Ke Aloha Aina, Volume XIII, Number 14, 3 April 1909 — KE KULANA O KA HALEMA'I MOIWAHINE AME KA MALAMA IA ANA O KONA MAU MA'I. [ARTICLE]

KE KULANA O KA HALEMA'I

MOIWAHINE AME KA MALAMA IA ANA O KONA MAU MA'I.

Mr Lunahooponopono o ka nupe pa Ke Aloha Aika - e; - Aloha oe: — E ae oluolu mai iar'u a me ke poo loanao e kau ae la i kau wahi kaa wale o Ke Aloha Aina, a nana hoi 5a e ko-ke aku ma na kihi eha o ka Panalaau, i ike mai hoi ka lehuiehu o na Hawaii ponoi i ke ano a me ke kulana o ka malama ia ana o ko la kou mau hoakanaka maloko o ka heiau (haukipila) i kukuluia ai e Jko lakou Aliiwahine puuwai hama ma Emma Kaleleonalani, a nona hoi ka inoa e o nei, "Ka Hale Ma'i Moiwahine," i kia hoomanao poina ole no na hanauna apau e hoea mai ana ma keia hope aku. E lawe mai au i ka manawa iloko 0 na la omaka mua o ka mahina o Pel), ma ka la 8 mawaena hoi o ka hora 6 me 7 oia ahiahi i hiki kino aku ai kou mea kakau noloko o ke iahi o na rumi o ka Halema'i Moi wahine ma kapapahele elua. Ko'u Kuleana i Hoeaaino ka. Halema'i; Penei no ia: Makeahi ahi o ka la 6 o ua mahina la i olelo ia ae ia, ua hoihoi ia aku mamuli o ta hilinai o kana mau mea aloha lie home ia no ka hoola ana i na palapu o na poe apau i loohia ina nawaliwaii ma ke kino, a o ko'u manaoio maoli no ia, aka, ua hoo kuiheōa mai ka manao o ka ohana, mamuli o kekahi hiohiona kupaia naha a ku 110 hoi i ke kumakaia o jke ano holoholona, a haahaa maoli 5 ike a i halawai mai me na kiionohi niaka o kou naea kakau nei, ka mea nana i hoopuanuanu mai i kona mau aa-koko, auwe! Maluna o ka papa liele o kekahi o na rumi ma ka huli hikina e waiho ana ke kino nawali wali o ka mea ma'i roe na ehaeha apau e hoopuni aiia iaia, ā iloko Jioi o kona hanalepo ponoi, a ma imili hoi o ka pa-e ana aku o kekaiii leo i kamaaina loa iaia ka mea nana i hoolana aku i kona' mau ma 3iao luuluu a kaumaha, a hoopuka mai k i keia mau huaolelo: "Pe !hea au, e oluolu e boihoi aku ia'u no ka home # eia au la aohe wahi pono i koe." A oiai au e hakoko ana me na manao like ole e opuopu ana iloko o'u no kei t nanaina ku i kawalohia ua hoea mai la na wahine haole maiauia ma'i, he wahi wahine pila lahi poupou o ke ano aaka a piha huhu, a nana hoi na huaolelo ku i ka awaliia o ke aao uhane kanaka ole ilnko ona, a penei ua mau hua olelo nei uaua i hoowela mai i na aa koko o ka inaina nui ilokoo kou īiKHi kakau nei, ma ka huaolelo namn. ' 'Get-up, get-up you Ani mal." A eia paha ka unuhi ana ma ka kakou olelo makuahine. E ala, e ala e ka holoholona, A ia manawa i pane aku ai kou mea kakau. You take that old lady like an animal? Oh! you shut up, wahi a ka wahiue haole nurse. 0 ka pane a kou mea kakau nei maka huaole'o namu. You another? 0 keīa iho la na papako oolea i hoo ukaia mawaena o kou nvēa kakau a me ka wahine haole iuim\ (n>ea lualama ma'i) a oia ka kou mea knkau i hooaam ai i kona luna ikehaia i ka lokomaikai o ke Jvahi koiu ka hookomo ana iho i ka ma jiaa maikai iloko o ka mea ma'i, 1 ka hoopuka ana mai i keia mau huaolelo o ka henipakele nui i kou mea kakau. Fa oki» mai e kau i kou lima maluna o ka wahine haole. E ka lehule.hu o na Hawaii ponoī apau e heluhelu ana i keia nanehai, aoie au i makemake e hookelakela ia'n iho iuuia o ke akea liolookoa me kv>*u 4B«u kalaimanao, aka, no keia nmu kiunu ano nui a koikoi, oia keia: Akahi, Ka inoa mae ma« o ke Aliīwaliine puuwai hama ina Aiua. No k* loaa ana tve ike ame ke ku makaukau o kela a me keia ohana o kekahl mea ma l i e hoihoi ia ana iloko o ka halema'i ma keia miw. Akolu, Xo ka hoo £a*>koa aua ae i m Kauka 0 ka

1 Halema'i mai ka owili pu ia ana i aku iloko o keia mau hana.ekaeka a I keia poe wahine haole puuwai awa hua, no ka mea, e manao ja he ola 1 ka na e haawi ana nokela a me keia poe e manao ana e hoi no loko o ka haiema'i i hoola ia ko lakou mau palapu, apela aku, aka, i ke kaa ana malalo o na li'ma 0 keia poe wahine haole malama ma*i i uku ia me na dala nunui o ka pule a i ole o ka mahina paha, ua poino koke iho la ka kakou mau mea alo ha mamuli o ka maikai ole o na pu lama ia aha. Aha. He īiaawina j dala ko keia halema'i e hookaawale ia ana e ka Ahaolelo o ka Pannlaau j i kela a me keia elua makahiki, a | 1 oiai ke noho nei na Hale Kaukana i wai, a heaha la ka lakou e hana ai maluna o keia ninau. Ke 01 a 0 ka Lehulehu. I aha ia? I hoohema | hema ia, a e hoohemahema mau ia j aku anake ple na Hoa Hanohano o t na Ilale Kaukanawai e ha&wi mai I ana i ka lakou mau kokua ana ma luna o keia kumuhana ko'iko'i loa, Alima. Kela pono oi kelahela loa i loaa like i kela a me keia kanaka i i kokua pu ia e na wahine, i haawiia ! hoi e ke kanawai o ka aina i hano ! hano ai hoi ua kanawai la, a hano ! hano pu hoi ka lahui kanaka a me ! ke. aupuni. Ka pono Kivila pilipaa i o ke kanaka. | Ka'u Hana no ka Pono o ka.Mēā" I Ma*i a Nawaliwali. j Mahope iho o na minute o kela ! papaleo hahana ana mawaena o'u a i ine na wahine haole malama ma'i, , ua hooholo paa iho la ko'u manao e hoihoi koke i ka mea ma'i 110 ka i home a. ua hooko ia pela, me ko'u ; nana ole ae owai la ia mea e ku mai ana iinua o'ui na no ia o na k&uka o ka haukipila, a o kekahi mea e ae paha. Pane koke aku la au i ka . mea ma'i ina huaolelo e hoolana ia ai kona mau ehaeha. E hoomanawanui e hele ae au e kii i kaa a hiki hoihoi aku au ia oe no ka home. ' Ua kofcua nMi ia mai au maniuii o ka hiki pu ana aku 0 kekahi 0 ka ohana o k? mea ma'i me a'u, oia ka Hon J, Kamanonlu me kana wahine, a ua hoohauoli nui ia ' mai ko'u manao mamuli o ka hiki kino ana o ka hoa hanohano a ike kumaka nona iho i ka mea poino, loaa pu hoi iaia ka ike a homnaopopo no ka mea pono ana e hana ai iloko o ka Haie Kaukanawai, no ka pono i ke ola ame ka palekana o kona mau hoa Hawaii apau e hoi ana noloko | q k& haukipila ma keia muā. aku. j Ka Hiki ana i ka Home o ka Mea \ Ma'i a me ke kii ia ana o ke j Kauka. j O Kauka Ealuwina M D'aetor Bald ] win,' y kai kiiia no ka hele ana oi.ai e haawi i kana mau nana ana, a 1, ole, no ka hoonee ana paha i ka J inea ma'lllo kekahi haukipila hou , aku, aka, o ka pane a ke kauka, oia ■ keia, aole hiki ke hooni hou aku i ; ka mea maH mai kona wahi ae e • moe ana, no ka mea, o kona lawe ■ hou ia ana aku nq kekahi wahi okoa o kona make koke ana no ia, nolaila, ua hooko ia pela. A ma ka'u ike a hoomaopopo maoli ana ■ ua hoao maoli ke kauka me kona , noeau apau ma kana uiau lawelawe j lap;«ju ana e lai\akiia oia ma ka j hoola ana i ka uien nia i me kana , mau la&u i hilinai uui ai, apela io \ no, oiai, ua ike ia k.v loli a me ka | pii aua mai ka maikai 0 ka ; niea ma'i, no ka mea, iloko o na la ] 6 a e 7 ua hiki i ka mea, ma*i ke j ala nona iho, iiuho iliuia, a hiki pu ' iaia ke ku iluna me ka makaukan no ke ka i ana p kona ma'u wawae no ka hele aiia, aka, ua waiho ke kauka i kana rula paa me ka ohatia ' aole e ae i ka mea ma'i e uoho leilu { iluna, aole i ke ku ana iluna, oki, lo& aku hoi i ka hele holoholo ana ! nona ihv iloko o ka hale, a ua ma ! kaahikpehi, ! Malia paha o ha'oha'o :r»ai ka [ ineā heluhe'u l ke ano niaoli 0 ka * nia'l o ka nkm ina'i, a e hoike aku koii mea kakau, oia keia. Ala ma \ ka pumvai ka pilikia, ua uawaUw&li j maoh. ua han.iau Lioi ka patiu āua, 8 Aole oia \va'e no. aka, o ka puup&a * lop, o keia iho U ke auo , nui ka piiikia i 'oaa i ka iuea iu4*i ua h&uaih ka uuw iua 1 ! meka ke kai 0 ka pipi kuivi a me ka hua moa, ao'e kekaV, : , uiau e ae, *

Ea owai keia mea ma'i? oka pane a kou mea kakau, aole keia he mea okoa, aka, oia no o Mrs ,Kose Kaleiokamoku Anahu, i make ma Honolulu nei i ka 1& 1 o Maraki o keiā makahiki. Ūa hoopau ia ae la kekahi pohihihi 6 ka lehulehu o kona mau hoaloha, na makamaka, ka ohana apēla aku. Aka, aole ] pau ka pohihihi eia hou aku'no". Ma ka Nupepa Kuokoa'oka- mahina o Feb 12, a maloko o kekahi ona kolamu i ikeia ai kekahi manaopepa nana i alako aku i ka lehulehu iloko o kekahi kuhiliewa nui i ike a i hoo maopopo iaek'ouniea kakau, penei no ia. tTa hoike ia ma ua pepa Ja, ua hoihoi ia o R Kaleiokamoku Anahu iloko o ka halema'i no ke oki hou ana iaia, no ka mea, ua oki mua ia oia, ua maopopo kou mea kakau ia mea, he aneane 11 maka hiki i kaa ae nei, *a no kek oki hou ia oia ka'u e olelo ae he kuhihewa keia i hana ia, aka, ua olelo pu ia ua pek ax>eku pu ia eka haole molama ma'i o Mrs R Kaleiokamoku Analiu. ■ Aole i pau.