Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 40, 4 October 1902 — Page 7

Page PDF (768.69 KB)

This text was transcribed by:  Michele Anna Jordan
This work is dedicated to:  for Wayne Kalioholani DeLaura, and thus I end as I began, with boundless love

KE ALOHA AINA

 

POAONO, OKATOBA 4, 1902.       7

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

 

––:NO KE:––

 

KAKELALA ANAODA

 

––:  KA :––

 

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

 

––:  KA :––

 

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

 

––––––––

 

MOKUNA XXVI.

 

––––––––

 

KA MOI KWEWA O NA PELEKANA–KA HAKU OPIO AWA O LANAFODA.

 

E like me ka wawalo ana o na leo have ahiu o ko lakou mau kanaka, pela no lakou i hoopuka ae ai i na olelo hailiili ma ko lakou mau lehe lehe me ka hoahewa ana i ke alii koa, e noho hoomalu ana maluna o ko ke Kakela Husa ikaika kiai. Ua puka awiwi ae ke kuahaua kahea i na koa, a hoouna pupuahulu ia no ke kahua o ka hana, a mamua ae o ka napoo ana o ka ia,aia na wahi a pau o ka aina ua paa i ke kiai ia, a o na alahele a hoea aku ai no kela a me keia awa kumoku, ua paa wale no i ke pauiku ia. Alaila, in a peneia iho la ke kulana makaukau a me ka ikaika makaala o na kipi, he mea maopopo aole loa he alanui no ka pakele o ka moi a me kela alakai Opio Kuewa o Lanafoda. Aka, ua haula hope anei ua kuewa ala ma kana kahua hana o ka hoopakele ia laua a me kona moi ana i aloha ai? Aole loa!

 

Ma keia po i loaa ai ia laua ka hanohano o ka lilo ana he mau ka naka lanakila i pakele mailoko mai o ko laua keena paahao, malalo o na kokua ana a ka Lede Lanafoda me kona kulana makua mokeka o ka manaoio, a ia lakou e hoouna ana i ko lakou mau ho imua me ka ikaika, a me kahi he mau mile ka mamao mai ke Kakela Husa aku ua hoomaha iho la lakou, ua huli ae ke Kuewa o Lanafoda malua o kana wahine a kamailio i keia mau olelo. E kuu Lede, kuu aloha hoi, ma keia wahie hookuu aku ai au ia oe a me ko kaua mau kanaka e huli hoi aku me ka awiwi no ke Kakela Ulaula, a e hoomanao he la no e kiai mai ana e hoea hou aku ai au i ou la. Alaila, me na puili aloha ana mawaena o ke kane a me ka wahine ua kaawale ae la lakou, a noho kokoolua iho la ua kuewa nei o Lanafoda me kona moi a kali no na minute a ke alaula o ka malamalama e wehe mai ai i na sekona o ke ka kahiaka.

 

Mamua o ka wehe ana mai o ka malamalama o ke kakahiaka nui, ua huli ae ke Kuewa o Lanafoda a hoo manao i keia mau olelo imua o kona moi. E kuu moi; Ano he mau kino kanaka lanakila kaua mailoko mai o ka mana o na enemi. Aka, na hele nae kaua me ka ikaika e ku aku ai imua o lakou a kue aku i ko lakou mana pakaha o ke kipi. E like me ko kaua kulana hele a nawaliwali me ia mea he ikaika, pela no auanei kaua e lilo ai i mau kuewa ma na ululaau ponoi o ko kaua aina nei.

 

Ae,––e kuu moi, e lilo ana oe he moi i olelo ia ai Ka Moi Kuewa o na Pelekane, o awau hoi he kanaka e aea ana ma ka ilihonua mai ke alo mai o ka'u mea aloha. E hoea mai ana ka huli a me ka imi ia no kaua e loaa ai ia kaua he hoopai ehaeha loa ke paa pio kaua, a e auheo a e lilo ana kaua me he mau mea hohe wale ala e holo ana imua o ka inaina o ka poe ikaika. O ka hokua o ko kaua mau lio k o kaua mau home, a o keia mau waonahole ululaau ana ko kaua aupuni oiai ko kaua mau la o ke kuewa a me ka @@@. Aka, e kuu moi aloha, iloko o na ia o kaua e kuewa aku ai me ka @@@ ana , e hoea mai ana no he ia e hoihoi hou ia mai ai ko kakou mau pone i pakaha wale ia, a e welo hou ai ai hoi kela have kahiko alo ha i huki ia ilalo. Ano e makaukau kaua no ka hele ana aku ma ko kaua alahele o ke Kuewa a me ka Aea.

 

Ua kulu a kahe iho na waimaka o ka moi no keia mau olelo a ke alakai opio, a kiheahea ae la maluna o kona mau papalina haikea, a ua hoike mai kona mau helehelena i ke aloha oiaio; i hui ia me ke kau maha. Alaila, me kela mau haawi na loaluu e hekau ana maluna o ka moi, ua hoomau aku la laua ma ka laua huakai hoapakele o ka mahu ka e kuewa a e aea maloko o na ululaau, oiai aia ka malamalama o ke kakahiaka ke wehe mai la.

 

Oiai ka Moi Kuewa o na Pelekane a me ka Hoku Aea o Ladana e hoomau ana ma ka laua huakai, aia hoi ua poha wawalo ae la he lehulehu na leo o le mai kela a me keia wahi mai o ka ululaau, a oia hoi ka ka Haku Aea o Ladana i hoomanao mai ai i ka moi. O ka poe huli kela e imi nei ia kaua. E koa ka manao e kuu moi, a e aa hoi me ka wiwo ole imua o ka ikaika o ko kaua mau enemi. Ano e makaukau.

 

Alaila, lalelale ae la ua Haku Aea nei iaia iho a aui ae la kona lima, a ia wa i oloio aku aku ai ko laua mau lio me ka mama nui e hahai ana hoi ka moi mahope o kana alakai, a na ka leo peha o ka pu i ki @ mai ia laua i hoike mai i na paahao ma huka ua ikeia laua, a e hahana ana ko laua mau kua me na huaale ke pau a na enemi, in a aole laua e haa wi ana i ka ikaika holo puahiohio hoopakele o ko laua mau lio. No laila, me ka eleu nui aia na lio o ua mau opio ala ua kunpau aku la i ka holo, me he la eia laua iluna o ke kahuakaua a ko laua mau pukaihu i maa'i ka hanu ana i ka hohono o ka uwahi pauda, e ahai ana me ka hoomanawanui ma kela a me keia wahi a ko laua mau me@ hooholo e makemake ai.

 

O ka leo hooho ahiu o na enemi ua wawalo ae la maloko o na paia ululaau, a o ka lakou mau o-le ke poha alapine ala ia me ka ikaika e haehae ana i ka meha anoano o ua mau ululaau ala, e hiki ole ai i na "manu" o ia mau waonahele ke ku paa @@ ko lakou kahua o ka wiwo ole. Aka, heaha ia ia mau @@o i na kanaka i hooliloia ko laua mau la o ka noho auoli ana i mau la no ke kuewa a me ka ae? A heaha hoi ka weliweli ia o ia mau kaiahea leo nui i ua mau kaoaka aia i s@la ia ko laua mau lae––he paahao malalo o ka hewa kipi kiekie e waihoia ai ko laua mau poo maluna o ka paepae oki––Aole loa! Hookahi wale no mea a laua i weliweli nui ai o ko laua paapio hou aku, alaila, he mea maopopo me ka oiaio loa, aole loa he hoopakele nui malalo iho o ka malamalama o ka ia e hiki e kaawi hou mai ia laua ia mea he lanakila, a o ka hopena hoopaapaa ole ia he make maluna o ka paepae oki me na poo ihookawaleia mai na pauku kino ae.

 

Me ka wiwoole o na wiwoole, ke koa hoi o ka manao ua alakai aku la ka Haku Opio i ko laua alahele a ua haku opio la i hoopuka ae ai mahope iho o ko laua holo hoomaha ole ana no kekahi mau hora mai ke kahua hoopuni aku o na enemi––ua palekana kaua e kuu moi––Aka, ua palekana mai laua mai ka imi a huli hoomaha ole ana aku a ko laua mau enemi. Aole, e like me na mea i ike mua ia ae nei, a oiai he mau opio a paahao laua i manao nui ia e ka aoao kipi, a he mau enemi ino hoi i palakaumaka loa ia eia aoao, nolaila, he mea paakiki ka hiki ana e loaa ka olelo, ua palekana loa la ua mai na hoopuiwa a hoohikilele ana a na enemi. He oiaio no, ua loaa ia laua ka palekana a me ka lanakila mai na enemi aku, malalo nae o kela moto wale iho no he Moi Kuewa a me ka Haku Aea.

 

Iloko o keia kulanakauhale ae la e ikeia no ka Moi Kale Kuaka e holo kuewa ana maloko o na ululaau o kona aupuni ponoi me kona ko koolua ka Haku Opio o Lanafoda e aea hele like ana ma ia kulanakau hale hookahi, oiai aia pa kipi me ko lakou kulana makaukau o ka hulianahi, ua piha na ululaau o Pelekane, e imi a e huli ana no ka lakou lawehala. Alaila, i na pela iho la ke kulana makaukau a me ka makaala o ka aoao hou ia lakou ka paa ana o ke aupuni, he mea maopopo loa ke ike iho me ka hoohewa hewa ole, aohe puuhonua hoomaha no na paahao, koe wale no keia hopena i sila ia maluna o kaua––Kuewa a me Aea.

 

O keia paha ka mekamua loa o ke kau ana mai o kela haawine eha eha loa o ke kuewa a me ka aea @@@ luna o ka Moi o na Pelekane, e hoolilo ana i na ululaau nahele ahiu a ka aina me he m@u poka hahai holoholona aia, a o ki Haku Opio o Lanefoda, o ka helu elua iho la keia o kona loaa ana me keia haawaina o ke ehaeha, a i oi loa aku ma ka hookaawale ia ana mai mai kana wau mea aloha mai. Aka, iloko o na la o ka noho kuewa ana me ka aea, aole loa i hoohala–a haule hope ka Haku Aea o Lanafod@ ma ka imi ana i pono uo laua me kona moi, ka aina, k@@lahui a me keia have nani aloha i hukila ilalo, a o ua manawa ala o ka hooko oihana no ka pono ia o na mea aloha apau, o ia no keia a me keia minue e loaa ai ia laua he wa e kipa aku ai no ke Kakela Ulaula o Samafila, a maloko o na paia anoano a mehameha ha mau o ka halelua o ka ohana Sem@f@@a, malaila e ikeia ia ua Haku Aea aia e hoolaia ana i kan kumuhana hooilikaua hoopakele i ka nohoalii a me ke aupuni mai ka mana mai a na enemi. E @oole mau mahina pokole mahope mai, aia na elele a ua Haku Aea nei ua komo aku la ma keia a me keia wahi e noho ia ana e na poe aloha alii, a hoeueu i na manao aloha aina iloko o lakou ma ka inoa o ka moi a me ke alakai wiwoole o na kahuakaua i hala, a he mea oiaio ma ka olelo pokole ana ae, aia kela kanaka a me keia kane ka i kuuiia kona umauma a me kona puuwai me ka huaolelo haaheo o ke aloha alii, ua ku ae me ka ma lie a hookala i kana mau mea kaua no ka hoomakaukau ana iaia iho, no keia manawa e kahea la mai, ae e aia e au ua koa aloha alii, a paio no ka hanohano a me ka ihiihi o ko lakou moi i hoonelaia me kona mau pono pilipaa mai na kupuna mai. Alaila, i kela a me keia manawa a na elele e hui aku ai me ko lakou haku opio ma na wa like ole o ka lakou halawai, e waiho koke aku no lakou i ka lakou hoike pili oihana o ke kulana holomua, a o na a'o a me na alakai ana a ka Haku Opio maluna o kona mau elele, ua hoolalala me ke akahele a me ka malu loa e hiki ole ai i na pepeiao o ka enemi ke lohe a me na maka hiaa o ka lakou mau kiu ke ike, alaila hoike aku la oia "Haku Opio" imua o kona moi." Ua kokoke mai ka hopena o ko iaua mau la Kuewa a me ka Aea.

 

––––––––––––––––––––––––––––––

 

He ui@@@mahiehie no ke ola'o. Kalani i keia mau la'e nee nei.

 

OLELO HOOLAHA.

 

–––––––––

 

Ke kauoha ia aku nei na poe a pau he mao lio ko lakou maloko o ka pa hanai holoholona o Kapalama, e hele koke mai e uku no ka malama ia ana. A in a aole lakou e hele mai e uku maloko o 15 la, alaila, e kuai kudala ia aku ana lakou.

 

Owau no me ka olaio,

 

ANTONE DE COSTA.

 

Honolulu, Sept 30, 1902.