Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 29, 19 July 1902 — Page 8

Page PDF (684.04 KB)

This text was transcribed by:  Kurt Brunner
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

MOOLELO HOONI PUUAI

-:NO:-

Kuu Aloha i na Pua, Kuu

Ipo o na Launahele!

 

Ka Makaikiu Kupaianaha!

 

Ua kahiko ua makaikiu ala i ko na aahu piha o ka oihana, ma kona umauma e kau ana ke pihi hoku nui hoailona o kona piali a me ko na puhaka e kaei ana kana kahei poka me elua mau pu panapana i makaukau no na minute o ka hana. O ka hoea ana iho no ia o ka haku Paroneka mai kana huakai holokaa iloko o Ladana, ala hoi uke ana ka hele me ka ikaika a i ua haku nei noi i hele mai ai e nana no keia malihini aia he elua waha pu panapana e kau ia aku ana imua on a a o ka huaolelo o ke okalakal o ke oolea i hoopuka ia aku ma ke ano hoohaahaa i ka hanohano o ua haku la oia no keia - He paahao oe na'u ma ka inoa o ka Moiwahine. He mau helehelena haikea a keo keo pu ka i uhala iho maluna o ka Haku iaia i ike mai ai o ke kanaka opio e ku aku nei imua ona o ka makaikiu no ia ana i kipoka malu ai, a malia paha no ia hewa paha keia o na i kii ia aku la e ho pu, aka, e like ke ka oiaio o ka olelo, aohe mea hewa i hoike ar i kona kina, pela no ua haku ala i ke mai ai ma ka olelo ana mai. Heaha ka hewa o ka Haku Paroneka o Kalivi nei i hana ai e hoopaahao ia ai oia? Aole loa ka Haku o Kalivi e ae wale iaia e hoohaahaa ia e kekahi o na makai aupuni. Nao hele aku mawaho o keia pa?

Alail, e puhi aku ana au i kou lolo o waho mai kou puniu poo aku i na aole oe e hooko mai ana me ka oluolu i ka hanohano o na kauoha a kekahi makai aupuni o ko Beritania nei Moiwahine, wahi a ka makaikiu me ka hoala pono ana mai i ka @amare o na pu panapana i hope, a ke hooko ole ua hakia ala, alaila, na ko lana mau poka wawahi wi e kauoha iaia e hooko koke me ka awiwi nui. Aka, mamua o ka hoouna ia ana, aku oia mau piha noka, ua nui ae la ka waha o ua haku nei i  ke kuhea he paahao oia na ka makai aupuni malalo o ka malalo o ka mana wale no o kela palapala hopu - Ka inoa wale no i ka Moiwahine o Beritania.

He koele ana no ke ami he kani ana no ka laka aia ka Haku Baroneka lima koko ua paa pio he paahao na ka makaikiu Heneri Belei nehama a ke huluiia aia e ke kaa no ke keena hoopaahao o na poe hewa karaima a pau. Alaila, mai kela keena aku i loaa aku ai ka lohe i ko Ladana no ka hopu ia ana o ke Haku Baroneka o Kalivi e ka makaikiu Beleinehama no ka hewa aole i maopopo loa a hiki i ka wa e loaa pono ai ka oiaio ma ko ka makaikiu aoao ma ke kakahiaka apopo.

O kela hopu a hoopaahao ia ana ka Haku Baroneka ua lilo ia i mea kamailio nui ia e na poe a pau i ike iaia, ua hoike ae kekahi hapa i na manao hilinai no ua haku ala no ka maemae o kona inoa, a ahewa iho la  me ka hoino loa ana i ka makaikiu, a o kekahi hapa hoi aole e hiki ia lakou ke lawe mai i ka aoao i hewa a me ka aoao i pololei, aka, no ka makaikiu opio nae me ka nana ole ia mau hoino ana, ua lawe pu aku oia he eono o kona mau hoa makaikiu no Kalivi Hale, no ka huli a noii pono ana i kona mau poopoo ma ka meheu o ka Baroneka oiaio ana i hopohopo wale ai no ua halawai oia me kekahi hopena weli weli a he mea oiaio mahope o na huli pauaho ole ana a ke oihana makaikiu ua loaa aku la ke kino make manaonao o ka Haku Baroneka maloko o kekahi pahu lole ole o oloko, a o ka lole hookahi wale no keia o ke kino make o ka Haku o Kalivi Hale.

E waiho hamama ana kona opu mai kahi opi a kekahi, a ma kona umauma hema ma kahi o ka puuwai e paa ana he pahi ponia@a loihi o hookahi kapuai ka loihi mau ka maka a hiki i ke kumu o ke kuau, a nona hoi ka oi e like me ka pahi umiumi. O ke kuau o ua pahi ala ua hilo ia me ka @@i uaua o kekahi ano holoholona. A maluna o ke kino make e paa ana no ka lole moe po i hele a papaa ku a maloo ke koko, a maluna iho o ua kino make manaonao ala ua uhi ia iho ke kihei halii moe i haukae i ke koko.

Mamuli o keia mau hinoa weliweli a na maka o ka oihana  makai kiu e ike nei, ua lawa ia mau ike e kakoo ai i ka oiaio a me ka pololei o ka hopu ia ana o ka Haku Baroneka o Kalivi no ka hewa, a ina o ua Haku Baroneka ala kela iloko o ka hale paahao, alaila, o wai hoi heia keonimana aoo e waiho nei me kona hopeua weliweli maloko o keia pahu lole? A oiai aohe he mana o keia puali makai o ka oihana kiu e haawi ai i ka lakou olelo hooholo me ke kahea ole ia o kekahi aha kiure niele no ka noii pono ana me keia kino make a me na kumu o kona make ana maloko o na paia o Kalivi Hale, e loaa ai ka ninau no ke aha e ahewa ole ia ai ka Haku o ua hale no keia karaima maopopo o ke pepehi kanaka.

Ma ka aoao o ka makaikiu opio ua maopopo iaia me ka hoohewahe wa ole o kona hoaloha aoo no keia ka Baroneka o Kalivi, ka aoo ha pauoa hoi ana i hoike aku ai e ma lama i ke ola a e makaala loa no kona hoahanau, aka, eia nae ia ke ike nei ua hookoia ua hopeua ala me ka weliweli a manaonao. No laila, mamuli o na kauohia a ua kiu opio ala, aia kel@ pahu lole ua lawe ia aku no ke k@ena oihana makaikiu alaila, ua hoohiki ia iho la na hoa kiu i hele pu ai me ka makaikiu Heneri Beleinehama. Ua kahea ia he aha niele, a ua kahea pu ia he papa kauka o eha iaia ka nui a iwa ena oia poe o Kauka Kilifoda Re mona kekahi ke kauka ohana o ka hale o Kalivi a me Danekota.

Na ka papa kauka mua i lawelawe na noii ana e pili aha i ke kino make me ka hoopili pu ana i  ka lakou mau olelo ike me ka lakou olelo hooholo a na Kauka Kilifoda i waiho aku ia ike imua o ka aha niele a noho mai. Iloko o ka aha uiele, ua hoike aku o Kauka Kilifoda i ka lakou olelo hooholo ike ua pepehi powa ia ka mea make ma ka hou ia ana me keia pahi i loaa aku maluna o kona puuwai. O kela mau alina pahi e hoike ala maluna o ka mea make ua lawa ia e pepehi i kekahi kanaka i ka minute hookahi, a o ke kino o ka mea make aia he uli nui ma ka maha akau o ke poo me he ila ala, aka, aole nae e hiki ke hooiaio ia, no ka mea, na ano palahe mai ka i-o o ke kanakai; me he la, he pule paha a oi ka make ana, a me ka waiho ana maloko o keia pahu i pani paa ia.

Mai keia mau olelo ike aku a ke kauka a me na olelo ike a ka oihana makaikiu ua hoopuka koke ka a ha kiure ua make keia keonimana aoo ma ka hou ia ana me ka pahi e na lima menemene o ke mea pepehikanaka, a e hoopuka ia ka palapala hopu maluna o ke kino o Haku Baroneka no ka hewa pepehi kanaka ma ke degere ekahi, a waiho aku iaia no ko Beritania aha hookolokolo e hoolohe mai k kona hihia.

 

HE KUKALA HOAKAKA NA NA

HAWAII OPIO O KA AOAO

KUOKOA HOME RULA.

Mai ka aoao 6 mai.

Me ka pule hoomaikai a ka Rev Oili, ua hookuu ia na hana me ka hauoli, a na hoi aku kei me ke ia me na manaolana ulumahiehie no ka holopono o na mea a pau i ka halawai Aha Elele ma ia la ae.

Ia kakahiaka ae, ua noho hou he halawai na kekahi mau hoa me ka Elele e hookomo hou i kekahi hoololi i manao ia he kupono mamua ae o ke hooholo loa ia ana o ke kumukanawai. No kei hooponopono hou ua hoopauee ia ke kahea ia ana o ka halawai a ka Aha Elele mai ma hora 10 a ka hora 11; mai ka hora 11a ka hora 11:20, a mai ia manawa mai a ka hora 2 p. m.

I ka noho ana o ka halawai ma ka hora 2 e like me ia i hoopa nee hope ia, a i ka wa i hapai ia mai ai o ke kumukaunawai e like me ka mea i hooponopono ia, ua ku ae la no ka Peresidena Kalau okalani a hoomaka mai ia e nemanema i kekahi mau pauku, he hoailona hoi e hoike aku ana i kona mau ukalii iloko o ka AHa Elele aole e kokua i keia kumukanawai. I ka wa o na opio i ike aku ai i keia hana a ka Peresidena, ua lilo ia me he  puupuu ikaika loa i pal@k@ ia mai ma ko lakou mau umauma pakahi a na noho ekemu ole iho la lakou me ke kahaha nui iloko o lakou no ka hoi hope ana o keia kanaka nui a koikoi o ka aina mai kana mau hooia ana imua o ka Mea Mana Loa a imua hoi o kona mau hoa kanaka i ka hora 12 o ka po i ha!a iho la.

I ka pau ana o ka Kalauokalani kamailio ana, ua ku ae la o John Wise a hoakka imua o ka Aha Elele i na mea a pau i hana ia i ka po i hala a me ke kakahiaka ae a hiki i ke awakea, a noi aku la i ka Elele e hooia ae i ka oiaio o kana mea i hoakaka ae la imua o ka Aha Elele.

Oiai na maka a me na pepelao o ka Aha Elele e kau nui aku ana maluna a e lohe i ka leo o ka Elele, oiai hoi na opio e kau nui aku ana e hoakaka piha mai oia i na mea a pau i hana ia, ua ku mai la oia (mahope o ko laua kukakuka ana me Kalauokalani no kekahi mau minute) a hoike mai la i kona manao kue maluna o ka paaku e pili ana i ka Papa Hooko, a aole hoi i ka po i hala ame ia kakahiaka.

I ka pau ana no o ka ka Elele Wilikoki kamailio ana maluna o ia pauku, ua waiho a ninau koke ia ae la no hoi ka ninau e hoopanee loa i ka noonoo ana i keia kumuhana a hiki i Ianuari 1903, oia hoi, mahope aku o ka wa koho balota. Ua hooholo ia ke noi me ke koho ole o na opio.

No ko ke Keikialii Kalanianaole ike ana i keia ano hana kamalii haalele loa a na alakai, ua ku ae la ia a hoakaka pokole mai la i kona manao a waiho iho ia i ka Aha Elele me na olelo paipai, me ka olelo ana: "Ma o ka uhaki ana o na alakai i ka laua hoopaa aelike me a'u, nolaila, ke @oi aku nei au e kapae ae ia'u mawaho, a e hoomau aku oukou i ka hana ma ke alanui e loaa ai ka pono ia kakou a pau." I ka pau ana o keia mau olelo, ua huli aku la ola no ka puka ma Waikiki o ka Ofiuma a hele pololei aku la me ka huli ole o kona maka ma o a maanei. Mahope o kona puka ana aku, ua ku ae la kekahi o kona mau hoa a ukali aku la, oiai na leo hauwalaau hauoli o ka lanakila i puka ae mai na kileo o na elele kanaka makua i alakai ia e na elele o Laie.

 

OLELO HOOLAHA

Owau o ka mea nona ka inoa ma lalo, he kaikaina ponoi no Malie Welewele i make maloko o ka hale ma'i o Kalihi, mokupuni o Oahu, T. H. i ka la - o Ianuari, 1902.

Nolaila, ke hoike nei au imua o ke akea @@a ua hana o Mahie Welewele i kekahi m@@@ki i kona wa e ola ana e pono ka @@@@ pau moraki e hoike ae i kona kuleana imua o ke akea.

Owau no me ka oiaio,

MRS. UMI KAUHOE.

Kapaa, Kauai, Iulai 12, 1902.