Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 39, 27 September 1902 — Page 7

Page PDF (732.24 KB)

This text was transcribed by:  Brie Lacaille
This work is dedicated to:  My Family

KE ALOHA AINA

 

MOOLELO HOONUI PUUWAI

NO KA

KAKELA LANAODA

KA

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea

KA

Pua Lilia Ahiu o Sanadela

MOKUNA XXV

 

KA MAKUA MONEKA O KA MANAOIO

            Kuu kane! Kuu aloha! Haku Lanafoda a eia au o kau wahine e ka Pua Lilia ua hoea mai no ka hoopakele ana ia oe, oia na huaolelo i pua ae mai na lehelehe ae o keia makua moneka, a puili aku la oia ma ka ai o kena kane a uwe iho la, oiai ka haku opio e nana iho ana me na maka pahaohao me ka nalu ana iloko iho ona, au kuhihewa a hehena ia paha keia moneka.  Ua hoao ae ua Haku opio aia e pale i kela mau lima e puliki paa ana ma kona ai me ka makaukau e luai iho ina huaolelo kakana no keia mau hana hoohenehena a hoohaahaa iaia, aka, ua puka hou aku ka leo o ka mea me ka aeu moneka me na hua olelo i kamaaina iaia, alaila, ike a hoomaopopo iho la ia, o ka leo o ka leo no ia o kana aloha hemo ole, a o na huaolelo o na huaolelo no ia i kamaaina kona lohe ana mai na lehelehe ponoi mai o kana wahine aloha, alaila, he puili ana o na lima a apo mai i ke kino o kana mea aloha, he kulou ana iho a muki honi ma na lehelehe, alaila, me ka leo haalulu o ka mea i haawe ia e kela me liliha he aloa ua ninau iho oia.  Kuu Pua Lilia Ahiu mahea nei kou hiki ana mai, a e kuu aloha, pehea oe i hoea mai ai elise me keia a'u e ike nei?

            Me ka leo e honehone ana au hoike ae ka Pua Lilia i na mea apau, a ma ka hope o kana mau olelo wahi ana i hoike ae ai na ke aloha wale no o ke kane i kono mai iaia e hoea aku ma ia po a haawi i kane mau hoopakele ana i na he mea ia e loaa ai i ua aloha nei ana he palekana, a mamuli no hoi o ia mea he aloha ua iki ole iaia ke ai a moe pono, a ua hiaa mau oia me a noonoo he nui nona.  Aka, wahi hou a au Pua Lilia ala, ua lohe aku la oe i na mea apau e kuu aloha a me ke kumu o ka'u huakai i hoea mai ai malalo o keia aahu hemolele o ka manaoio, nolaila, o kau lelo hooholo oia wale no koe e pono ke noonoo ia i keia wa ano.

            Alaila owau wale no kau e hoopakele ana?  Pehea hoi ko kaua moi aloha, aole anei oia pu kekahi e loaa na hoopakele ia aoa?

            E hoopakele pu ia oia e pono ai, aka, no kela wa @ e hoopakele i oe iho mamua a ke loaa ia oe ka palekana alaila ia wa e noonoo ia ai ka hana e haawi ia ai na hoopakele ana i ka moi.  Aole anei o keia ka kaua olelo hooholo maikai loa; wahi a ka Pua Lilia Ahiu.

            Ua maikai keia mau hoolala ana i ka noonoo o ka Haku Opio, nolaila mamua o ka pau ana o ka manawa a kauoha ia mai kana wahine no ka haalele ana iho i ke keena paahao, aia ua Kuewa aia o Lanafoda ua makaukau ma ke kulana makaala o ka hoopakele iaia, a he paahao i hoopaa ia ma ke Kakela Husa no kona hopena weliweli e loaa mai ana i ka la apopo.

            Oiai ka haku kane ma kona kulaa o ka makaukau, a o ka haku wahine hoi iloko o kona aahu moneka o ka manaoio e kali ana no kela minute a ka lunapaahao e wehe aku ai i ka puka, aia hoi iloko o ka nana kapalili ana a ka puuwai, aia ke ki ua nakeke mai la, holo hope ae la ka laka, uwi ae la na ami hao a aia ka puka ua hamama ae, a i ka luna kiai i kiei mai ai iloko no ka hoike ana mai i ka makua moneka, ua pau na pau na manawa i ae ia ai nona aia he owaka ana me ka hikiwawe a ma luna kiai nei i moeuhane mua ole ai o kona hopena ia, ua moku pu ae la kona poo a kaawale a haule iho la kona kino poo ole iluna o ka papahele pohaku he kino make ua pau kana mau hana ma keia ao.

            E like me ka hikiwawae o ka hala wai o ka lunapaahao me kona hope na, pela no hoi ka hikiwawe o ka haalele ana iho o no haku opeio i ke keena paahao, a nihi hele aku la ma kahi pouliuli o ke kakela, a hiki i ka hoea ana ma ka puke pa, a o ka hopena moeuhaue mua ole ia i loaa i ka lunapaahao, oia hopena like ka mea i loaa i na kiai puka, alaila, hemo laelae aku la me ka maalahi ka paahao me kona hoopakele kamahao o ka aahu moneka o ka manaoio, a hui a halawai pu me ko laua mau kanaka.  Alaila wahi a ka Pua Lilia Ahiu, eia ka manawa e haawi i kau mau hoopakele ana e kuu aloha no kou moi, au malaelae ke ala a meha pu hoi me ka pakaua.

            Malalo o kekahi hoailona i haawi ia ae, aia na naita he kanaka ua komo aku la no loko o ka pakaua malalo o na alakai ana a ka hakuopio a pii pololei me ka wiwoole no ke keena oihana o ke aikoa nui o ka pakaua, a kauhoa me ka leo oolea o ke kukala no ka hookuuia mai o ka Moi Kale ano, a i ole e hoopakele ia  no oia malalo o ka ikaika o na mea kaua.

            He puiwa me ka aa ana o na maka, a naka haalulu iloko o ka makau nui o ia na haawina weliweli i kau aku maluna o ke aliikoa e hiki ole ai iaia ke hooko a lawelawe i ka hanohano o kana oihana a malama i ka pono o ia paahao i wa hele aku malalo o kana mau hoomalu ana a i kona mau ukali hoi aia pu lakou i loko o ia kui na hookahi; wahi a ke alakai o na naita.  E kuu mau hoaloha malalo o ka malamalama o na hoku a iloko hoi o ka pouli o keia po, e loaa i ko kakou moi ka palekana o ka mahuka ana mailoko akuo ke kekela nei, ao ka holopono o na lawelawe ana ina hana i hoolala ia, ala na hilinai ia ana maluna o ko okou mau maao wiwoole.  Ano e na hoaaloha, e wehe ae i ka oukou mau pahikaua, a e u maluna o ke kahua makaala o ke kiai a hoolohe no ka wa o ka leo ole e poha mai ai me ka hoailona no ka haalele ana i ke kahua o ka oukou hana kiai.

            Na keia mau olelo a na alakai o na naia i kauoha awiwi i ke alii koa, e pane una huaolelo okalakala o ke kuaki, a ma kekumuhea la i oaa ai i ko lakou kuleana komohewa ka mana hoohaahaa i ke ku@na kapu o ke Kakela H@.  Aka, o ia mau olelo pha ukiuki a ke aliikoa, ua loaa aku ia me na hoike pakike mai na maka pahikaua aku a na naita he kanaka e halaoa ana mao a maanei o kona kino, a me kona mai ukal e hiki hou ole ai iaia ke hoopuke i huaolelo.  Aka, mahope iho nae o ke pha wawalo ana ae o ka leo ole me ka naio ana aku o na naita, alaila, ua puka a luai ia ae na huaolelo hailiili mai na lehelehe ae o keia aliikoa, e hoino ana me ka awahia nui i na uhane daimonia a me na daibolo apau o ka pouli, o ka pakele ana o na paahao i pulakaumaka loa ia e kona aoao, a o ka laepaa nui hoi nana i hoopohihihi loa in a noonoo o ua aliikoa ala e hoolilo ia ai kona mau noonoo maikai i noonoo hehena o ka pupule, a o kaa hoike pili oihana i ka la apopo e pili ana i ka pakele a me ka mahuka ana o na paa hao, oia ka puupuu mua loa o ka ikaika nana i wawahi ka manaolana o na alakai kipi e auhee iloko o ka hoonaukiuki nui o ke kuaki.

 

MOKUNA XXVI

KA MOI KUEWA O NA PLELEKANE KA HAKU OPIO AEA O LANAFODA

 

            He poha alapine ana no ka leo o ka ole, he halulu ana na na kapuai lio a nalohia ae, aia  na mea hoohikilel haui o  na minute i hala ae la au meha iho la me ka pakanu, a o ka leo inaina hailiili e haehae ana i na eheu weha oia kakahiaka a ka pouli e uhi ana, o ka leo no ia o ke aliikoa nui o ka pakaua e hoopuka ana i na olelo ino like ole no ka pakele a mauka ana o na paahao imua ponoi o kona mau maka aa a me kona mau pukaihu hamama.

            Mao na lani ala, owai la keia lae paa me a manao diabolo o ka wiwoole i hoea mai nei a hoopakele i ka moi mai kona keena paahao aku  Aole wale hoi o kela moi wale no aka, o kela kanaka opio a alakai kekahi o no koa aupuni.  O ka loaa ana ia laua he pakele, he puupuu ikaika o ia @ i wawahi mai na manaolana alakai o ko makou aoao, a e na aumakua o ka pouli, owai ka laepaa nana keia mau hana? O kela wah kapunapule moneka anei? Aole! Malalo o ko'u hilinai a paulele no kona kulana hemolele loa o kela aahu loihi, aole loa o'u maaoio ua apuhi a apka ai oia ia'u, a ina nana kela mau hana epa me kela aahu loihi, alaila e pono oia e huli ia a loaa a ki poka me ka hookolokolo ole ia.

            Ua nui a 'ehu'ehu wale na olelo inaina i 'ua ia ae e ua aliikoa ala, a i ka wa i loaa hou mai ai iaia ka hoike no ka make o ka lunappahao a me na hoa kiai puke, ua luai hou aela ia i na olelo inaina o ka hoino me ke kapa ana i ka makua moneka he laepaa.  Alaila, me ka hoohakalia ole ua hoouna koke aku la oia e elele i ke aloalii o Ladana, o hoike aku ana i kona mau poo ma ka oihana, no ka pakele ana o ka Moi Kale Kuaka a me ke alakai o na koa aupuni.

            Alaila, mai ka hooua i kana elele no ke aloalii, ua haawi koke ae la i ke kauoha i na koa kiai o ka pakaua no ke alualu aa aku ma ka meheu o na pio mahuka, a ki poka ia lakou ka minute mua loa e halawai ai ka ike a ko lakou mau maka me na pio.  Aka, a hiki i ka hohola ana mai a na erheu malamalama o ke kakahiaka maluna o ka aina, aole loa lakou i halawai ai e na ulialaki o ka pomaikai, a ua lilo hoi keia klana makapaa o ka paoa i mea hoehaeha nui i ka noonoo o kahi aliikoa, a ua ku au hoi oia imua o kona mau poo ma ka oihana a pane in a ninau like e niele ia mai ana iaia.

            O kela lono o ka makuka a pakele o ka Moi Kale Kuaka a me ke Kuewa o Lanafoda, ua holo ae ia a puni ka aina, a ua like ua lono ala me kekahi pukuniahi ikaika loa iki ia iloko o ko lakou manawa o ka haupu a halia mua ole, a einoole, aia kela a me kiea punana o na kipi na piha me na leo have ahiu e wawaio ana iloko o ka lewa me ka hopu ana i ka lakou mau mea kaua a hookolo mahope o ka enemi, a o ka oi loa aku paha o ka piha kuaki a me ka puiwa loa; oia no na hoa o ka aha kuka e hono ana maloko o ko lakou keena a hoolala no @ hana a ko lakou aoao e lawe mai ai me ka ikaka loa e ahewa loa ia ai ka moi a me kkona mau kokua.

            Ekolu tauani paona uala i hoouna ia mai ia ia Komisina mahiai Taylor no ka hoolaha ana aku ma Hawaii, maluna mai la o ka moku ahi Alameda i loaa mai ia keia au anoano uala.  E hoouna ia aku ana he hapanui o lakou no Kula, Maui, no ka hooulu ana malaila.