Ke Aloha Aina, Volume X, Number 27, 2 July 1904 — HE MOOLELO HAWAII -NO- PAKAA -A ME- KUAPAKAA NA KAHU IWIKUAMOO O Keawenuiaumi KE ALII O HAWAII, A O NA MOOPUNA HOI A Laamaomao! [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII –NO– PAKAA –A ME– KUAPAKAA NA KAHU IWIKUAMOO O Keawenuiaumi KE ALII O HAWAII, A O NA MOOPUNA HOI A Laamaomao!

Ke Kamaeu Nana i Hoolakalaka na Makani a Pau o na Mokupuni o Hawaii nei, a Uhaoia Iloko o Kana Ipu Kaulana i Kapaia o ka IPUMAKANI A LAAMAOMAO. Ohiia, Houluuluia, Waeia a Hooponoponoia e MOSES K NAKUINA. I KE kokoke loa ana aku i kahi e pua ai o ka malolo, ua kahea ae la ka lawaia nui, e hoomakaukau na waa, e hookuene pono, e kai like i hookahi ka umauma o na waa. O ko lakou nei holo like aku la no ia, aia nae ko Pakaa waa iwaenakonu, a no ka hiki koke o na waa ku i na waa upena, ua loaa e ka malolo ina lawaia o ia mau waa. I ka ike ana o Pakaa i keia, i iho la oia iloko ona, aia kahi o ka i'a la i kela poe kanaka o na waa kihi he ole loa keia wahi, e holo ana au mao. Ia wa hoopupu iho la ia i kana hoe a kuemi hope mai la kona wahi waa, a i ke kaawale ana mai, ua hoea ae la keia mawaho ae o ua waa a loaa na waa kihi, a no ka uuku no o ko ia nei waa, nolaila; ua palamimo aku la no ko ia nei wahi waa a komo ana mawaena o na waa kihi. Akeakea mai la na kanaka me ka leo nui pu mai, aohe nae o Pakaa hoolohe aku, aka, pai ae la no keia i ka alihi o ka upena, a o ka i'a i hei hopu iho la no keia a hookomo i ko ia nei waa, na ko ia nei pakela pipili a poalo ana mawaena o ka auwaa nui, ua mahuahua no na malolo i loaa iaia ma ka hopuhopu ma ka pua mua ana, a pela aku ia pua ana aku, a hiki wale i ka wa i hoi ai o lakou. Mamua o ka hoi ana, ua haawi ia mai ko lakou nei haawina i'a, ia Pakaa i hoonui ae ai i kona mahele a me ka ia hopuhopu, ua hiki aku ka huina o kana mau i'a i ka elua a oi kaau. A makaukau lakou nei e hoi hoohaili ae la no o Pakaa, penei: Ea, owai o oukou ke aa mai e heihei waa kakou, a o na malolo no hoi a kakou ka waiwai pili? lna no hoi au e make ia oukou lilo no hoi ka'u i'a ia oukou, a ina no hoi oukou e make ia'u lilo no hoi ka oukou i'a a pau ia'u. Aa mai la kekahi kanaka iaia, a he hookahi no hoi oia ma kona waa he kanaka nui nae hoi kela, a he wahi keiki uuku wale no o Pakaa

O kaua ke pili? wahi a ua kanaka nei. Ninau aku la nae o Pakaa, ehia au malolo? Elua no kauna, wahi a keia kanaka i pane aku ai. Olelo aku la o Pakaa, aohe e pono o oe ko'u hoa e pili ai, no ka mea, he uuku kau ia, aia a nui e like me ka'u alaila, o ko'u hoa pili ia. Ehia au malole? wahi a kela poe. Elua a'u kaau malolo. I ka wa i lohe ai kekahi poe e ae i ka nui o ka i'a a Pakaa, hookaha iho la lakou i ka ia a ke keiki me ka makemake e lilo ia lakou, nola ila, kahea mai la kekahi kanaka, o kakou hoi ha ke pili, no ka mea he makemake hoi oe i ka nui o ka i'a. He ewalu makou o ko makou waa, a ina e pau makou o keia waa i ka paumi malolo, ua like ia me elua kauna me na i'a keu elua a ka mea hookahi, o ka |awa no ia o na kaau elua e like me ka nui o kau i'a. Aia no paha ia ia oukou, wahi a Pakaa, ina ua hooholo like, aa hoi e heihei me a'u, alaila, ua makaukau au. Ke ike nei au e eo ana au ia oukou, oiai ke ike mai la no oukou he wahi keiki uuku wale no au, aohe i paa ka malo i ka hume, a o oukou hoi ewalu oukou kanaka makua i lena na ku'i ma ko oukou waa a aohe a oukou mea e hopohopo ai, nolaila, aole au e hoi hope a hohe wale aka, ke aa nei au e heihei me oukou. Ia wa i pane pualu like mai ai ua poe kanaka makua nei, ke aa aku nei makou e heihei kakou. He nani ia ua holo ae la ka heihei a kakou, wahi a Pakaa, nolaila ea, homai ka i'a a oukou ia'u: Aole, wahi a lakou la, ia makou paha ka malama o ka ia a kakou. Aole wahi a Pakaa, ke ike mai la no oukou he wahi keiki, uuku wale no au a aohe o'u ikaika e hiki ai ia'u ke au'a iho i ka i'a, a he hana palupalu loa na oukou ke kii ana mai i ka i'a a lawe aku, ke make au ia oukou, aka, ina hoi e make oukou ia'u e au'a piha auanei oukou i ka i'a ke kii aku au, a nele hoi au i ka pili, a poho ka luhi ana o ko'u mau poohiwi i ka hooikaika ana i ka hoe no ka pili. Ua pololei oe e ke keiki, wahi a lakou, ua holo e like me kou make make. Ia wa i hoe aku ai o Pakaa a pili ma ka aoao o ka waa nui, a hooili ia mai la ka i'a a kela poe a pau i luna o ko ia nei waa, i ka pau ana i mai la ua poe kanaka makua nei. O ka waa e hiki mua ana i ke one maloo la ea, lilo ke eo ia waa ea? Ae, wahi a Pakaa. I ka makaukau ana o na mea a pau, ku mai la kekahi kanaka o kekahi waa okoa aku e hookuku like i na waa, a i ke kaulike ana o na waa ua paha mai la oia penei; Ku ku-ai-moku O Lahaina, O i-a.

I ka oia ana, o ka hoe aku la no ia o ka poe o ka waa nui a holo aku la lakou, a holo pu me ka auwaa, a ke apa wale ala no o Pakaa i hope i muliwaa. A kaawale aku la ka waa nui, hoohuli ae la o Pakaa i ka ihu o kona waa i ka makani, a kukulu ae la i ke kia a me ka pe'a ana i hoomakaukau ai. Huli mai la na kanaka o ka auwaa e holo la i hope a ike mai la i ka ia nei mau hana. hoomaka ae la lakou e kamailio penei: Aia ua wahi keiki nei la ke apa mai la, aohe hoi he holo mai, wahi a kekahi. Auwe! ke hoohuli ala i ka waa ona i ka makani, i Kualoa, i Hanamanuea hoi, wahi a kekahi. Heaha la ia mea ana e hoala mai la? wahi a kekahi i hooho ae ai. He laau me ke palaumoena, aia la ke kukulu mai la, he mea aha la ia ana e hana mai 1a? wahi a kekahi i pane mai «ai. Kahea hoohenehene mai la hoi kekahi poe; Lohi ia kau e na keiki ua ike no paha aohe ikaika i ka hoe koi keia e koi ai i ka heihei. I ke ku ana e ke kia a kau hoi ka pe'a, alaila hoohuli hou ae la ia i ka ihu o ka waa ona iuka o ka aina, pa mai la ka makani mahope, poho aku la ka pe'a, i ka piha pono ana i ka makani, hoomaka aku la ka waa e holo, pahu iho la keia i ka hoe a paa hilinai aku la i hope, a he uli wale no ka hana i ka hoe, a ke ahai la ka pupuhi i kahi waa o ia nei, a puana ae la ia i keia wahi lalani mele. Pupuhi kai o Ukoa Puhalahio ka ihu nana i ke kaao Haalele i Puna na hoaloha Ke lilo nei keia la Lilo i ka wai. I nana hou mai ka hana o na kanaka o ka auwaa e holo aku ana keia me ka hikiwawe loa, a ke ike pu mai la no hoi lakou i ko ia nei hoopunonohu hele aku mahope, a i ko ia nei kokoke loa ana aku o ko lakou wa ia i hoopapau loa iho ai i ka hoe, oiai, mai ko ia nei holo ana aku ua hala loa lakou la imua, a he aneane wale aku no koe e nalowale, he ike koliuliu wale ia aku no, aka, aole i emo hahani ana keia mahope a o ka loaa koke iho la no ia o lakou ia Pakaa. Ia ianei e holo aku ana ke hooho mai la na kanaka me ka uwa mai Ei ae ua keiki nei—e! Ei ae ua keiki nei me kela mea nui e hoopunonohu mai nei, a ke noho mai la la aohe hoe, a o kakou ia e pa'u nei. I ke kaalo ana ae o ko Pakaa waa ma ka muku o ko lakou la waa, ua hooikaika loa iho la lakou i ka hoe ana, aka, he mea makehewa wale no ia no ka mea, he kaalo ana ae ka ua heo aku la o Pakaa. I ko Pakaa ike ana mai i na kanaka makua e hooikaika ana i ka hoe, ia wa kahea aku la keia me ka leo nui.

"Ikaika, inu i ka wai o Wailua Aia o Kalanipuu la ke au mai la i ke kai, Ua pa—e. O na pae a ka hookele, Na ulua a ka hooluu Na ola a kahuna e pa—e, Ikaika, pae ka waa. Ai mua ka hoi ke keiki makahiapo i ka malolo mua a Kau." Ua kuaki loa iho la ua poe kanaka nei i keia kahea ana aku a Pakaa, a ua hoonaukiuki loa hoi i ka ia nei akena aku i ka pae mua iuka a ai mua i ka malolo a Kau. Aohe o Pakaa nana mai ia lakou nei oiai, ke pae la ko i ala waa i ka ale, oia no oe o ka mahimahi, aohe no hoi i emo pae ana keia iuka, a eo ae la iaia nei ka heihei, a lilo ae la iaia na kaau malolo a ua poe kanaka nei a nele aku la hoi kona poe hoa pili. Mamua o ko Pakaa pae ana aku iuka, ua ike e mai la na kanaka i keia mea e punonohu hele aku nei i ka moana, aohe nae lakou manao he waa, nolaila, hookanikani ae la lakou me ka uwa ana: Kela mea punonohu hoi e nee mai la i ke kai —e! Kela mea punonohu hoi e nee mai la i ke Kai—e! A no ka nee pololei ana mai no ke awa, nolaila, ua iho aku la na kanaka a pau ilaila. A i ke kokoke loa ana mai e ia ka he waa, me ke kia a me ka pe'a palaumoena, a i ka pae ana aku keia akahi no a maopopo ia lakou o Pakaa no ka keia, ke keiki a Laamaomao. Paapu ia mai la oia e na kanaka e akena a e mahalo ana hoi i ko ia nei akamai a piha naauao i ka imi ana i mea e pau ai ka maluhiluhi o ka poohiwi i ka hoe. Kokua mai la kekahi poe i ka hapai ana i ko ianei waa a kau i ke one maloo, e like me ka pili a lakou a pakahi malolo aku la o Paaka i ka poe i kokua i ka hapai ana i ka waa, a olioli hoi lakou me ka mahalo pu mai hoi i ka lokomaikai o ke keiki. Kulai iho la ia i ke kia o ka waa ilalo, opeope ae la i ka pe'a a hooponopono iho la i ka waa a pau, a ho-o iho la i ke koena o na i'a iloko o ke eke lauhala, kau ae la i ke kua a hoi aku la i ke ana o lakou. I ko ianei hiki ana aku ma ka waha o ke ana, ua ike mai la ka makuahine a kahea mai la. O oe mai la ia? Ae, wahi a Pakaa. Eia ka i'a a kakou la, wahi hou a Pakaa. Ninau mai la ka makuahine, ehia au i'a? He elua a'u kaau malolo i heihei mai nei nae au me kekahi poe he ewalu ko lakou nui a eo mai nei ia'u ka lakou kauu elua, nolaila, he eha a'u kaau malolo, ua haawi ia aku nei nae e a'u kekahi mau ia i ka poe i kokua mai nei ia'u i ka hapai ana i kuu waa. (Aole i pau.)