Ke Aloha Aina, Volume XV, Number 15, 15 April 1911 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A.KA.MAHIAI. KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului. [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KAMA. A.KA.MAHIAI.

KA HI'APAI'OLE O KA IKAIKA O KE Kai Huki Hee Nehu o Ka hului.

A m« ka wa i malino ibo ai ka w«i iloko o ke pn'i iko iho la u# kahu hnnai ■ nei <■> ka oiwī n*ni o M<«un»loa i ka ipaalo ana ac o keka }ū «kaku waliine. He mea e ka puiwa nie kn hikilelo o. ua k#hu hanai nei o Wnikumaila'ni i ka ike ana iho i ua aknku uoi ua hele a lamalama ka ni a nie ka nani. 'He ui fu>i is e hiki <>lo ai i kann haliai kc nu'a iho i kana hoola.i-u ana, ina ua ike lihi oia i ua aknku nei. Hoomaopopo ilio la ia, he wahiTi( . ka mea nana i hoanoo i ka noouoo o kana mea.i-hihi ai, a i palama ai hoi me ka makahehi nui. A ia wa i hoomaoe iho ai oia iaia iho ka houpuupu wale ana ae no )k-I : ■'Hele a o ka wahine koia naAa i lioopilikia kru nwnoo e kuu hanai, aliuln, ua so au o kau wahine keia, ina nae'hoi, ua lik* kona ui tne ko keia akaku i m«V>o 'ho noi. Ao ka'u nae e hooliuoi īu-i, nohoa la }«>i noi ui i kij>a malihiui mai ne? i o kaua nei? Ua ike au i. na ui a pau n:ai Hawaii akn nei a liOea i kA n»!f oluolu o Muia, aka, aole loa hookahi o lakou i'lihi launa aka \ ka ui o nei wahine a'u i ike iho, lui. He n-ea oiaio nae, liookahi; wak' no kaikamnhine, aole i hoike ia mai kona mau heleholona ia'u, ; oia ka hanai a Kamohaikana iluna 0 Hilaniwai Kuahiwi. A ina oia j ka niea nona keia flkaku, i alia hoi | ka niea e hoole aku ai. Ano, e n:- ... i īiai? ae au ia Wai Liilii o Maunaloa i vsei. | A ia wa i kahea hou iho ai oia i ua wai huahuai tvei o ka niauna " h.'i» anu o Maunaloa. "Wai Liiliil Wni l?iiiii! Wai OlaaKano! Owai ka Ui i maalo iho mi i ko alo huahuai e Wai ī-ii-lii?" O ka ooloku hou ao ls no ia o na w.ii nei, oia no oe o ka moai.akai * hskukoi ana, a i ka malino ana iho » ike iho la oia i ka miialo ana ae a kekahi mau popo lehua, a i>»-o ana kekahi leo kanaenae a ka nsni Uu na ole: 1 . Aia i Hilanw«i ka wahine, 2 Ka Ui o na IVli Koolau, H E luakaha me ka hihua, *> Me na pua lauahi a Haumea, •j Eia.ili ila ka ha kau a ka mana<i; Hoapili o Waikumailam, T Haina kuu pua kau i ko alo, S 0 Kahelekulam noho i ka iu. Ia kau ana ibo o ua leo kanaenae noi, ia w& i lohe aku ai ua wahine noi i ka leo o kana hanai i ka pane auamai:

"Ael 0 Kahek'kulani oc o' ka wahine «oho i ka ulu !thu* i k* lunn o HiumiwaK a o W;iikv.msUa»iau i kw «nuo Mauiialtp. k* hahrī i\? a Iliiumoa, ka waliīiie kupu& VRii& na pUa kaulana i Luhiku, o Kanikawi a nw Kanikawa.' M Mamuli o keia 100 kupin«i a ua *" uolio anu uvi »■> Mdunsloa j lohe aku ai, i hoiunaopOpo iho aī oi&, o ka hanai io no a llaumea o Kalihiiihi-o-Lnuanh?, ka niea uon» ke akaku aua i ikv v ai, noUi'a, us J hoopau'a ao ia kona pohihihi, Aohp [ h>>i ana hans i koo ni« ko p<M nai j j li'O i nu'a paal!ftn:v u:ma, its» ka imj s .iua i ka hiiina 110 ku naf,o huna| iwhihihi iwiui i huopino i kosva t uoonoo. [ kana hanA io:vli. po iho o kons i w«iho ana'ku i ke i*>i wai, oia son,\ j " liolo hou ann'ku no ioko o ke ans o kana haaai, niauiuli o kona nianaol

I ana ua ala āe ua hau&i nei aurtj . Eia nae, iaia i hoea aku ai malnila, ike aku la ia e moe mai ana no ua hanai la. Noho ilio 3a ia, a ahiahi molehulehu, e kali ana o ke ala mai o ka,hanai, aole nae he wahi mea a > ala mai. E like me keia ano i loaa ia Waikumaiiani, pela no i loaa mau ai ke akakir o Kahelekulani'i»ia, oiai no hoi o Kahekkulanl 5 malamaia ana e kona mau kahu, oia o Hautnea, kino pahaohao a me Kuaohe, a hiki "wale i ka la i haalele aku ai o Kua--1 ohe ia Hilnniwai a holo mai ai & pae i Kaupo a hoea loa i Kona. Oia-ano hoonahi no ,hoi ke halawai nei tne Kahelekulani ma ka pcioiu 0 Hilaniwai Kuahiwi. E hke no me ike ana i ko Kahelekulani akaku a hoomoe-a-ipo maoli no hoi ska uhane; pela r qo ka mea i loaa ia Kahelekulani / A ma ia ano, ua aloha maoli ua mau opio n< i i kahi a 'me kahi. Ano, e ka makamaka e hoomau kaua i ka nana ana ia Kuaohe, iaia i Imalele iho ai i. na wahi kanaka 0 Kaupo, a pii aku la oia ma ia uka malihini iaia, no ka imi ana i kahi e loaa ai 0 ke kane a ka laua hanai. 0 kona naku bel« aku la no ia ia ia, a ahiahī molehuīehu, hoea anakeia i kekahi hale iwaefiabonu kuahiwi, 0 nei hale, 0 kalu keia i hanai palama ia ai o kekahi keiki kulana kaukauaiii, nona ka inoa o Kuheleloa. He mea nui no hoi oia na kona poe kahu. He keiki ui no hoi keia, a me he me&la o keia ke keiki ui hookahi oia wao'meh&meha. Ika hoea ana aku 0 Kuaohe a ku ana keia ma ka puka oua hale nei, ia wa i kahea niai ai na kanak« e nonoho ana maloko 0 ua hale nei, e komo aku maloko, me ko lakou manao, he kamaaina no keia mai kai aku 0 KailU'*. Aka, iko lakou ifce ana mai nae i ko ia nei ano a pau, eia ka he kauaka malihini keia. "E, malihini hoi\ou mau maka. Kuhi aku nei makou 0 kekahi pt>e la o makou mai kni *iai uei; eia ka he malihini oe na ke kai i lawe mai nei," wahi a kek&hi kanaka i pane mai ai. Alaila, pane aku la no hoi keia: **He noaliliini io no au i hoea mai la j ko oukou aina nei. Pae mni qo ko'u wna 0 ke kau ana maiKanpo mai, i ke awa 0 Kniloa, 0 ko'u pii malihini mai nei no ia a hoea iholaianei- A i»hea la; he kau hale akn «0 paha ko uka aku.nei 0 keia wahi?" Hoo}e mai la na k*nisama 0 iu | hale nei » ia m>i i kipa «mlihin* *ku ai, to« ka olelo ana mai o nakat2»Ainft iaia nei, maUila oia e hoau moe ai ia po. A pano mai la keka hi o lakou ma ka oleU\au* mei iaia nei: \ "Ma ke ano 0 kou Jco a me k&u ; olelo • makou 0 lohe aku nfti, aole ne he ewe no Mani, aka, he ewe a he kopa oe no Oahu." Ae aku la keia me ka olelo ana 'ku no hoi: 'He Oahu au, a0 ka ipi haku hoi, oia keia la 5 hiki malihiai mai la ia nei. Mai Oahu rtiai au « pae i Maui; a mai ĀTaui mai no hoi a hekau i Kailua; a pii loa māi la no." "He huakai imi haku kau, «ka malihini, 0 ka ho*>a ana mai 1a Kon» nei, aUila, imi ika haku, owai ka haku"'' i ninau mai ai ke kahikamaaina. _ Pane aku la ua wahi Kuaohfc nei: "Me a ! u ka inoa o ka'u haku i imi | mai nei. Aole nae he hakn njaoli; aka, 1 kane na kana hanni. M AlaiU, hookapeke ak\i la no hoi 1 ik*na mau hvxika.wi olelo ana i tso ka ui a mo ka nani 0 kana ha- ] nai. A oiai 110 keia e kuupau ana ina hookasi piho mahalo ana no kana hanai, ia *ra «a i kiei luai ai ikk> o kekahi keiki 111 op?o, a' hana nisi U kona nvsu makl saia. ] ike aku U koia 1 na heleheknA anie ] na hiohiona a pau 0 ua Mkt 1 manao i!>o 1« i.i, 0 kano no paha | ia a kana hanai, a 0 ka mea hos ana i mai iko k«i nui Oahu a Maui, a n-:\i M.vai a Haw&ii, a pii «na hoi ia i ka nahcl<; 0 Hualalai, U ' *,

j. Aole no hui i liuiiu 5n nana f v aj, ' mai * uh kt-iki aei» u tovigi . ak« la no ia ihopa a nalowale yku la oiftjhppa,o na kni,iia : k',pa nani.. i pa-ku ia mni & pna kahi q moe aj ua keiki*n<;i. ! . ; Olelo mai la n a ka oiaa i na: *' Ua pono loa i'io la ka hoi. , Hg palania ae no hoi ka makou e iiulio mni nei, nei uo lioi tu»kou la, e oaa hoa pvipun' uona. A oiai, he huakai imi kane hoi kan, a aohe no Iwi he hewa, o ka naakou hanai ke kano a kau pakma. Pehea ia manao?" , t "Aole ia h-e mar.ao he\va""BfoukQU 1 ; i pane mai la e na kamanina," wai hi a Kuaohe me ka nipau naa'km, i O ka oukuu hanai .no paiia ia a'u i j ike nki.i nei, e kiūi mai a»a mawaej na um o kela mavj ahu kapa e kau, rr>ai K .! i Nokeia uiinu. kamehai a kaM, Kuaoln;, ma ke. ano, e hoike aku ; ana imua o.lakou, ua ike ua malihi ni nei i £:i lakoa milimiii a palaauf hoi, un hoapuiwa nui lua ia ko 'lakou mau nuonoo. Aohe <a pane kHokoa e olelo n\a\ ai, o ka hooia ',valo nmi no ipa ka ukilp aua, mai, iti:i ! o ua :ke t-ia i f k< ki opu) i'i e kiei auū ai\a mawaena o na ahu kapa, <ra io np ui hanai 1a a lakoM.. ua pof kamaaina nH.hoi.ka.hooia, o ko ,ia ngi hapai aku la np ia i ka_ninau,'penei: ' Owai ka inoa okj oukou ha-, nai?"

j Hai mii li ua pos kainaama nei o Kuheleloa, ■ > - Ike ilio ta koia, lu- o"koa ]oa keia jinoa Kuholi loa i mai la iaia, nmi ka inoa »e o ka inoa o ka mea aiiā i 1 Imli fiku nna ( oia hoi, o Waikmmikni, ka ipo i hoopukkannii'kaia o ka hula hnnai alolu, ' Kahclokii] :it; i. Nolaila, olol> akn ]a oja': "Ua ike mnopopo :*ku noi au i ka oukou palama o na _a na ko»no sho noi ka hauoli iio\';i o\i tm leo'u ana ihf> nol o ( ka tjoa,ia e "kohn i>ono ni na ana nio ka'n lvuvii, i'ka, ko iko nti no nae ' an, e hiki ol*» m>n. 6 ke kiimn , he inoa ko ke kane i hoopalau [ rAua ia na ka'u hatiA!. , ' k » Alaila, ninau inai !a kekahi ka!maaina i ua wahi Kuaohe nei: "A | owai ka inoa o kt kane a ka lianai a olna \ hnopaku mna ai? ? ' j Panp n-nnno nku la ua wahi Kua ohf* nei. nie kona manp.o ole hoi o ia mai nin i:i inoi o ua poe noi nip ko nknm.«-5. l.t n-a r hoiko iku ' a! nn w : '.hi umH Kk,vs«> no? i k\" 1 Inoa o Waikiuu'ilani. A o ka ma- : nawa ia i n iV- ai ua por leana'k* rifi, >ua ka :m«v rtna mss, a pa-' I ne wai o hkoū : j "Knhah '! Nani walo ka hoi ka polol' i o kou hoiko aim inai l-i i ka inoa Tani o ka mpkou nei hanai. 0 ka «inoa makaainana 6 ka raakou milimili. oin ka makim i hoikV mxm aku noi ia <>■. oia hoi o Knheleloa, a kop kona inoa mii ka i>i m*i, oia o Waikumailani "Ria nao ua lo«a mni n'-v hoi ia oo." Kf nokeiiei ua ktMki kauk*n-\lii nei o Kona 5 ka hooloho i na olelo I a kona nmi kahu," a ua ]ik<» kona !tn<»nfto nv ko ua neo k;\l\u nu ona. ! Hooholo iho la oia iloko onina o k*h*n. skn ana na k:\hn i ka ino-\ WaiknmniliMu »«sa, ala : la. o <' mai' aha no i iv.pn o hooia ai ko k.v ] n«kn malil\ini i Uim ai i ko t;\- ] kou hnlo. oiii (Kuhololoa) no ol ' Waikumailaui. ka moa ana i hnli &k« ai i k»nc na kana hanai., K kali ann no na p-ilanalolo iiui o ko kahea nku o Ttok#hi kahn i ka inoA Waikwmaiiani, a hp moa oiaio. nn pohn :\ku ka 100 kaho* o k.ihn n\a k« hoa #na &k\\* ' K Knho!oio<\ o \Va\kumai* j > o— ! n O nmi la r.o hoi ua j nni noi no ia kalu A «na *k« n ko K*hn: "N T o ke>a o ana ' mai o ra k(-:V J roi, mpnio'ohw ? Vo j 1* kahi Kuaolu h-opo. o ko kmo io ( ho ia a kaua haoai a ho nu\n o boi ; ka olioli'okoua \uxau no k« hoopo- ( feo?o ia <» k \u \ in\i\an9 na ' ka laua hanai. ' ! No ka nui \no o noi ha\ū\li o Ua ; 'waluKua » ■ ' 0 v :vi rok A 1 oka h,-;v } 'oko.i an\ro kan* fea-' , n*i, \ia h« ao n,v ipanae» 110 j

Tco ona. a ni'.ini wale aku la oia i, v.n oU-li |jp iiui, peoei: , "Ki- jUe nei au ox\ka oiajo, e na kainaainn, ka poe na lakou au i boo kipa iho \,i>\ ia nci, eia ka i keia wa hikekane a'u i huli hi i nei na ka'u hanai. Nolaila, kc .bfike aku nn an ia/Aikuu, o ko'u iuoa tie.! la o Kiiaolie r.u U. 0 ka' u wahiftp o] Kaim-haikiiui. oko maua' wabi \ noho el, aia iluna o ktkabi pali kua, hiwi kiekie oka inoa q keia kuahivri o Hilaniwai. Apopo, haa>le kakou ia inka nei. faai ianei aku kakou a kahi e loaa ai ftoa jpaa dq , kakou e ho] u ai i Oahu. . Ka pae no hoi kakou i Oahu o Kou ke awa, llalaila aku k&kpu hoea ijKalihi. Majaoajrp. no .hoi kakou a; a hoea iluna o ke kao. ia pair! kapaia o Kilohuna. A ia' ' aku kakou ike kapa» a i au J ,ke kapa i! mea no ktAi wahine e ike mai ai ua ' hul: hoi ak" nu me ke kane a „ka. J maua ban ti, a nana e hookuu mai i alnnui n» kakou e biki aku iko mana n-abi i noh.i ai me ka ! hanai," " j j Fa holo like ae la keia tnaaao mawaena <i ua wabi Kuaohe. lalau nci a mo na kamaaina na lakou oia i pulapu n.ai, 'melee akamai r nui + me ka maivio la hoi oua poe ne.i c hoofco la ani ko lakou mau kuko, ? palaualelc, oia h-n ka lilo mai o Ka helokulani i wahine na ka lakou baJ i rat a palama hoi i bahai kapu aju.,' efa ka aole, na ke nu nae oka kauaj mrblelo ehoike mai. M *J Fa knman wabi aHho fo.gia.jLj mahope iho 0 k+uia nanea ami tnj>, kama'\ina oka hale, haule akuTJaJa ' hinmoe. Taia i haule aku ai e hia-, ' moe, ua kul'p * s po aku la kapa" hole ana. Fa halawai aku kkona ' ; nhane me fcekaki kanaka opjp oV loa nku oka ui mamua oke icciki o ka hrio kamaaina ana e raoe ana. E nnTio ana ka boi »a keiki nei.ilu- ' m n krkab: puu, a 0 bull ana kona ato t Mani. T koi|Tifi ' naua"ftV;u'niv» taia, aia boT, t&raku la k<?ia ? ka hu'i ana mai o ua keiki Tie? a nana mai la iaia nei' (Kua'oheV. ' \ j Me be mea la boi i paia *ae ko fa ' ne? mau niaka, a i ka nana hou'ana ae, a?a boi, ike ibo la keia e ku aiia' ki uhane ooa kelki bei mamua' 1 pono mai ona. Haatvi mai la oia i ke aloha ia\a nei. Pela no hoi keia i rami aku "aloha iaia.! Alalia, p«no mat !a ia malta OWO ' ana mai: "Eh ka oe i tfawsii nei j e Ae aku la ko ianevj itliaue, "Atf," Pane hou rasii la^ no ua kriki net: "Malta no k,o'u i iko 010 ia -vi i ktfia.qaa.yi k^ ibn iu-1, ra holo mai oe 1 Kona nei. O ko'r. boi ana mai la no ia mai Oalm mii. Haalele aku nei no au ia Kaheiokulani mi, e u>noho ana^ no me ka niaikai,'' ] la, wa niuai" aku la.k9 Kuaobo, uhane i ua k<jiki n«i ana'ku., ( pt-mi: "Owai oe e, nel kanaka ui' u'ti v> ike aku nti?" Pane mai la j on kanaka opio nei: 4 "0 Waiku-s ma'ilnni au Oka hanai au a Ne-vra.! Aao k« Ana Poi. i Maunaloa ko'u : w*hi iK>ho. O kabi aka hau euM j p.ia ana L a tuataloiho, .aia> malaila., ko'u wabi." AUila, boike aku la \ ko Kn lobe uhane no ka mea e nlli' aua i k«na buakai oka hoea anaj aku i Ilarvaii, qia no ka imi aua , aku iaia. 11-iike pu aku la no boi oia i kona matiao loa ana, oke ka-'^ n«k* otiio oka hale kamaaina ana ■ i kipvi iu.ii ai, oia o WaikjimailanL ]