Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 29, 19 July 1902 — Page 3

KE ALOHA AINA

 

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 19, 1902.

 

UA OI AKU KA HOOKAE ILI O NA REPUBALIKA

 

            Ma kahi nupepa Lahui Hawaii o ka Poaono i hala i ike iho ai makou i kekahi mau manao lili kohu ole o ua wahi nupepa nei i ka aoao Demokalaka a me ka nupepa KE AOHA AINA, ka mea e kakoo nei ia aoao. Aole e hiki i ua nupepa Lahui Hawaii la ke hooiaio mai o ka hui nona ke kaa a kela wahine haole i kau ai he kaa ia no kekahi kanaka o ka aoao Demokalaka, a i ole Repubalika paha. Aka, o ka mea i hiki wale no i ka Lahui Hawaii ke koho o kela mokuaina kahi i kue ia mai nei kela wahine no ka holo pu me na paele, he mokuaina ia e hoomalu ia ana e na demokalaka.

            O ka lawelawe ia ana o na hana hookae ili eleele aole ia maloko o na mokuaina wale no e hoomaluia ana e na Demokalaka. E nana aku ka lahui i ka mokuaina o Nu Ioka, he mokuaina ia e hoomalu ia ana e na Repubalika, ua hana ia no he rula ma na hotele nunui a pau, aole loa e ae ia na paele e noho maloko o lakou ina no he ona miliona oia. Mamuli o ia mau manao hookae ili o na Repubalika ua hoole ia ko ka Moiwahine Liliuokalani komo ana aku iloko o kekahi mau hotele nunui o na Repubalika ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, ma o kona manao kuhihewa ia ana he paele. Nolaila, e ka lehulehu ua hemolele anei ka aoao Repubalika ma ia hana o ka hookae ili? Aole, eia koke ae no hoi kahi paele Loio Repubalika o ka hookae koke ia iho nei no ia e ua poe Repubalika nei o Hawaii nei. Lapuwale!

            Ke manaoia nei makou o ka aoao Repubalika oia ka aoao hookae maoli ia oe e Hawaii ili ulaula, e nana aku i na hana i holopono ole mai la a ka Elele Wilikoki, nawai i hoopuhili i kana mau hana? Na na Repubalika no, oiai o lakou ka hapanui iloko o na Hale elua.

            Ma ka hoike a kekahi Home Rula ia makou, ua hai mai ka Elele Wilikoki iaia o kona mau hoaloha oiaio nana i hooikaika i kana mau hana maloko o ka Ahaolelo oia no na Demokalaka a he uuku loa na wahi Repubalika i kakoo aku iaia. Nolaila, pela paha i makemake ai ka Elele e kiola ia ka inoa Repubalika e kau nei mahope o ka inoa Kuokoa Home Rula Repubalika, a e ike ia hoi ma keia hope aku Kuokoa Home Rula wale no, oiai aole oia i nana ia mai e ka aoao ana i hoo repubalika aku ai.

            O ka aoao Repubalika oia ka aoao hookae ili ulaula maopopo loa, a ke makemake nei hoi e lawe ia aku ka pono koho balota mai na Hawaii ilihune aku, a me he mea la, e hooko ia ana no keia mau manao awahua o ua aoao kalaiaina la ke lilo ia lakou ka elua hapakolu o keia kau Ahaolelo e noho mai ana. E ka lahui Hawaii e ae aku anei kakou e kakoo i ka aoao nana kakou e upu nei e kanu ola ia? Aole, e ku mamao mai kakou mai a lakou mai, a mai hoolohe aku i na ao lalau ana a kela wahi nupepa me kona mau manao lili kohu ole i na Demokalaka. Mai puni e ka lahui i na mali leo ana a na Repubalika e hui pu aku kakou me lakou, no ka mea, he aoao ia i nele me na manao aloha nou e ke kanaka ilihune.

 

O KALANIANAOLE KA MOHO ELELE A NA DEMOKALAKA.

 

            Ma ka halawai a ka aoao Demokalaka i malama ia ma ka po Poakahi nei ma ka halepohaku Warerly, he nui na haiolelo hoeueu i kamailio ia, a o ka hapanui o na olelo i hoopukaia e kakoo ana i ka inoa o ke Keikialii Kalanianaole i moho elele na ia aoao no keia kau koho balota nui e malamaia ana iloko ae nei o Novemaba. O ka hooholo loa ia ana o keia manao aia ma ka apono ana a ka aha elele a ia aoao e noho mai ana ma keia mua iho.

            E hoala koke ia aku ana na ahahui Demokalaka ma na wahi a pau a puni ka paeaina, a ua koho ia he komite o umikumamalima lala no ka hoolala ana aku i keia hana nui, oia o Chas Creighton, C.L. Rhodes, Aberahama Fernandez, H.J. Mossman, John Effinger, W.H. Johnson, Frank Harvey, John D. Holt Jr., R.W. Holt, Fred Terril, F.H. Hayselden, S.C. Dwight, S.W. Spencer, J.M. Camara a me Sam K. Kaloa.

            He komike o ekolu lala W.H. Corwell, C.J. Makate a em hookahi Hawaii no ka hookipa ana aku ia Komisina Blackburn, kekahi i kohoia, Blackburn kekahi o na Komisina mai Amerika mai e holo mai ana ianei e huli pono ai i na kulana hooponopono aupuni o Hawaii nei.

            Ke lohe wale ia mai nei no o na Repubalika pu kekahi e kakoo ana i ka inoa o ke Keikialii Kalanianaole i elele na ia aoao kalaiaina.

 

HE AHA MELE NUI.

 

            E haawi hou ana ka "Puali o ke aloha" he ahamele ma ka hale kula o Kauluwela i ka la 26 o keia mahina. A o na pomaikai e loaa mai ana no ke kukulu ana i hale halawai ponoi no lakou ma ia apana o Kauluwela, ma ka lokomaikai o kekahi mea oia wahi i haawi wale mai i kekahi ka hua aina no na hale halawai ala e kukulu ia akuai, a o ka hoolaha o ka la 19 no ua ahamele la ua hoopauia.

 

LA HANA 2 O KA AHA ELELE HOME RULA

HAUNAELE EWA I KA MOAE

 

            Ma ka noho ana o ka Aha Elele a na Kuokoa Home Rula ma Poakolu nei, o na kumuhana ano nui i lawe ia mai ai e noonoo oia na hoololi a me na pakui ma kahi i ike ia ua hemahema ke Kumukanawai oia aoao kalaiaina. Mai ke kakahiaka a hiki i ke awakea ua lawelawe ia na hana me ka maluhia. I ka noho hou ana o ka Aha Elele ma ka auinala ua hoomau ia ka noonoo ana i na pakui a me na hoololi, a ma ka heluhelu ia ana mai o na hoololi hou i ke kumukanawai o ka ahahui ua nui na kue i ike ia, a ia wa i ku mai ai o Kuluwaimaka, kekahi o na lede i hele mai he elele no Laie a kue. Wahi ana: He kanaha kanaka mahope o'u i makemake e hoomau ia no na kanawai kahiko, a o keia mau hana e lawelaweia nei ma ko'u hoomaopopo aku i wahi no Kalauokalani e pau ai. Ina he mau hoololi kekahi e hana ia ana e nahaha ana ka Home Rula.

            Iwaena o na uluaoa ua ku mai o Emaluka, a hoike mai la i kona manao, he mea maehewa ka hoomau ana aku ma ke kumukanawai i hana ia he elua makahiki i hala ae nei. O na hoololi a pau i hana ia he haawi ana ia ia kakou i ka ikaika, a nolaila, e hooholo ia keia kumukanawai hou.

            Wahi a Haipoole, kekahi o na elele mai Laie mai, ua hele mai au malalo o ke koho ana a kanaono kanaka no ke kakoo ana ia Kalauokalani a me ka Elele. Ma ko Ewaliko manao he alahele keia e loaa ai i na mea a pau he leo. Ua ku mai o Bipikane a hoike i kona manao, ina penei na hana e lawelawe ia ai e lilo ana au i Repubalika. I keia wa ua nui ka pinaea o loko a he nui hoi na poe e kuku ana iluna.

            O ka leo o ka Elele i poha mai ai no na olelo a Bipikane. E hele aku no oe e kena wahi kanaka. A iloko o kona piha inaina ua pane mai la oia.

            Eia au maanei no ka hoike ana aku ia oukou aole keia he wa no ka hakaka. Ina au e makemake e wawahi i keia aoao kalaiaina a kukulu hou ae i aoao Home Rula hou, ua hiki loa ia'u ke hana aku. No Emaluka ke kanaka i makemake ai e kipuia ka Moiwahine, ke makemake mai nei oia e a'o ia kakou a e wawahi i ko kako aoao. Ina e hoomau ia aku ana keia mokuahana e kauoha aku ana au i na mea a pau e hele iwaho, alaila, e kahea aku no au i na poe a'u i makemake ai no ke kukulu ana i aoao Home Rula hou. He mea maikai loa ka loaa ana ia oukou he kanaka e like me Kalauokalani. O keia poe opiopio lelele ma o maanei ke makemake nei lakou e wawahi i ko kakou aoao kalaiaina. Ke hana nei au no ka pono o na kanaka, a ina oukou e kipaku ana ia Kalauokalani e lilo ana ka noho poo ana i ka haole. E lokahi kakou a e loaa no auanei ia kakou ka lanakila.

 

            LA HANA EKOLU

WEHE KA PIKO I NA HOAHANAU.

 

            I ka akoakoa hou ana ae o na elele ma ke kakahiaka Poaha, ua loaa mai la ka hoike ua hoopanee ia na hana a hiki i ka hora 11, oiai, aole i makaukau ke komite hooponopono kumukanawai no ka waiho ana mai i ka lakou hoike, a mai ia hora i panee hou aku ai ka noho ana o ka aha elele a ka hora 2 auina la.

            I ka noho ana o ka halawai a ka aha elele i ka hora 2 oia auina la ua lawe koke ia mai ai na hoololi o ke kumukanawai e hoolohe. Ua ku mai o Kalauokalani a hoike i kona manao kue i keia hoololi ia ana o ke kumukanawai kahiko, a ia wa i ku mai ai ka poe kakoo a me ka poe kue i keia mau hoololi e hoakaka i ko lakou manao, a i keia wa i ikeia aku ai na hiohiona o ka wehe o ka piko i na hoahanau. Iloko oia wa i ku ae ai ke Keikialii a hoike aku la imua o ka ahaelele ua pau kona noho ana he lala no ka Home Rula no ka mea ua haule ka mea ana i manaoio ai e loaa ana ka pono kau like i ka lehulehu, ma kela hoololi kumukanawai.

            Me keia mau olelo i haalele iho ai ke Keikialii a puka aku la iwaho a i ka ike ana o kona mau hoa opio ua puka like aku la lakou iwaho. A ia wa i ku ae ai o Elele Wilikoki a ma kahi o kona kii ana aku e hoakoakoa hou mai i kana mau keiki i wela i ka inaina, ua hoa hou ae la oia i ke ahi ma ke kapa ana i na opio he poe hupo, opiopio ka noonoo, a pela wale aku.

            I ka hoalii hou ana mai o ka maluhia ua koho hou ia iho la o R.W. Wilikoki i moho na ka aoao Home Rula no keia koho balota ae. A maanei i hookuu ai ka aha elele iloko o ka nahaha.

 

MA KE KAUOHA

 

                                    Honolulu, Iulai 14, 1902.

            O na Palapala Hooia i hanaia e ke Komisina Poho Ahi, no ka uku ana aku i na poho i loohia ma o ka hoao ia ana e hoopio i ka Ma'i Ahulau Bubonika i ka 1899 a me 1900, e makaukau ana no ka haawi ana aku i na Loio Kakau, ma ke Keena o ke Komisina, ma ka Hale Mana Hooko, ke hiki aku i ka Poalua Iulai 15, 1902, hora 9 a.m.

                                    J.M. RIGGS

            Kakauolelo Komisina Poho Ahi

Ma ke kauoha a ke Komisina:

                                    F.W. MACFARLANE,

                                                Lunahoomalu.