Ke Aloha Aina, Volume XV, Number 6, 11 February 1911 — He Moolelo Hawaii Nani. NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka. o. Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani. NO KEKALUKALUOKEWA. Ke Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawi A NONA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua. A O KEKALUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka. o. Puna

ma c n t i, e b;i makamak.') helu e lioomau kau;> i ka liool\>he Hpi ina (-iii'lo a Kauakahifslii o iia HslM ins iniiki o k,i pohai nlii o Piha no ka moalelo o tkana liua HB|''uni i k«na ipo ahiha, oia boi o HpO" l * o Kau -.ki.lnalii o hoiko ana i Hwou m.'Mi oiolo. k- hoolohe pono Aiwohiknpiw, a i ka pau »na HRa£tmiku nioa o na ok'lo & Kana oia hoi iu i hoike ia ae la, akn la u» Aiwohi iwi ia Kiniaka-hīahi no ke ano HH|a«"ahine helu ekahi o ka ui ana i aiaila, hoomau hoti mai la o Hfeoakahialii i kana mau ōfftlo: halawai nma kuu ivahi kahu Hmo npi wahuie iuiea oka ululaau HPk& inoa oia wahi o Palinii.pii |\\ha kavi wnhi kahw nei nuHpĒ' ano malihini a hoea i ua wahi HwsV' l mann hole wale aku la )u> a !<-', i i'" > i'kukahi hale a lua ole. Ho irti oka manu a he h no hoi o ka n .\r,n A iani'i i luilawai ai oia kaha) me na wahine nei. a na wahino noi o inot> mai ka iauei ikr aku, aia ihma ■k ehen o i.a manu, ahe keu no »%* nui lanna ole oka eha <> ko ia i k.» iko ;>na aku i ka waiho mai o kā Oiaiiu o K iiooa. Hn ta iain'i hoiko eeai īh'u. H*l noi halawai malihini ana o wa; nei mo īamn, ua nioau n*«i | Hr«flh : no la la \i ianei, no ko fa j : Ho Hawnii paha; iie Hj&ni paha; he O ihn paha; a i r «!-,a? l a 1." : ko ;'.kn no Hkl ki ia, ho oi« ; a hi> inau HB.wale im i kaahope i liopa k' l oia a Hp knna hansi alii, oia lī.'i au ne; a K> ko nuum man hoe\vaa i Koaau, Hnt ni'nau inai ua wahine noi iai» Hi, ina pah.a he kanaka ui ks Hpi hanai. t"a ae «ku no keia i |p»ā:ko uuu>i uoi aua aku iua walu i hm la, i wah:ni» oiu na ka ianoi lmH»i, 8 i kanē hoi ua wahine : H|r l r a ae inai uo ua wahine uoi '; noi a opa nni, T au skn ; Hk tn»ua 1 na kai t no ko «lo H| o ka'u nioa.i alohn ai, oU o Ra uo', 4ip fp;i aku hoi lea ■pii w&hi k;v.akA i v.ah:ne kela t T | HrH T a kanv':a r->ai na wahine ne! j Hj» nei, ponoi. 'K hoi oe ft kf 1a j H», knu kiino hoi, nu e olelo m.ii ' K hnailona o ko'u hiki ana'kn, j Huhlohe io.-u oh.a. a i k.uii aku ka ka A'f, al.iila, aoie tu ilok • a k.n.i nkn k-» .eo e ka A1 HPh iu> «w iloko o ia leo. Hte hou niai olua, a i kam ak't. k.i K'.opaio, e hooiuaopiipo il ' e hoeioakah-kao «uaiau nt?k*l ( Mo aku m.»i nkn aku v<». T1 m!oK P-Ap k, M • t i k 1 ! 1 > k *. u 1 !;e:V | f A ■<*. k i » K H.l- ' N , .' - i-n :*\ pv k\ i ■ > . i i., p - ' j •> • ) no 1 , • , •• *K. -i •. • u . . . , . . . t |1.. X- ko. ~ I -.1 » .!.»*- N 1. . • , ! I - ; -

ae o Ua waliine n«i i ka hale, ua pa nepnne or>lra !oa au f kuu wahikalm api, no ka wahahee ia'u. Ua kona <»u i na hoewaa o inaua e kupee ia oia iH-i a paa. O kahi * mea epiki nae, i kajntli ia ana'ku o uaoia mi 0 qa kanaka. no ke kupee ana ua nalowale iho la keia-. Ki« ka ananH, ua hala mua keia iuka o Paliuli, e ni«au a.i i ke kumu o ua wahine la i hiki ole māi ai i kai o Keaau raa ia po; a ua iiai pu aku no hoi keia i ua wahine noi, e mnke ana oia, no kona wahahee ana'ia'u, kana hanai. __ * "I ko ianei hoi ana mai uka mai o Paliuli, hai maf k Keia ia'u no no kona hni ana me ua wnliino nei. Ko ianei hoike ana'ku hoi i na inea a pau e pili avia n j kona make. A ia *s*aei hoike mai ai keia ia'u i na olelo a ua wahine Ui -nei o Paiiuli i hai niai ai iaia, oia hoi', iia olelo inai na Nani h<-!u ekahi nei o ka eheu o na mauu, iwnei: "K hoi oe. a lioike uku i ko liaku, ko hanai hoi, o keia po ko'u po <; liiki aku ai • kai o Keaau, e like me ka'u i hai aku ai ia oe. E hoolohe mai no oe n w.e ko Iwnai i na kani' ana'ku a na manu m ;ia a olua i lolie «i i ka ponei. „ la po iho, ka'po a Ua w hine nei e ho«a ae al }■ Ki'aau, ua puka mua tnai la o Kailikuokekon nei i o makou la. I ke *o hoi, ua hiki k«ia ine na aikane ana i ■Ponahoa. A i ke ahialn ana iho, hoea lakou nei i Keaau, a hui inaua, Ike aka au iain nei, a ike mai uo hoi keia ia'u. Aole i ksna niai ko maua uwe i.k.ihi ainekahi. Ta ahiahi no h--;, h v> maka keia (KaM'lauokekoa) e ho'Ue mai ia'u a m-* k >'u poe a p-!U v> ka huli ana'ku iaia, un k-ma huskai hele, oi.i ka wa a makou i lohe a>,u f>i i ke kani ana mai o ka l«w o ke | A'o; a i ka piHna molehulehu, kani i ana ka leo o ka Alala; i ke kau, ka i ni ana ka leo o ka E!ep;+io; a i ka pili o ke ao, ka leo o ka Ap,yp;vne; a i ka wehe ana o ke. akula, knni ana ka leo o ka Tiwipt>Unia, ī ke : kani sua n ka, liwi, nialn ana ke [aka nia ka ipnka ha!e, a uhi paa | holookoa ia niai la o loko o ka hale 5 e ka «oe.- Oia hele-nO hoi a ma o : ka nhi ana a ka noe, iko aku la ma kou a pau e noho ana iloko o ka hale, e. kau mai ana kekahi wahine iluna o ka eheu o na niaili\ me ko nn usni nui. » " Noiaiia, e kii makamak>\ heluhe hi, ua ike ae la kaua i na olelo a "Kauakahialii, e hoomaopopo ana no kona hui hou ana' mo Kaililau okekoi m i Keaau; ;>'la hoi ko ua 0 Kauakaiui'n k via aua nn>kapao;t nui, aole i nanea i ke kohaihai o na ehi-u . i o uka o Pal : uli, mamuli okv>Kn i» kt\.iahiki nuia ana i Kttiau l ) I uu aku ko Kaua kahialn uj ru maka i ka mni o l.aie -. - .• _ 'kawa!, , 0..-. e •kau luna o ka e teu o ns nmuu, Ua ike ae r».> h-u K.iua, * mnkaniiika .'.eiuhel.i, 1 ka h -ea hou ana o Ka ;; *e.e Ka\iil;\uokekoa j k-ria;. j !le )u.-u makahiki leh'oiehu ko k .ah'a'u a me K-iUihuiokekoa , ■» oia. he kaue A l;e wahine, mo • r,'.' ka nMikv. a kokoki-' ,;'.o ;a n* 1\ liopo o ko K uiakāhi ,• n i!io a- i kvia ola ana, a 1 1 i ;ua }-a noao inau o ko a p,*u. „ | \ i ,s. ... 'a hinwi ao !s oia i \a< . ..., . n t .. . h »p" loa i kana uk.'.i' • '~ V ' i n' K ( wrt i ka \ ana aku: | "Ke kok.ike mai nei ko'n U e 1 i- a:;.: - 5 :> 1

{ila, eia >ba h.ipe iā oe, e j ke aiknnt, no ati m a mal.i ■ nili oia no ka w'aWne a kuia. " Aia 1 !ioi a haule aku au, uhi kapa eleele, ! alaik, ku oe ika moku. O oe, no j ke a!n,,£o-%a~wi4nne~ako no j malalo aku ou/ t ko'il Qi<Vke anu j hoi, a manao oe e-Jte aikane i wahi ne iwu 4 nmi .lawe oe i* a waliiue a { kau4 o £aui' , Waiifme !.a. T*a pt!upi lu oia i'-keia wa ua pale paha kana wahi ponft, oe a i l>iork!tu wahirte e lioho akn al. No laila, e lioolohe mai oe i ka'u olelo e kuu aikane. ,Aia ¥au" wahine e kii ai o h noho mai !"a i ka uka o Paliuli'i Hiiwaii, ■ ■ ] " "A- i manao * a Liieika, waii wahine naa,/e nīaīama oe i fc ika ohe a kaua, 6 Ksrstkawi. O kou kokua ia Jko oe i "ka wahine. _ Aia ] nae ka pili o ka ohe ia ew *nake ka wahine a'kaua. E Iflo ola i knhina-malalo nku ou. H v " Mahope m-ii. make aku Ta oKoua kahialii, a lilo fca nohoalii ia Keka lukiluokewa, a o Iv:ulilauokekua no hoi ke kuhina uui. . ; Oi uoho aku jic hoi o Kekalukalu okewi nw kn wahine, me 'Kail.ilau okekoa, a hiki i ko Kaiiiiauokekoa ikj ana, u i k kpke mai kona mana wa e iho ai i keia ola ana, ia w.i i haawi ai oia i kana olelo' hope la Kekallikaluokekoa : "Auhea oe, e ke ka'ne, ua kokoke mai ko'u manawa e ha;.!elc- iho ai ia oe, o. noho h'nokahi ākn oe malo na oke Aupuni. A nolaiia, e !ike me kakauuha ako'aikaue, ia oe au e haawi ai i ka ohe kapu o' ?ihāna kalani, nolaila, ke haawi aku uei an ia oe ina ohe la. O kau mau mea u pui e makemake ai, e h»aa ana in nia rt keia ohe nei, I noho . oe, « i' kii ch> i ko wahiiw, ia kawai, iuka 6'P,tliuli, aiai!a, o"4cou j k<iku:\ keia, a na ianei e hoohui kino ia olua, ke ole naa ho ake;ikēa a"hfe ! mma'e mai na kupu:\a o ka ■ kou i hala f>ku ii ka IX). j "1 hai aku au ia Ot\ aia i Puna ; he wahine akamai le". Ika hookani pu lau-i. O Mulio ka inoa oia wa liine, a o kona kaikunaue oi ; a o H;v- ; . iaaniani. He kanaka ui, eia nae,; he koaka kona kuiana," j : He mau anahnln la ekolu mahope , mai, ua like n3 hoi ia me hookahi : puni malama, make iho la o Kaili i lauokekoa. | A ma keia wshi, e hoakaka iki j ' i :-.iea kaka«r moolelo he mau \va- ' īu o!y'o ( a penei: k Aiu iivi keia oee aiiH'ku a k« mo ; oleio pili ia Kek;»lukaluoke\va, he ie , hulehu waie «a wahi a me na .ma . hek? ona, e ku like 010 aua me ko | na mea i ikeīa msloko o ka moolelo , 0 ĪAĪoikawai i ho<\pukaia ai e Mr, 1 Haleole, oia hoi na v?ahī e pili' ana ' 1 na han'a hwkeiakela mawaena o , Halnaninni a mt! Malt;v, kina kai kuahine a me' Ke^alukaluokewa, TTa hoikeia ma ko T,a'tikawai mo : ole!o popoi, e like me ia i hoolaha j ia ai e Mr. ua lilo o I>aieī j kawai ia Hjxlaann\ni ( i. pela hoi me | Liiielohvk>he ko Laieikawai hoaha nao, i\iamuii oka mana o MaKo, a na "hoohokaia hoi o Kekalukalu okewa. Aka, ma keia moolelo, ua li!o ke akamai puhi pu !au-i o Malio j a me kona mana i me;» !k4« o!e ia j e ka olie kanlaua a ] oia o Kamkawi; lūua o Kek.a j iuk*lnokewa. He mea paani ia boi ] e a« olali nei o Kauai ka mana o ] Malio. - j ' o ka ike iu,a o n:\ kaikua j hino o Aiwohikupua, he keiki Knu- ■ ai o Kekalukalnokewa. uahaawi.no ] lakou i ka lakou mau kokua *n* ia! Kekalukaluokewa, ma ka m;\na«a ] i ke ku ai ke anu-nae ;\ hooKelako ] la mana mawwona o v | a ii sne Mālio, kona kaikuahine ma \ Ukahi ;\,»,\o a me Kek \lnokewa hoi | ma kek \hi a,>ao, | K konio ana o KekA'ukiOuokewa ; m-v keU m v!olo ih'ko o na j*a?o: au-\ ine na kaikUnaue niaka:i\ o [io. oīa o Kakhoa, o .nnkuuiu ] ku, o o o Pa j hoelioe a nio PaiAkalmi. O keia ; poe k.iiknn.ine mak.uii o M iiio, o| l.iko.u no na koo a n»e na tokoaoj 'UA kaikaiiwhioo l«o 'k.-Uaknpn,\ nei i n l*una, I F \k« N oo o mea helnhelu, ' " V v , '- f\ ** V"'"■-*••■ "" -- -

muh o ko koōiO l;mo ana o Kekalu latrtakAv,l i'oko o ka p.iio a k,t lvalrntta ana me'na ka liaaane o M,i'ho, a -me ko hkoii wiupaia ana a ii!o i 010, e ka leo o ka ohe kupua o Pihanakalani, oia lioi o Kanikawi, ' *j>eīa~hoi ka puhili ana oka 5.u lon-i a'Maīio i ua ohe la, i'ko «i na ole!o ( hope a Kauakahinln i kauoha iho «Ti j !a Kc"]i:ihlkaViiokr\\a,'nia m» ua ■h, 0 wohine fti ke «ikane, ke kii oia tn Inwikawai. * 1 ■0 keia no hoi ke like, a j Kaiīilanokekoa i wuiho ilio ai i ke i Oī'elo aku ai, penei:l raatama 6e ika ohe. He ohe ; | mana. O kau mau mea a pau e] anaia ma o keia ohe la. A i | leli os t ko'waliine, oka mea keia nana eTvoohm īa olua. > | : " Itfa ka moolelo hoi o ILaieikawai, j aole lōa'lie wahi i īkeia ai, a i olelo 15 ai fe KekaTr.krJuokewa hooliana an»la E lEanikawi iaiai kii ai ia Laie ikawai." Nolaila, ua lil'o na olelo a Kanākaliialii a me Kaililaīinkekoa like me ia i hoikeia ma ka "hapa'' | hope o ka- Moliupn XĪX N 'o ka buko 0 Laieikn wal i m<*.i waiwai ole, a"ltn ole' nO īioi i"ka oiaio. Ēia bou keia meii hoak ika aku ienūa ou e kuu makamalealiehiheīn, o kaikea meke akamai puhi pu lau-i o Malio, mai a Kahaīelehua aku no ia, ke kaikuahine—o JCaua.kahiaīii, a hui hoi me 'ka mana o na kaikunane makani o ua .0 Malio, maheahna loa ka ikaikji o na niea paa"h#tia ōua jiō lan-i nei. Aole w&le 0 hoi o nei puhi pu Ini-i wak nalea Kahalele&na i a'o ai a leliia 0 Maīiō, aka, 0 ko puhi ana keknhi ī ka swrto. ka mea a Malio 1 otcf« aku ai 1 ke kaikunane, Halaaniani, iks wa i loa» ole ai o • Laieiohelohe in* puh'ī nna a pau he eiua kualima i na pu Uu*i ne} ! afia, i ka i ana 4 ku: I > "-*Heaha ta hoī! Loaa oJe ae la 'ia īleuu pu īan-1; i kuu h«moaku ia ' īoaa. I Atakk he niau l:i mahopo iho ' o «ake 'Ana'kn 0 Kaiīilau-. • ok«»*toa, ho,*HttA'v»o ae la o Ke k&iukaluukewa i na olelo kauoha , ha hope a ke aikaue a m« ka ' wahi ' n<j alana i hooili il>o ai iais no k6 i kii ana i ka wahine, ia Lawikawai/ i Hawaii. Nolailn, knka pu iho la ; ōia me Iwna knhina nui k'me na'lii ' 0 "ka āina no ka mea'e pHi ana i | kana huakai hele i Hawaii. Pa at? ; na'lii, he moa pono"Ve Wa ona wa ' hino nn ko liikou Moi, na Kekalu"ka ' 'ookewa, a i wahiiie atiilioi, | *t"a haawi aku h 0 Kekaīukaīuo kewa i kona kuhina nui, e hoon knukau i hookahi mano waa, Uaj ! like keia mo 1000 waa m'a ka helu { ' 0 keia au." Aolp no i kana mai 0 • ! ua mea he waa! | ' E like me \to f a kanbha a Kekalu • | kalnokewa, pr-a"r"fioo'ko al:n ai k.lha | [ kuhinanui. Ua koahawa" r īaj j oia i naHii a peiv. n)ftīltcTa a t»fe keia ■ | pea msi 0 Puna 1 "l'lima j ' waa a ke alii «l'.u-puaa, a f> 'ke" alu ' 1 maluna ae i TJe la| La hoomākaiik'iuia ana o lkeia hvnns ■ ! waa he akahi mano ua 111 a> i kaukau iho la. J i Aikapo ni iia mahope'iho oka i la i haawi si 0 Kek..lu^aīuo\j>wa i! kana Inwioha i kona knh]na .nui 110 j ka n niāi ijni| ho-»: ! kahi vuafio, huliiwai uha . ue o Ttelvalnki)'siokewa lue kauhano j o -Pnna. hui ana o ko laua ni ui nhane., naniuau aku la ko Kekahikalu-O-Puua uīu\n« j ia Kekalukalnekowa: !§ I "0 ko kii ke'.i ia I.aioikawai i vis liine n:\u, e liko n>o kauoha ako , aikane mo ka t\ :uiao a oīua?" AeakūJa:vhoi ko KeUahik&H\ , okewa utaivo. Aia'la, oKio mai la : ke kaikuabv,ue: , U o kiu wahine, 0 kuu i , iiaku kaikuuauo U«at wahimi ui io ( no »ue oia] ! ae wai oe e.k.'U Wk.\v j ' i ka'u, o : a Ho>, tva v u e j , piU ai kou 0 i ka j av) Va"u Ainne ! iāk c^ ? o &.\ muli A3L v _ 0 kona . 0 ī,4iebho\M£. K n\o ko [ īu\uau amn e kaaa AoU iv> wahin?. , Hc ii' m laua. ttc hoi a-ho mauOaīm [hol 's;4 a -v .*•*-*- s 'a. \ «T- ' 1 2r , ' <s®* ' ■» 4

pifī o lia'hanu, e ke kaīlwiiane e ' IpU a"i ko h T> _ ke"! hoopaaliiki oe mamuli o na kauolia 1 i ko aikaW-a'nie ka wahine a olua ; i hala aku ska makef a 0" ka'u wa 1 hine hoi e hoōmoe o?', e kuu k'aikunane haku, aohē eha. 01 leai'i. IVhea kou manao i\eia? P.hh' ;i'nj lako nhnne: "Aohe h« e,ae i kau, eke| kaikuahine. E hewa auune-i au i ( Vfl po, oiai, he olelo kau >ha_p\a ka j tuu aikiine ia'u maniua o * kona j make ana, ina e manao au e īoaa onā wahine na'u, alaiīa, e kl] au ia Laieīkawai i wahine na'u, aoīe no lioi h hewa, aia a noa mua kuu kino iā Laieikawai, alaila, pili aū i kan wahine i haawi uiai- nei ia'u 0 kuu kaikuafiine." "Auhea oe e kuu haku kaikupa nc,' v i pane mai ai o Kekalukalu-o : Puha, "he nnanu o ī.aieikawaī no ka lewa, aohe lala kau ole. E ēha an'i īto ili, eko kāikuAano, ina o TTa;i wahine ia e hoopaakiki ai. He heiva ka o£'e ke kaikuaane, i ka'u wahine i hnom :>e akii īa ia/ 0?, he wahine e eha 010 ai Jkou 0 keia wahine o Laioloielolie o Kapukaihaoa koiui kabu hanai. Aia ko ma kou wabi e noho'ttei iuka o īoko. 0 Laieikawni hoi, 0 Waka kona kahu lianai. Aia ko laua wa hi noho i ka.ulunahele 0 Paliuh. A pehe« 1»e pae ae aoa palia tau h. uakai hCle i Oahu, a iole, e holo jioa ana no paha oe no Hawaii?"'*Aohe i maopopo Joa ia iiiea i pane mai ai o Kekalukalu okewa ia Kekaīukiilu-o-Tuna. "lja īMiho au i kuu i kuu waiii kuliina. Ina i manao oia e paē uaaua i Oahu, hoea no au iiaila. Aka, i ot?hu loa kela ia maua i 'j&Dawaii, alaila, 0 Kc*>au ko wahi e pae ai. Aia paha . ko'u ike ia'Oahu a' hoi mai au mai Hawan , mai." , ' Ūa pau ae l\ i«," wahi a ko Ke 4Mukalu-o-Puna uhane i 'paue maī !»i iutj ka luwumu no hoi i ke kama ilio ana mai : "E hai akn au ia oe _ €i iho ia kīiikuahino 011, 0 īeh'na a hoea iho. Ua haalele- aku neī oia iaPuna, a ke au rnai la _cia ika moana. sfe he niea la he mau la waīe"no mamua ae o kou liaalele 1 ana iho ia Kanai nei, a hooa oia oia. Aia hoi oe e kmi liaku kaīku natie a "haīa akn nva : kan huakaī, aiaiīa, hoi'mH? au i Kauai nei, 'a *iuka no au o "Pihanak.il ani o' noho' -nī me kun'""aikano, nīe Kaīiaīolehua. " Aoīe r pan.