 ialoa a i ole kanu ana e ae ia ma na t mokupuni o 6ahu, Hawaii, Maul, Molj okai a i ole Kauai, me ka loaa ole' i he ae mai kekahi agena aku o ka PaI pa Ola, a maloko o ka Apana o Kona, I mokupuni o Oahu, e haawi ia na ae ma ke kakau ana. Aole ae e haawi fa no ke kanu ana maloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu, e like me na mea T hoakakaia ni". vpia rula, koe wale no ina mea pa iiina, aole no i na poe mea pa iiinn ko« waie no ma na wahi a ma na kuiana a ka Papa Ola ma ko&a huii ana aole e hoopoino ia ke ola oka lehnlehu. Onapalena kulana i kauhale i olelo ia maluna ae oia ka I «pana •» hoopuni ia ana, penei: E ho- { omaka ana ma ka aakai ma ka aoao > hema o ka aina o Halawa, alalla, hoi lo ma ka paiena hikina o Halawa no i ka Piko o na mauna o Koolau alaila, | holo i ka hikina ma kapiko mauna .2 i olelo ia no ke awawa o Palolo, alaila, no ka hema ma ka laina o na kualapa hikina o ke awawa o Palolo a hikl [ 1 ka aekal ma ka aoao hiklna o Daimana "Hila, alaila, holo ma* ka aekal 1 n'o ke komohana po kahi } hoomaka I ai. ■■■ I O keia ruia aole ia e pili ike kanu { ia aua o ka lehu o kekahi kino oiake { i piihi ahi ia. ( Ona rula mua a pau e pili ana no i ka ae ana aku e kanuia ma keia ua i hoopau ia. ; Pauku 49. Aoie kanu e hanala no j kekahi kupapau a i oie no kekahi kiI no make i emi ole malaio o eono ka- | puai ka hohonu, aole maloko o 100 j kapuai mai kekahi punawal, lua wai, j lokowai, loko, a i oie kaha.wai, aole j maloko o elua kapuai mai ka pelena 1 mai o kekahi pa, aole ma na wahi a | pau> koe waie no ma kahi a ka Papa | Oia i huli ai oia kanu ana aole iā. I hoopoino aku i ke ola o ka lehulehu. | Pauku 50. Aole kupapau, aole ke j klno rnake o kekahi kauaka e waiho j wale ia, a.i ole hoonionl la a e i ole j laweia māi kona wahi i kanuia ai, aole j wahi hoahu, pahu a i ole pahu kupaj pau maloko oiaila e waiho ana la kino make a kupapau e wehela, lawe j ia ā i ole hoonioni ia mahope o kona I kanu pono la ana, koe wale no ma na j oielo o ka palapala ae 1 haawiia e kekahi agena o ka Papa Ola. Mahope oia lawe a i ole hoonioni J ia ana e hooplha kokeia ka lua kupa- ; pau me ka hoihoi ia 'e like me kona. j kulana mua. _ I Na Rula Malama Ola o ka Papa Ola no ka Apana o Honolulu. Malamalama a me na Puka Makanl. Pauku 3. O kela a me keia rumi | Pakahi i manaoia a i ole i hoohanaia no kanoho paa ana o ke knnaka e hoolakoia me ka puka makani o ewaiu kapuai kuea akea, me ka akeakea oie ia o ke komo an maio ka ea no keia a me keia 100 kapuai kuea o ka papahele o ka ,rumi i olelo la ao ke komo laula ana e hana ia e na poe e noho ana maloko o ka rumi; he hoo kahi kowa pani puka makani. e hanaia me ka hiki ke hoonee īa a i ku pono no ka makani e komo mai ai, O ka huaolelo "rumi" ma keia pauku e hoomaopopoia ka manao oia no kowa a pau e noho a I ole e hoohanaia ana a i hoopuni ia e na paia a i ole e na paku nona Ij;e kiekie elima kapuai a oi aku. • j Kowa Ea Malalo ona Hale. I Pauku 4. Ona hale a pau e Toaa he averika o iwakalua iniha no ka ea e holopuni ai, mawaena o ka piapahele laau a me ka lepo, a e loaa hol he puka I makani kupono ma na pala mawaho.e | hiki ai i ke ea ke komo mal; aka, o j kela mau kowa a ole la e ellia nialalo j iho o Ua iliwai o ko alanui a nxe ka pa • a ia hale I oleloia e ku ana* koe wale no o keia eli ana aole ia e hoopillkia ' i ke oia o ka lehulehu; a ina aole keia 1 kowa ea i ol«Jlo ia e hanaia e kulike me keia rula, o ka papahele kahua o na ha!e a pau me ka Puna, pohaku a l ole kekahl ano ae i huiia nie ka paa loa e loaa ole ai he hakanaka malalo. i •.

Pa Hale, Hi Aina, Alanu! Ololī, Ētc. Pauku 5. Ma na manawa a pau e noouoo ai ka I J apa Ola a i ole kona nm apM na kono aku ke ola o ka lehulehu. e ka aoha a e kuhikuhi no iakou i n& pa hale a pau, ill aina. alnnui oioU, aiahele ololi e kipapa pone la me ke ka la i wahi e paie aku ai ike kawan a me ka pelapela o ka lepō-a me ke ea, a oia mau pa hale, ili aina, alanui oioii, a mp alahele oioii, i kipapa a kipapa ole ia, ma na manawa & pau e maiamaia me ka maemae mat ka hoiliill ana o na lehn, onaia a me kekahi mau mea ino e ae e na ona, poe noho ana a me ke poe no lakou ia kuie ana. '■ Pauku 7. Aole ha!e a i ole o kekahi ano mea e ae i kukuluia e hoohanaia ma ke ano hale noho a i ole wahl noho a 1 ole kahue paa e ku o ka a|a i hanaia ma o ka hoopiha ia anamena opalA. lepo holoholona a i oie kekahi mau mea pelapela a hoopilikia e ae e hoopiiikia ai i ke ola o ka lehuiehii. Pili i na Lua Liilii a me ,na Lua Hookio Wai Ino. Pauku 8. Aole iua lua iiiiii wahi holoipa a i ole lua hookio wai ino ma keia hope aku e hanaia a i ole e kukuiuia malōko o kaiialima kapuai mai kekahi kahawai niai lokowai loko luawai a i ole punawai, aole maloko o eiua kapuai o ka laina o kekahi Pa, aoie e hahaia ma ke ano e hiki ole ai ke hoioi a hoomaemae ia; aole eliia kekahi iua hooki'o wai ino a oi aku mamua o umi kumamawalu a i ole malalo o eono kapuai hohonu, aole lua Miiii e hanaia a oi aku mamua o ekoiu kapuai a. maiaio aku o ka uhi, a e ku poiolei ia e like me ke kae o mua, o ka noho lua liilii i oielo ia. O ka huaolelo "lua hokio wai ino" e hoomaopopoia ka maūao ua huipu ia na lua a pau i eltta no ka hookahe arja i nn wai ino a pau i hookalie ia. o ka huaolelo "iua liiiii" ma keia pauku e hoomaopopoia ka manao ua huipuia na lua a pau i elila no ka hoahu ana i na mea ino maloko olaila aole nae wai e hookahe ia. Pauku 43. Maloko o ka,nakolu la o ka haawi ia ana o kekahi hoolahai kakauia i ka ona a mau ona, poe e noho ana ai ole poe i kuleana i kela a*me keia aina maloko o na palena ! o ka paipu hookahe Wai ino o ka lehu ! 7ehu, e kanoha ana i ka ona a mau 1 6na i -olelo ia e hoohui me ke paipu I hoottahe wai ino, o ka lua lillii a me ka īua hookio wai ino e hoopauloa ia i aku *a mau mea mal ia Mau aina' aku, i o na lua hookio wai ino a pau e ka ia, hooinaemae ia a hoopihala e like me ke kuhikuhi a keia mau rula a me* i ke ola: o ka lehulehu; o na lua lil- ! lii a pau e hookaawaīe' ia aku, koe j wale no ma ka ae ana aku a ka Pa- ! pa Ola e hoollio aku fala i hale hu | liilii i 'hoohui ia me ke hookahe wai ino. , Pauku 18. Ona lua hookio wai Ino a me na lua liilii e hoolako ia lakou me na paipn hfto hoopuka ea o eha lniha I hookui ia me ke kepau a i ole paipu hao piula, e ku ana aole e emi malalo umi kumamalua kapuai iloko o ka ea, a ina maloko o I walealua kapuai mai kekahi hale aku e noho .ia an'a e na "kanaka o ke poo oluna oia mau paipu e oi ae ko lakou kiekie maluna o kaupoku o ka hal£ klekie !oa eku ana he iwakalua kapuai ka mamao, mai a lakou aku. O keia māu paipu hoopuka ea a pau e hookupololei ia lakou. Pauku 19. O na lua liilii a pau e Jianaia me na noho ā me na po'l i hoo : paa ia me na ami no ke pahi ana I kalil hamama, a e pnni ia oia i īeona wa e ho'o&ana ole ia ana. Pauku 20. Ona wai !no a pau ma na walii holoi pa, hale anau, na wahi 1 holoi a i ole hale lua liilii aole e hoQ- j kahe ia iloko o na kaliawai lokow'ai, loko, a i ole auwai a i ole maluna o ka U po, koe wale no ma kahi a me ua kulana e hoopilikia ole ai ke ola o ka lehulehu. . Pauku 21. Ona wahi hookahe wai a pau e hanaia me ka hao, kepau, le- j po pohaku, pune a i ole me kekahi ano e ae e paa ai ka wai. Ina he hao a i ole kepau o na hookui a pau e hoopilipili ia me ke kepau hehee, ina be lepo pohaku e hoopilipili ia na hookui me ka paa loa me ka puna, o na hookui a patt.,e pahee maloko. No na Holoholona Make. Pauku 32. Aole kanaka e kiola ina holoholona make maluna o kela a me keia alanui maloko o elima mile mai ka Hale Leta «aku. Hale Pepehl Holohoiona. Pauku 33. Aole hale pepehi holoholona e ae ia maloko o ka apaha o Honolulu ma kela a me keia kahua I apoao mua ole ia e ka Papa Ola a i ole e koua agena i hoomana ia.. 111 Holoholona a me na 111. Pauku 34. Aole kanaka e ao ia e kauiai a i ote Kapi paaKal i ua Ht holoholoua a me ili nvaloko o na palen'a 6 ka Apana o'a o Honolulu ma na wahi a pau i apouo mua ole ia e ka Papa Ola a i ole e kona agena i hooaiaua ia. Fauku 35. 0 ka malamaia ana o na puaa ma ke Kulanakauhale o Houolulu. uialoko o olia milo maikaTTaleLota aku. ma keia ua hookapu loa ia, koo wale uo ma kalii e hoopoiuo ole ia M ke oia o ka le]xulhu.

r-- _ r - T-' j-• Lawaia me ke Kuai ia ana o ka la mgt ka Apana o. Honoiulu, Pauku 1. O ke kuai aKea ana o ia a hk 1 na mea ai apau o ke Ttai hookftpuia m» kh Apana e lionolula, ko« «nle no maloko oka, haie makeke hou a me na wahi e ae a ka Papa Qla i ae af kahi o ia a me mea ai a. pau o ke kai e waiho ana no k© kuai ia malalo o na hooponopono ana a n& Luna Nana i kohoia e ka .Papa Ola. Pauku 2. Oia mau Luna Nana mana ko lakou no ka hopu* kue a. me ka hoopoino ana aku inaiaa me na , mea ai a pau o ke leai e waiho ana nQ ke kuai, a i ole i hweia mai I ka ma« keke i loaa ia lakou he kumu e manaoio ai ua lawe ia mai ia i' ( a mai kahi i hookapu ia e keia mau rula, a i. gW i kupono ole ia no ka ai ana. ,' Paukū 3. 0 ka lawe ia ana mai o ka ia, i'a iwi, a i ole o kekahi mea $ I ae o lee kai a i ole o ka moana mawa ena o ke alanui Shori4an maloko o ke kulanakauhale o Honolulu,a i hui» puia ka pa hoomalu o Kaiihi, maloko o ke kuianakauhale o Honolulu, a i iiuipuia ke? kahawai o Kalihi e h>voma■ ka ana mai ka palena kiekie o ke kai a hiki ma ka lihi.makai o na kuaau, a i huipuia ke awa o Honoīulu, a ma ke kahawai o Nuuanu a hiki i ka ala-nui Kukui ma keia ua hookapu losk ia. Na Enla e PiJi ana no Hilo, Hawaii, Ha I'a. ■ Pauku 2. Oia mau Luna Nana ho ; roana ko lakou no ka hopu, kue a hoopoino ana i na i'a apau aioieo keka hi mea ai e ae o ke kal e waiho anA no ke kilai a i ole i la'weia mai i ka makeke i kupono ole no ka ai ana, Ka Malama ana ina Puaa a me ka nalama ana i na Hale Pēpehi Hoioholona. O ka malama ana i na puaa, koa wale no ma' kahi e hoopoino oie ia ai ke ola o ka lehulehu, a o ka malamaia ana o na hale pepehi holoholona maloko o ka apana i hoakakaiā ma HiJo, Hawaii, ma keia ua hookapuia. H. C. SLOGQETT. Peresidena o ka Papa Ola. Hoike. C. CHARLOCK; Kakauoielo o ka Papa Ola.