Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 39, 27 September 1902 — Page 4

Page PDF (722.04 KB)

This text was transcribed by:  Lianne Hee
This work is dedicated to:  Maxine Leinaala Porter Hee

KE ALOHA AINA

POAONAO, SEPATEMABA 27, 1902

Hoo@oia no ka

Poomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ko Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono.

JOSEPH K. LIKE

Luna Hoopuka

ALEX NAWAHI.

Luna Hoohana.

EMMA A. NAWAHI

@ o KE ALOHA AINA

PUKA PULE

E hoopuka ia ana ma na kakahiaka Poaono a pau.

No ka Makahiki                                                               $2.00

No ka Eono Mahina                                                           1.00

No ke Kope Hookahi                                                           .05

KEENA HANA.

     Ma alanui Moi, Leleo, Helu 370 Kokoke ma ke Hale Hoolulu Kaaahi.  Pahu Leta 513.

HONOLULU                                                                    SEPT. 27, 1902

NALOWALE ANEANE $18,000 O KA WAIHONA AUPUNI.

     I ka Poakolu nei Sept 24 puhalahio aku la ka Puuku Nui o ke Aupuni W.H. Wright ma ka mokuahi Alameda ma ke ano he ohua mahuka.  I ka wa i pahola ae ai ka lohe, ua nalowale honua ua Puuku nei mai kona home mai a me kona keena oihana pu, na huli koke ia iho la oia ia wa ma na kahea telepona ane ma o a maanei, a ua hiki loa aku la ka ninau i kona home i kana wahine.  O ka pane i loaa mai.  Aole oia i ike, ua haalele oia i ka hale i ke kakahiaka, aole nae oia i hoi hou aku i ka wa paina awakea e like me ka mau.

     Ua hoike ia aku ia lohe i ka halewai i ka Ilamuku Nui no ka hoouna ana e huli ina paha aia oia ilona o ka mokuahi Alameda e makaukau @ no ka holo ma ka hora 1 a oi oia awakea.  Ua noke la ka moku i ka huli @ohe mea i ike ia nona a hiki wale i ka lewa ana o ka moku mai ka uwapo aku, ua hoomau ia no ka huli ana nona i ka wa a ka moku e hoohe ino ana, a hiki wale i ka huli hoi ana mai o ka makai ma ka waapa Paalaka me ka neo, na poholo aku la pana kela iloko o na kaele iki o ka lua nanahu.  Oia ka wa i hoomaopopo loa ia ai, “na ahai ka ua i ka pupuhi”.  Ke hao ala na pea heke o Maleka i ke hoa la lilo.

     Ma ka huli pono ia ana iho nei o kana mau buke a me na dala ma ka waihonu na ike ia ka nalowale ana o kekahi puu dala nui nona ka huina i hiki aku i ka $17,949.91.  O na dala i mio la e Wright aole ia o na loaa o loko o na Keena Aupuni, aka, o na dala bona ia a na mahiko i hoopaa ai me ke aupuni mamua o ka hoohuiaina, no ka hoihoi ia ana aku o na limahana Pake no Kina i laweia mai ianei no ka hana ana ma na mahiko, mahope o ka pau ana o k@ i kepa ia ai.  He $161,222.52, ka nui o na dala i hoopaaia ai me ke aupuni, aka, he $131,674.54 i unuhi ia aku o keia heluna ae la, nolaila, ua koe ma ka waihona o ka Puuku he $29,591.71.  O na dala maoli i loaa aku iloko o ka Pahu hao o ka Puuku he $11,601.80 wale no, a he $17,9494.91, i nalowale.  Ua ike @na ia keia pokole ma ka Poalua nei, a na ae aku o Puuku Wright imua o Kakauolelo Kapa, ua pau iaia kela mau tausani dala, aka, e uku koke no oia i keia mau dala ana i lawe ai me ka hakalia ole.  Ua hoike ia aku keia mau hana kolohe ia Dole, a ua ae oia i ke noi a ka Puuku e kali iki a hiki i ke kakahiaka Poakolu.

     I ka wa i hoea mai ai o ka wa a Wright i hoohiki aku ai ia Kakauolelo Kupa e hele mai ana oia e hooponopono i kona ale ma ke kakahiaka Poakolu nei, na ikeia iho la aole oia i hookoa  kana mau olelo i ae aku ai i ke kakauolelo o ke aupuni.  Ua komo koke na hoohuoi iloko o Kupa i keia hiki ole mai o Wright, a i ka hala ana he hapaina hora me kona hoea ole mai, na hoouna koke aka la oia he hoike ia Makai Nui Baraunu e imi ia o Wright.  Nui ka popopo o ka hana a na poe Luna Aupuni Kiekie o ke Teritor; ina iho no a ina iho no a pahu hou ae.  O lakou nei na poe hupa Hawaii i k@ ia iho nei e na Home Rula o ke kau Ahaolelo i hala o 1991.  Ke kuhi nei hoi paha he pono a e ola ka inoa o Hawaii i na Hawaii, eia ka, he ekaeka na hana, a waia ka inoa o Hawaii.  Ku no ke kaena a kani ia aka a na enemi o kakou i keia mau la.

     Me ka hawanawana malu ae i na pepeiao o na Komisina e noho nei i hele mai nei e kilo i ke ku pono o na Hawaii e hooponopono no Hawaii.  A! nana oukou:  Pololei ka makou olelo i Amerika ea?  Aole hiki he hilinai ia na Hawaii he poe kupono ole lakou ke hooponopono i na hana aupuni.  Auwe! hele loa no kakou i kahi o ka poino mau loa.

O HILO NO KA OI MA KA ELEU.

     Malaila i hoomaka mua ia mai nei na kakoo ikaika ana i ka pono o ka Moiwahine Liliuokalani i ka wa aku nei o na Komisina ilaila, a iwaena o na mea i ninaninau ia i kahi poe kamaaina o laila, oia o A.B. Loebenstein, Lunakanawai Liilii a me Lupe Laimana, na hoike ae lakou i ko lakou manao e kakoo ikaika ana no ka pono e haawi ia i ka Moiwahine kekahi haawina dala no kona kuleana i na aina lei alii.  Na Hilo no hoi i hoomaka mua mai nei na hoopii @ imua o na Komisina no na huna paewaewa i hana ia e na iona o ke Keena o na Aina Aupuni.  O ka iliki pau ia mai ia o H.E. Kupa ma laua o E.S. Boe a pii ka lepa, no kekahi mau hana paweaewa i ike ia ma ka haawi aina kapulu a keia poe i hana ai, oia ka haawi ia ana o kekahi mau apana aina home hookuonoono ma Olaa a me kekahi mau wahi e ae o Puna i ka poe mea aina nui a poe kunoonoo mua no hoi o Hilo oia o Keoni Beka a me ia poe aku ia poe aku i loaa mua no ko lakou mau aina, oiai nae, o ka makemake o Amerika e haawi ia na aina o keia ano i na poe Hawaii ilihune aina ole.  Eia nae ka mea kupaianaha, o ka poe waiwai aina nui no nae o Hilo ia i noke mai nei i ka hao i na aina home hookuonoonoo.  Oia mau mea kekahi o na hoopii kue imua o na Komisina i waiho ia mai.  A pela pu me na lilo o kela huakai a ke Komisina o na Aina Aupuni i hele aku nei i Wakinekona, ua ike ia ua uku ia kona mau hoolilo a pau oia huakai mailoko ae o ka waihona o ka lehulehu a he nui aku.  O Hilo no ka oi @ ka eleu.

E AKAHELE I NA DALA INO.

     Eia ka laha nei maloko o ke kulanakauhale he nui wale o na dala Amerika a me Hawaii apuka i hapaia.  O ka mea a mea pahu @ana kela mau hana kolohe, ua koho wale ia na kekahi nui pake no ia e lawelawe nei, a he elua mau pake i hopuia ma ka Poakolu nei i manaoia ua ile laua i kahi i hoea mai ai o keia mau dala apuka.

     Ma ke awakea o ia la na hoea ak he pake nona ka inoa o Young, he ona no kekahi hale kela e ku nei ma ke alanui Nuuanu, me kekahi eke dala i ka hale banako o Bihopa ma no ka hoolilo ana aku ia lakou ma na dala gula Amerika;  Ua ike koke iho la ke kanaka o loko o ka binako he mau dala ino ka hapahui o loko o keia eke, nolaila, ua hoomaka koke aku oia e niele i kahi i loaa mai ai keia mau dala iaia.  Wahi a ka pake, aole keia mau dala nana ponoi, aka, na kahi pake okoa aku nona ka inoa Lai Wing, i loaa mai iaia mai kekahi hui mai o Hongkong, Kina, i makemake e kuapo ia ma ke dala gula Amerika.  O keia Pake o Lai Wing, no loaa aku no oia maloko o ka hale tela a hopu ia iho la, o iaua a elua a me na dala apuka, ua haawi ia aku la iloko o ka mana o ka Ilamuku Amerika Hendry.  O ka hewa i kau ia aku ia maluna o keia mau pake oia ka laua malama ana i na dala apuka, nona ka hoopai $1000 a me ekolu makahiki hoopaahao.

     O na dala Amerika ino, ua hana ia iloko o na hapalua, hapaha a me kenikeni me ke kuni ia ana no ka makahiki 1855.  O na dala Hawaii hoi iloko o ua hapalua a me hapa.

HAPALA KE KEA NA KA ELE KA AI

EIA HOU NO UA LUNA AUPUNI AI DALA.

     Ku ka pakui o keia mau la i na hana ekaeka a na Luna Aupuni o kakou.  Ua holo malu aku nei ka Puuku nui o ke aupuni W.H. Wright i ka Poakolu nei Sept. 24, he hookahi no la mahope mai o kona hala ana aku me kana puu huahelu i mio ai a nalowale mai kona keena aku i aneane e $18,000, laoo hou ae nei hoi keia; O ka Luna Hooia H.C. Aukikina, ma ka huli pono ia ana aku nei o na mea pili i kona keena oihana na ike ia kona lawe ana i kekahi mau dala o ke aupuni e hoohana malalo o na mea pili i kona pono ponoi iho, i hiki aku ka huina o na mea i hoomaopopo ia i ka $3,155.  Ei ae no hoi ke noho mai nei ke Kakauolelo Nui o ke Keena o na Hana Hou i ke puhi me kana puu huahelu okoa o $8,500 paha a oi aku.  A ina hou iho no a pahu hou ae. 

     Ku ka pakui ku kalahea o na hana apuka dala a na Luna Aupuni o ke Teritori a na Home Rula i kakoo aku ai me ka manao maikai eia ka he lepo o loko.  O keia no na poe a makou i lohe lohe wale ai e kala kahiko he mau mahina okoa ae nei i hala, a makou i hoopua aku ai ma ke ano he lohe, nona ke poo e kau ana:  “He mau huhu pao laau eia iloko o kahi mau keena aupuni.”  He mea oiaio ka olelo; ma kahi o ka uwahi e pu a ana aia no he ahi o lalo, a pahu io no ke ahi la.  He wela mai hoi kau.  Nui ka hukae, a oia ka makou i olelo ae la:  Hapala ke kea na ka ele ka ai.

HAUNAELE EWA KA MOAE.

     O ka hopena o na kue a Mokimana i hana ai no ka wae ia ana o Monwar, Pake, oia kekahi moho holo balota a ka aoao Home Rula ke lohe ia aku nei, ka leoo kekahi poe Home Rula oiaio e kakoo ana i keia manao.  E wae ia no ia maa Hawaii wale no no poe na lakou e hooponopono na kanawai o ke Teritori nei, aole hoi i Pake kekahi e komo pu mai.  Nolaila, ma o ka nui o keia mau leo kue eia he palapala kakauinoa ke lawe hele ia nei e kue ana i ko lakou koho ana ia Monwar, a na lohe mai makou he mau haneri i hoopaa aku la i ko lakou mau inoa.

     Ke hoike mai nei keia eia he mokuahana nui mawaena o na Home Rula a me na alakai oia aoao i haawi aku i ko lana mau kakoo ano no keia Pake.  O ke alahele wale no i manaoia ai malaila e loaa hou ai ka noho kuikahi ana iwaena o na Home Rula oia ke kapae ana aku ia Monwar mawaho o ka paa balota a ia aoao.