Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 29, 19 July 1902 — Page 2

Page PDF (642.66 KB)

This text was transcribed by:  Mahealani Jones
This work is dedicated to:  No 'Oiwi Parker Jones, he kanaka malama i ka 'olelo.

KE ALOHA AINA

POAONO, IULAI 19, 1902.

 

MAHAE NA OPIO ME NA ELEMAKULE

 

LAWE NA ALAKAI I KA MANA MONOPOLI

 

            E o'u mau hoa makaainana o ka aina haaheo o ka Ua Kanilehua o Hilo, Puna a me Hamakua,

                        Aloha oukou:--

            Oiai, he elele au i hoouna ia mai e oukou no ka noho ana ma ka Aha Elele Paeaina, ma ka la 8 o Iulai, 1902, ma Honolulu, no ke kiai ana i ko kakou mau pono na kuaaina, a me na oiwi o ka aina.  Ma ia Aha i lawe mai ai makou na opio he hoololi Kumukanawai, mamuli o ka loli ano nui ana o ko kakou kulana kalai aupuni, o keia manawa e nee aku nei imua.  Ma ia kanawai no hoi e haawi ana i ka mana kaulike i na mokupuni a pau e kohoia i hookahi komite no kela a me keia mokupuni no ka noho ana ma Honolulu nei i ka wa Ahaolelo no ke kiai ana i ko kakou mau pono.  Ma ka lakou mau kauoha wale no e hana ia ai ka hana o ka lehulehu, ma ka Ahaolelo.

            Ma keia kanawai hou ua koho ia he mau komite na lakou e hoomakaukau na kanawai a pau malalo o ko kakou kahua hana a i ka wa e noho ai ka Ahaolelo ua makaukau mua na kanawai a o ka hana wale no ka na lunamakaainana ma ke kauoha a na komite kuwaena.  Nolaila, e nana mai oukou e na makaainana i ke kau like o na mea a makou na opio i hana ai no ka pono o ka aina a me na oiwi olelo o ka aina, a he nui aku na mea e pomaikai ai kakou ma keia kumukanawai hou e haawi ana i ka mana akea i na makaainana o keia Teritori, e hana no lakou iho, aole hoi e like me keia mau la ka puliki o kekahi kanaka i ka mana o ka lehulehu ma ko lakou poholima, aole oia wale no, ma keia kumukanawai, ua haawi aku no makou na opio he mana ma ka lima o ka Peresidena, aole makou i makee e hana kapakahi a oia mana oia no ka loaa ana i ka Peresidena he mana vito ma na hana a ka aha hooko; elua, malalo o kekahi aelike i hoopaaia ma na aoao a i elua e hoopaa hou ana ia Kalauokalani a me na luna nui no elua hou makahiki.

            He mana keia i haawi ole ia iaia ma ke kumukanawai kahiko, me keia mau hana maikai nae a makou na opio ua kapaia mai makou he moo, he hupo, a pela wale aku e Wilikoki a me D. Kalauokalani.  Ke makemake nei laua e kaili aku i keia mana a pau ma ko laua poholima, a o ka laua mea e olelo mai ai, malaila aku kakou, me ka hoolohe ole ia mai o ko kakou leo o na makaainana.  He hana kaulike anei la?

            E hoomanao iho oukou e na makaainana i ke kau i hala, ua hana ia keia hana lima nui e ko kakou mau alakai, a heaha ka mea i ike ia, ua nele kakou ka lahui mai o a o i na pomaikai, a ke anunu hou mai nei no i keia monopoli i mea e hiki ole ai i ka lehulehu ke kiai i ko lakou mau pono ma ka hale kau kanawai, a na laua nei e alakai na Lunamakaainana a me na Senatoa i o a ianei e like me ke kau i hala, a o ka hopena e loaa ana ia kakou he nele loa.  Nolaila, aole makou na opio i makemake e ike i ka ehaeha o nei noho hune ana o kakou o keia mua aku, aka, e loaa ia kakou na pomaikai, ka oluolu o ka noho ana a me ke keakea ole ia o ko oukou mau pono pili paa; aole no oukou e na makua, ke hele nei ko oukou mau la i ke ahiahi, ehia ka hoi mea aloha o makou na keiki a oukou.  Ke ike nei makou i ko kakou hopena o keia mua aku ina penei ka hana a na alakai o kakou.

Ma keia, e ike iho ai oukou e na makaainana, ke hana nei laua no ko laua pono iho aole no ka lehulehu.  I ko makou iini ana nae e hanaia ka pono o ka lehulehu ma keia kau ae, ua kapaia mai la makou e D. Kalauokalani a me Wilikoki he poe hupo, he moo, a pela wale aku; me ke kukala akea ana ae imua o ka Aha Elele, ina wae na apana i na moho kupono a lakou i hilinai ae a kupono ole no i ko laua nei manao, hoopau aku ia moho, aia a he kanaka e hoolohe ana i ka Kalauokalani alakai ana alaila kupono ia i lunamakaainana, ua kupono anei ia i ko oukou noonoo e na makaainana o ka apana o Puna, Hilo a me Hamakua?  Ke manao nei ko oukou elele, aola loa.

Ke hoao maoli nei no keia Kalauokalani e kue aku i ko oukou makemake e na makaainana, a ke pii mau nei kona hookiekie maluna o kona lahui kanaka; a ke kakoo pu aku nei o Wilikoki i ka hana a keia moo nui o ka aoao Home Rula, ma ka hoomau ana iaia ma ka noho alakai ana i ka lahui.  Aka, he hopena no ke hiki mai ana, oiai, ua olelo ka buke nui, o ka mea hookiekie iaia iho e hoohaahaa ia oia, e like me Nebukaneka ka ai i ka weuweu o ke kula.

            Ke manao nei ko oukou elele ina e makee oukou i ka pono, ke kaulike a me ka holomua o ko kakou aina o nei mua aku, e kapae loa kakou i keia moo deragona mai kona noho poo ana no ka lahui a e koho kakou e ka mokupuni nui o Keawe i ke Keikialii J. Kalanianaole i alakai no kakou.  Ma ka hakilo ana a ko oukou elele, he kanaka naauao, aloha i kona lahui, na ia mea i alakai mai iaia e hui pu mai me kakou na elemakule no ka hana ana i ka pono, ke kaulike a me ka holomua o ka aina, he akahele ma ka noonoo ana, he kuhikuhi mai i ke alahele i paa ai na pomaikai i na elemakule a me na opio o keia mua aku.  Wahi ana (Kalanianaole).

“Aole loa au i manao ma kuu komo ana aku ma ka aoao Home Rula, no ko'u iini e loaa ia'u ka hanohano, aka, no ko'u iini e kokua pu aku i na hana a ko'u lahui, ua hanau mai ko'u mau kupuna ia'u me ka hanohano a me na mea a pau e pono ai keia noho ana, a heaha hou aku ka'u mea e makemake ai.  Aole anei ke makemake nei au e hana ia ka pono no kuu lahui i loaa ai ia pono ia makou na keiki ma keia mua aku; me nei hana maikai no a'u e hapai nei i kuu lahui iluna ua kapaia mai la nae au e Wilikoki a me Kalauokalani he moo, he hupo, a pela aku, nolaila, aole loa au e noho hou i lala no ka aoao Home Rula malalo o Kalauokalani, aka, e kokua e kokua ana no au i na hana maikai e ae a pau e pono ai kuu lahui a me ka aina.”

Nolaila, e na makaainana na oukou e kaupaona iho i keia mau mea, aole anei o ke kapaia ana aku o ko kakou alii he moo, he hupo, a pela aku, he mea ia e eha ai o kakou a pau?  Oiai nae oia e iini nui ana e hana ia ka pono.  Ke manao nei ko oukou elele e na makaainana o ka mokupuni nui o Keawe, e eha ana kakou a pau loa.  Nolaila, ke paipai nei au ia oukou e na makaainana mai ka puka ana o ka la i Haehae a i ka welo ana o ka la i Lehua, ka poe aloha aina oiaio, makee i ka pono, ke kaulike a me ka holomua o ka aina o nei mua aku, e haawi i ko oukou kakoo ana no ke alii Kalanianaole i alakai no keia lahui kanaka, a ke manaolana nei ka elele o Hilo ina o ka ke Akua mau hooponopono ana keia i kona lahui kanaka, e like me kona hooponopono ana i ka lahui Isaraela ma o Ioana ala, alaila, e loaa ana ia kakou o Kanaanaa, kahi e kahe ana ka waiu a me ka meli.

            Maluna o keia kahua pono i ku ai makou na opio me ka naue ole, a kapaia mai la makou he moo a he hupo; na oukou e na makaainana e kaupaona i ka aoao pono.

                        D. K. Ewaliko.

            Aloha Aina Oiaio, makee i ka pono, ke kaulike a me ka holomua o ka aina, a mau

                        loa aku.  Elel no ka apana ekahi, mokupuni o Hawaii.

            Honolulu, July 14, 1902.

 

HALA IA KAMAAINA KAHIKO O HILO I ALOHA NUI IA, CHAS E RIKIKINI.

 

Ma ke telegarapa uwea ole i hiki mua mai ai ka lohe i Honolulu nei i ke awakea Poaono no ka hala ana aku la oia kamaaina kahiko i aloha nui ia o Hilo, Kale Likikini.  Ma ka hora 7:25 a. m. oia kakahiaka no Iulai 5, ma kona home hoomaha ma ka mile 22 mauka o Olaa.  He mau makahiki ae nei i hala ka hoomailo ana a ka ma'i maluna o kona kino, a mamuli oia kumu oia i waiho aku ai i kana mau oihana huli waiwai a pau a noho hoomaha iho la e imi i kahi e loaa ai iaia ka oluolu o kona ola kino, e noho pu ana hoi iluna o ke ulakolako ana i imi a hooikaika ai no kekahi mau makahiki lehulehu i kaahope ae maluna o ka lepo aloha o Hawaii ka aina ana i aloha a makee nui ai mawaho ae o kona one hanau ponoi.

He kanaka Amerika o Likikini ma ka hanau ana, aka, he kanaka nae i kukuni paa ia ke aloha o kona aina hookama ma ka ikoi o kona puuwai i oi aku mamua o kekahi kanaka Hawaii oiaio maoli, a hiki wale i kona hala ana aku la i ka make a uhi iho la na huna lepo o ka aina ana i aloha ai maluna ona.  I ka wa i hookahuli ia ai ke Aupuni Moi, ua ala lokahi ae la na kanaka Hawaii e kue loa ana i ka hoohuiaina, oia nei kekahi i ku pu ae ma ka aoao o ka poe Aloha Aina e kue like ana i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika.  Ua hiki mai oia i Hawaii nei he 50 makahiki i hala ae nei.  He kamana kana oihana mua i lawelawe ai i kinohi me kona kokoolua a hoaloha kahiko Mr. Williams ka mea i hoi ae a noho pu me ia iloko o ko laua mau la hapauea.  Na laua i kukulu i kela luakini o Haili ma Hilo i ka M. H. 1856.  Ua mare oia me Miss Akana Hapai ke kaikamahine hiapo a L. Hapai, kekahi o na Pake waiwai o Hilo, na laua e ola nei he elua mau kaikamahine oia o Miss Elvira Likikini a me Mrs. F. M. Wakefield.

Ua lawelawe oia ma ka hana hanai holoholona ma Kahuku Kau, Hawaii no kekahi mau makahiki, ma ka oihana mahiko ma Waiakea Hilo, no kekahi mau makahiki.  He oihana kalepa halekuai me pa kuai pepa kana hana hope i lawelawe ai a ua hoolilo aku oia ia mau mea a pau i ka Hilo Mercantile Co., a waiho aku la oia i ka hana mamuli o kona nawaliwali a hiki wale i kona hala ana aku la.  He hoaloha  oiaio o Kale Likikini no na kanaka Hawaii a me na lahui e ae no i kamaaina pu meia ma Hilo.  He kanaka Demokalaka o Likikini oia kona aoao kalaiaina ma Amerika a me kona ohana holookoa a pau malaila.  Ua haalele iho oia he wahien a me na keikamahine me ka lehulehu o kona mau hoaloha mahope nei e u aku nona.  O KE ALOHA AINA pu kekahi e komo aku nei iloko oia kaumaha me ka ohana Likikini.  Aloha no ia makua o na la opio o ka holoholo ana o ka aina.